خاستگاه گونه‌ها

چارلز داروین پس از پنج سال سفر دریایی با اچ‌ام‌اس بیگل به آمریکای جنوبی نخستین پیش‌نویس این کتاب را در سال ۱۸۴۲ نوشت. پس از آن تا سال ۱۸۴۴ نوشته اولیه را گسترش داد و به حدود ۲۳۰ صفحه رساند. او برای اولین بار نظریه خود را در ژوئیه سال ۱۸۵۸ علنی کرد و یک سال بعد کتاب خاستگاه گونه‌ها در لندن منتشر شد. ۱۲۰۰ نسخه چاپ اول در همان روز نخست انتشار به فروش رفت. عنوان کتاب در ابتدا اصل انواع به کمک انتخاب طبیعی یا بقای نژادهای اصلح در تنازع بقا بود ولی این نام طولانی به مرور زمان جای خود را به «خاستگاه گونه‌ها» داد. در پی انتشار این اثر کلیسا آن را برای دین زیان‌بار خواند و سیل مخالفت‌ها آغاز شد.

کتاب در دوازده فصل گردآوری شده‌است. چهار فصل ابتدایی دربارهٔ اساس نظریه داروین است. چهار فصل بعدی به بررسی انتقاداتی می‌پردازد که داروین پیش‌بینی کرده ممکن است به نظریه او وارد شود. سه فصل بعدی مربوط به شواهد زمین‌شناسی و پراکندگی گیاهان و جانوران و رده‌بندی و ریخت‌شناسی آن‌هاست. در فصل آخر تمام آنچه در کتاب آمده به صورت خلاصه بازگو شده‌است.

تأثیر کتاب رساله‌ای درباره اصل جمعیت نوشته رابرت مالتوس بر افکار داروین در خاستگاه گونه‌ها مشخص است. مالتوس در کتاب خود پیرامون تأثیر مستقیم حوادثی مانند جنگ و قحطی و بیماری بر کم کردن سرعت افزایش نوع بشر صحبت می‌کند. به نظر داروین رسید که همین عوامل می‌تواند تعداد جانوران و گیاهان را محدود کند. بر اساس این ایده نظریه‌های مشهور انتخاب طبیعی، تنازع بقا و بقای اصلح که پایه و اساس اصل انواع است شکل گرفت. داروین بیست سال برای اثبات نظریه خود و تکمیل دست‌نوشته‌هایش صرف کرد.

داروین در این کتاب مطرح می‌کند که بررسی انتخاب مصنوعی بهترین موید اصل موضوع انتخاب طبیعی است. به صورتی که پرورش‌دهندگان گیاهان و حیوانات، گونه‌ای را که دارای صفتی مورد نظر است را از بین دیگر گونه‌ها انتخاب می‌کنند و آن‌ها را جداگانه و نسل به نسل وادار به جفت‌گیری می‌کنند و سرانجام نوع متفاوتی از نوع قبلی را به وجود می‌آید. به عنوان مثال انواع سگ (خانگی، شکاری، گله و…) که این همه از هم متفاوت هستند همگی از گرگ نتیجه شده‌اند. داروین این‌گونه استدلال می‌کند که در طبیعت جای "پرورش‌دهنده" به "تنازع بقا" داده شده‌است. از میان همه انواع موجودات زنده عده بسیاری محکوم به نابودی هستند و تنها بخشی از آن‌ها که برای بقا سزاوارترند باقی می‌مانند.

تنوع تحت اهلی سازی و طبیعت

در فصل اول به مقوله‌های دامپروری و اصلاح نباتات پرداخته شده‌است که پیشینه آن به مصر باستان بازمی‌گردد.

در فصل دوم، داروین تمایز بین گونه‌ها و اینکه تنوع دلخواه است را بیان می‌کند. داروین در این فصل نیز از مخالفت و تغییر نظر کارشناسان به هنگام یافته‌های جدید نیز، سخن به میان آورده‌است.

تلاش برای وجود، انتخاب طبیعی و واگرایی

در فصل سوم، داروین این سؤال را مطرح می‌کند که چگونه گونه‌های «که من آنها را گونه اولیه نامیده‌ام» گونه‌های مجزا می‌شوند و در جواب مفهوم اصلی را «انتخاب طبیعی» معرفی می‌کند.

فصل چهارم انتخاب طبیعی را تحت عنوان «روابط بی‌نهایت پیچیده و نزدیک … مناسبات متقابل همه موجودات ارگانیک با یکدیگر و شرایط بدنی زندگی آنها» شرح می‌دهد.

تنوعات و انتقال موروثی

فصل پنجم به نقل داروین به مباحث اثرات کاربرد و عدم کاربرد پرداخته شده‌است. او اینگونه نوشت که «شبه کمی در کاربرد دامپروری در قدرت یافتن و بزرگ شدن برخی اعضا یا تقلیل یافتن آنها در نتیجه عدم کاربرد آنها وجود دارد؛ و بسیاری از تغییرات به خصوصیتی موروثی تبدیل می‌شوند.» و خاطر نشان شد که در طبیعت نیز سازوکار به همین شکل است.

دشواری‌های فرضیه

در فصل ششم ایرادات احتمالی فرضیه را که در سه فصل پیش رو مورد بررسی قرار می‌گیرد را ذکر می‌کند. اولین چیزی که معمولاً هیچ نوع واسطه ای بین گونه‌های نزدیک پیدا نمی‌شود، اگرچه این تئوری بر اینکه چنین فرم‌هایی باید وجود داشته باشند، دلالت دارد.

در فصل هفتم (از ویرایش اول) به تکامل حشرات پرداخته شده‌است. او به عنوان مثال از دو تجربه شخصی خود که در مورد آنها تحقیق کرده‌است سخن به میان آورده‌است. یکی مورچه‌های برده گیر (مورچه‌هایی که به دیگر کلنی مورچه‌ها به منظور گرفتن کارگر و برده حمله کرده) و ساختار لانه‌های شش ضلعی که زنبورهای عسل درست می‌کنند.

فصل هشتم دربارهٔ این ایده است که گونه‌ها خصوصیات خاصی داشته که مانع باروری جانوران دورگه یا ناخالص می‌شود که در نتیجه این امر از به وجود آمدن گونه‌های جدید جلوگیری می‌شود. داروین خاطر نشان کرد که جدا از مداوم بودن این امر، دشواری در ایجاد جانوران دورگه از گونه‌های مرتبط، زیست پذیری و باروری جانداران دورگه، مخصوصاً گیاهان، بسیار متنوع بوده.

پیشینه‌های زمین‌شناسی

فصل نهم به واقعیتی دربارهٔ پیشینه‌های زمین‌شناسی می‌پردازد که بدون وجود فسیل‌های بیشمار انتقالی که از تغییرات تدریجی، انتظار می‌رود که در آن به‌طور ناگهانی اشکالی از زندگی به وجود آمده.

فصل دهم به بررسی اینکه آیا الگوهای موجود در فسیل‌های ثبت شده بهتر است که توسط تبار مشترک و تکامل شاخه فسیلی از طریق انتخاب طبیعی باشد یا اینکه با ایجاد گونه‌های ثابت فردی توضیح داده شود.

توزیع جغرافیایی

فصل یازدهم شواهدی از بیوگرافی را نشان می‌دهد، این فصل با مشاهدات این که تفاوت در گیاهان و جانوران از مناطق جداگانه را نمی‌توان به تنهایی با تفاوت‌های زیست‌محیطی توضیح داد، شروع می‌شود. آمریکای جنوبی، آفریقا و استرالیا همگی مناطقی با آب و هوای مشابه در عرض‌های جغرافیایی مشابه هستند اما این مناطق دارای گیاهان و حیوانات بسیار متفاوتی از یکدیگر هستند.

در فصل دوازدهم بحث بیو زیست‌شناسی ادامه می‌یابد. پس از بحث مختصری در مورد گونه‌های آب شیرین، به بحث دربارهٔ جزایر اقیانوسی و ویژگی‌های آنها پرداخته می‌شود. به عنوان مثال در برخی از جزایر نقش‌هایی که توسط پستانداران در قاره‌ها بازی می‌شد توسط حیوانات دیگر مانند پرندگانی که قابلیتت پرواز نداشته یا خزندگان انجام می‌شد..

طبقه‌بندی، ریخت‌شناسی، رویان‌شناسی، و ارگانهای بدوی

فصل سیزدهم با مطرح کردن مشاهداتی که طبقه‌بندی به گونه‌ها بستگی دارد شروع می‌شود. گونه‌هایی که با هم در یک آرایه‌شناسی، یا در یک سیستم چند مرحله ای از گروه‌ها یا زیرگروه‌ها بر اساس تنوع در درجه تشابه تشکیل گروه داده‌اند.

نتیجه‌گیری

فصل آخر، «بازپرداخت و نتیجه‌گیری»، به مرور نکاتی از فصلهای قبل می‌پردازد، و داروین با این امید که نظریه وی می‌تواند تغییرات انقلابی را در بسیاری از زمینه‌های تاریخ طبیعی ایجاد کند، نتیجه‌گیری کرده و کتاب را به پایان می‌رساند.

• بینگهام داونز، رابرت. کتاب‌هایی که دنیا را تغییر دادند، ترجمه سیروس پرهام، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۲
• فرهنگ آثار تهران: انتشارات سروش (جلد اول)، ۱۳۷۹.