خرس قهوه‌ای
خرس قهوه‌ای (نام علمی: Ursus arctos) گونه‌ای خرس بزرگ‌جثه و درشت‌اندام است که در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی و شمال اورآسیا پراکنده‌است. وزن این نوع خرس از ۷۰ تا ۷۸۰ کیلوگرم متغیر است و بزرگ‌ترین زیرگونهٔ آن خرس کودیاک در قامتی هم‌اندازهٔ خرس قطبی با وی بر سر عنوان بزرگ‌ترین گونهٔ خرس و بزرگ‌ترین حیوان شکارچی روی خشکی رقابت می‌کند. زیرگونه خرس قهوه ای (خرس قهوه ای کودیاک)بزرگ‌ترین وقوی‌ترین گوشتخوار موجود در خشکیست.
| خرس قهوه ای | |
|---|---|
| خرس قهوه‌ای آلاسکا | |
| وضعیت حفاظت | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | گوشتخواران |
| تیره: | خرسسانان |
| سرده: | خرس‌ها |
| گونه: | خرس قهوه‌ای |
| نام دوبخشی | |
| Ursus arctos (لینه، ۱۷۵۸)
| |
با آن که قلمرو زیست خرس قهوه‌ای کاهش یافته و در بسیاری از مناطق منقرض شده‌است ولی همچنان در فهرست کمترین نگرانی آی‌یوسی‌ان باقی‌مانده و با جمعیت تقریبی ۲۰۰ هزار رأس خطر انقراض وی را تهدید نمی‌کند. بیشترین شمار خرس قهوه‌ای به ترتیب در روسیه، آمریکا (بیشتر در آلاسکا)، کانادا، منطقهٔ کارپات (به‌ویژه رومانی) و فنلاند، جائی‌که حیوان ملی این کشور نامیده می‌شود، سکونت دارند. البته سه زیرگونهٔ این گونه خرس یعنی خرس قهوه‌ای آفریقای شمالی (خرس اطلس)، کالیفرنیایی و مکزیکی در قرن نوزدهم و بیستم منقرض شدند و برخی از زیرگونه‌های جنوب آسیایی این حیوان نیز به شدت در خطر انقراض هستند. زیرگونه ای از خرس قهوه ای محدود شده در مرکز ایتالیا موسوم به خرس قهوه‌ای مارسیکایی وجود دارد که تعداد آن‌ها بین ۵۰–۶۰ فرد بوده و در خطر انقراض هستند. در ایران نیز در مناطق شمالی به ویژه مازندران این خرس زندگی می‌کند.
ویژگی‌های جسمانی
خرس‌های قهوه‌ای جزیره کودیاک در مقایسه با خرس‌های قطبی اندکی بزرگترند. بعضی منابع، این دو خرس را هم‌اندازه معرفی کرده‌اند. این دو خرس، بزرگ‌ترین شکارچیان زمین‌اند. خرس‌های قهوه‌ای از ۹۰ کیلوگرم (خرس‌های ماده کوچک) تا بیش از ۸۰۰ کیلوگرم (برای خرس‌های بزرگ نر) وزن دارند. جمعیت خرس قهوه‌ای بر حسب این که از چه نوع رژیم غذایی استفاده می‌کند به‌طور قابل ملاحظه‌ای فرق دارد. به‌طور کلی آن‌هایی که در کنار دریا هستند و ماهی می‌خورند بیشتر عمر می‌کنند و وزنشان هم بیشتر است؛ مثلاً خرس قهوه‌ای که در آلاسکا زندگی می‌کند بیش از ۸۰۰ کیلوگرم وزن و ۲۳۰ سانتی‌متر قد دارد. خرس قهوه‌ای دمی به طول ۱۰ الی ۱۳ سانتی‌متر دارد. خرس قهوه‌ای در طول شانه‌هایش ماهیچه‌های برآمده تری دارد که آن را از انواع دیگر خرس‌ها متمایز می‌سازد. کوچک‌ترین نوع خرس قهوه‌ای، خرس قهوه‌ای اوراسیایی است که بالغ ماده آن ۹۰ کیلوگرم وزن دارد.
رفتار
آن‌ها ممکن است به مدت بیش از هفت ماه در لانه یا غار، بدون غذا خوابیده باشند. در این حالت کاملاً بی‌حس و سست می‌شوند. بعد از بیدار شدن به‌طور وحشتناکی غذا می‌خورند تاانرژی از دست رفته را بازیابند. روزی ۴۰ کیلوگرم!
خرس قهوه‌ای در حالت عادی در شب فعالیت می‌کند. در تابستان بیش از ۱۸۰ کیلوگرم چربی ذخیره می‌کند که او را قادر می‌سازد در طول زمستان که خیلی سست می‌شود مقاومت کند. با این حال آن‌ها زمستان‌خواب نیستند و به آسانی بیدار می‌شوند. هم نر و هم ماده این حیوان در زمستان در غار یا لانه به سر می‌برند. خرس قهوه‌ای بسیار گوشه‌گیر است، با این حال ممکن است آن‌ها در تعداد زیادی به دور منبع غذایی بزرگ، در کنار هم جمع شوند و یک سلسله‌مراتب اجتماعی را بر پایه سن و اندازه‌شان تشکیل دهند.
وقتی خرس قهوه‌ای مصدوم شد با صدای بسیار بلندی می‌غرّد ولی در حالت عادی با ترساندن و عصبانیت و تولید صدای زیر به وسیله به هم ساییدن دندان به دیگران هشدار می‌دهد. آن‌ها تقریباً همیشه از مواجه شدن با انسان خودداری می‌کنند.
رژیم غذایی
آن‌ها جانورانی همه‌چیزخوار هستند و از محصولات متنوع گیاهی استفاده می‌کنند شامل: توت، ریشه درختان، جوانه، قارچ و همچنین فراورده‌های گوشتی مثل ماهی، حشره، و پستانداران کوچک. آن طور که مشهور است آن‌ها گوشتخوار نیستند. خرس قهوه‌ای بیش از ۹۰٪ از انرژی غذایی خود را از مواد گیاهی بدست می‌آورد. ساختار فک آن‌ها متناسب با نوع غذایی آنان است. دندان‌های آن‌ها بیش از سایر گوشتخواران پهن شده‌است. نوع غذای آنان به‌طور چشمگیری بستگی به منطقه زندگی آن‌ها دارد؛ مثلاً خرس‌هایی که در یلوستون هستند در طول تابستان مقدار زیادی حشره بید می‌خورند. بعضاً ۴۰٬۰۰۰ بید در روز می‌خورند و این مقدار ممکن است نیمی از انرژی سالانه آنان را فراهم کند.
در فصل بهار غذای اصلی خرس‌های قهوه‌ای در اغلب نقاط دنیا لاشه‌های باقی‌مانده از زمستان، علوفه، شاخه‌ها و گل‌هاست. در تابستان و اوایل پاییز میوه‌ها به ویژه انواع توت اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند و در مناطقی که میوه کمیاب باشد ریشه و پیاز گیاهان نقش مهمی در سبد غذایی خرس‌ها پیدا می‌کند. آن‌ها معمولاً به سراغ غذاهای حیوانی هم می‌روند. در تابستان و پاییز حشرات، لاروها، کرم‌ها و کندوی زنبور عسل از غذاهای مهم این جانوران است. خرس‌های قهوه‌ای که در حوالی ساحل زندگی می‌کنند معمولاً از صدف‌ها و خرچنگ‌ها هم تغذیه می‌کنند. این حیوانات ممکن است پرندگان و تخم‌های آن‌ها را هم بخورند و رژیم غذایی خود را با شکار جوندگان و دیگر پستانداران کوچک تکمیل کنند.
در شبه‌جزیرهٔ کامچاتکا و بخش‌هایی از آلاسکا ماهی‌های قزل‌آلا در فصل تخم‌ریزی غذای اصلی خرس‌ها هستند. تعداد زیاد و ارزش غذایی بالای این ماهی‌ها یکی از دلایل جثه بسیار بزرگ خرس‌های این مناطق است. اما اغلب خرس‌های قهوه ای در شکار حیوانات دیگر چندان زبردست نیستند. البته اغلب خرس‌های قهوه‌ای گاهی اوقات شانس خود را برای شکار جانوران بزرگ امتحان می‌کنند اما بسیاری از تلاش‌های آن‌ها با یک حملهٔ ناشیانه و دودلانه به طعمه آغاز شده و با فرار طعمه پایان می‌پذیرد. اما تعدادی از خرس‌های قهوه‌ای شکارچیانی مطمئن هستند که شکار طعمه‌های بزرگ برایشان امری عادی است. این خرس‌ها معمولاً شیوهٔ شکار را در سنین کودکی از مادرشان آموخته‌اند. پستانداران بزرگی که ممکن است این خرس‌ها به شکار آن‌ها بروند شامل انواع گوزن، انواع گوسفند وحشی و بز وحشی و گراز می‌شود. در این نوع شکارها معمولاً به سراغ بچه‌ها یا حیوانات مریض و علیل می‌روند که شکارشان آسان باشد. لاشه‌ها نیز بخشی از غذای خرس‌های قهوه‌ای است و بخصوص در اوایل بهار اهمیت پیدا می‌کند که خرس‌های گرسنه تازه از خواب زمستانی برخاسته‌اند.
روابط شکاری خاص
خرس‌های بالغ تقریباً از هر حمله‌ای مصون اند به جز حمله خرس‌های دیگر اما گهگاه در خاور دور روسیه مورد حملهٔ ببر سیبری قرار می‌گیرند. در این منطقه خرس قهوه‌ای و خرس سیاه آسیایی روی هم رفته ۵ تا ۸ درصد و خرس قهوه‌ای به تنهایی ۱ تا ۱٫۵ درصد از رژیم غذایی ببر سیبری را تشکیل می‌دهند. وقتی شکارهای معمول ببر در منطقه‌ای کم شد ببرها به خرس‌ها حمله می‌کنند. معمولاً خرس‌های بالغ بزرگ از حمله ببرها در زمستان در امانند ولی گاه در زمستان وقتی در لانه خود هستند کشته می‌شوند. البته مواردی هم به ثبت رسیده‌است که خرس‌ها ببر را کشته‌اند یا برای دفاع از خود در برابر کشته شدن توسط آن‌ها یا برای مصرف شکارشان.
در یک مطالعه با استفاده از رادیو تله‌متری در در خاور دور روسیه ۴۴ مورد رویارویی بین خرس قهوه‌ای و ببر سیبری مشاهده شد که از این تعداد در ۲۰ مورد کار به جدال دو حیوان کشید. در ۵۰ درصد نبردها خرس قهوه‌ای کشته شده، در ۲۷ درصد ببرها کشته شده و در ۲۳ درصد نیز هر دو حیوان زنده مانده و به نبرد پایان دادند. یکی از دلایل برخورد زیاد این دو جانور این است که بعضی خرس‌های قهوه‌ای گرسنه پس از بیدار شدن از خواب زمستانی به دنبال ببرها می‌روند تا شکار آن‌ها را بدزدند. در نتیجه ممکن است حضور ببرها به نفع خرس‌های قهوه‌ای به ویژه خرس‌های بزرگ باشد که با تعقیب رد پای آن‌ها به سراغ لاشه جانورانی بروند که خودشان توانایی شکارشان را ندارند.
دیده شده‌است که خرس‌های قهوه‌ای به سمت شمال و به سمت قلمرو خرس‌های قطبی حرکت کرده‌اند. خرس‌های قهوه‌ای تمایل دارند قلمرو آنان را اشغال کنند تا از لاشخورها در امان باشند و توله‌های مرده خرس قطبی در لانه خرس قهوه‌ای یافت شده‌است و توله خرس‌های پاندا نیز توسط خرس‌های قهوه‌ای خورده شده‌است.
رابطه با انسان
در فرهنگ
در جریان جنگ جهانی دوم، یک خرس قهوه‌ای ایرانی به نام وُیتِک توسط سربازان لهستانی خریداری شد. ویتک نماد یک شرکت شد. سپس برای قانونی کردن حضور آن در اردوی نظامی، ابتدا به تملک شخصی درآمد، سپس به عنوان بخشی از ارتش درآمد و به سربازان برای جابجایی ابزار نظامی کمک کرد. پس از جنگ به باغ وحش ادینبورگ فرستاده شد و توجه مردم را به خود جلب کرد. خدمت نظامی این خرس در یاد مردم اسکاتلند و لهستان مانده‌است.
مواجهه با خرس
آلاسکا دارای جمعیت حدود ۷۵۰۰ خرس قطبی، ۳۵۰۰۰ خرس قهوه‌ای و ۱۱۰۰۰۰ خرس سیاه می‌باشد با این حال خرس‌های قهوه‌ای عامل بیش از ۸۶٪ کل حملات در این نقطه می‌باشند. رویارویی با خرس قهوه‌ای ۱۳ برابر خطرناک تر از خرس‌های قطبی و ۲۲ برابر خطرناکتر از خرس‌های سیاه می‌باشد. اسمیت معتقد است که این اختلاف ناشی از عوامل زیادی است. خرس‌های سیاه به‌طور طبیعی از خرس‌های قهوه‌ای و گریزلی ترسوتر می‌باشند و زیستگاه خرس‌های قطبی به مناطق دور افتاده با تعداد کمی از مردم محدود شده‌است. در مناطق با استفاده مشترک (مانند تمشک زارها، جویبارهای ماهی و مناطق شکار) انسان‌ها با خرس‌های قهوه‌ای بیشتر از سایر گونه‌های خرس در تعامل هستند. محل اشتباه، زمان اشتباه آمار نشان می‌دهد که حملات خرس‌ها در طبیعت فصلی می‌باشد و تعداد حملات در پاییز در خلال فصل شکار بیشتر از بهار اتفاق می‌افتد. فصل تمشک تابستانه نیز زمان اوج برخورد دیگر بین انسان و خرس‌ها می‌باشد ساعت روز نیز می‌تواند در اینکه حمله چگونه شکل می‌گیرد نقش بازی کند. احتمال برخورد شما با یک خرس در طی یک پیاده‌روی شبانه در مجاورت یک رودخانه پر ماهی نسبت به همان پیاده‌روی در طی روز در حالیکه سرو صدا می‌کنید بسیار بیشتر است.
منابع
- ↑ «Top 10 Strongest Animals in the World | OneKindPlanet Animal Education». OneKindPlanet (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۵.
- ↑ McLellan, B.N. , Servheen, C. & Huber, D. (2008). Ursus arctos. 2008 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN 2008. Retrieved on 27 January 2009
- ↑ دانشنامه انکارتا ۲۰۰۸، مقاله brown bear
- ↑ "Polar bear, (Ursus maritimus)" (PDF), U.S. Fish and Wildlife service (به انگلیسی), archived from the original (PDF) on 5 June 2008, retrieved 14 May 2019 Retrieved on 2008-03-22. (Overview page بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine)
- ↑ Craig Boddington, illustrations by Ken Carlson (2004), Fair Chase in North America (به انگلیسی) (illustrated ed.), Boone and Crockett Club, p. 45
- ↑ دانشنامه انکارتا ۲۰۰۸
- ↑ Brown, Gary (1996), Great Bear Almanac (به انگلیسی), p. 340
- ↑ «Learn to Identify Black Bears and Grizzly (Brown) Bears». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ Wood, The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Pub Co Inc (1983), ISBN 978-0-85112-235-9
- ↑ Encarta 2008
- ↑ Animal Diversity Web - Ursus arctos
- ↑ «Alaska Office of Economic Development». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ یک پارک ملی در ایالات متحده
- ↑ «Yellowstone Grizzly Bears Eat 40,000 Moths a Day In August». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ Matthiessen, Peter (2001), Tigers In The Snow (به انگلیسی), Hornocker, Maurice, North Point Press
- ↑ Vratislav Mazak: Der Tiger. Nachdruck der 3. Auflage von 1983. Westarp Wissenschaften Hohenwarsleben, 2004 ISBN 3-89432-759-6
- ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ Seryodkin, I. V. , J. M. Goodrich, A. V. Kostyrya, B. O. Schleyer, E. N. Smirnov, L. L. Kerley, and D. G. Miquelle. 2005. Relationship between tigers, brown bears, and Himalayan black bears. Pages 156-163 in D. G. Miquelle, E. N. Smirnov, and J. M. Goodrich (eds.), Tigers of Sikhote-Alin Zapovednik: Ecology and Conservation. Vladivostok, Russia: PSP.
- ↑ V.G Heptner & A.A. Sludskii (1992), Mammals of the Soviet Union, Volume II, Part 2 (به انگلیسی), Leiden u.a.: Brill
- ↑ «adn.com | front: Polar bears, grizzlies increasingly gather on North Slope». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ ABC News: Grizzlies Encroaching on Polar Bear Country