دانشگاه آزاد اسلامی با نام مستعار دانشگاه آزاد، یکی از بزرگ‌ترین سامانه‌های دانشگاهی جهان و بزرگ‌ترین سامانه دانشگاهی در ایران می‌باشد. ستاد مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در شهر تهران مستقر است. به جز ایران، دانشگاه آزاد اسلامی دارای شعبه‌هایی در کشورهای افغانستان، امارات متحده عربی، لبنان و انگلستان است.

تاریخچه و بنیانگذاری

دانشگاه آزاد ایران

پیش از انقلاب اسلامی دانشگاهی به نام دانشگاه آزاد ایران وجود داشت که فعالیت خود را در دههٔ ۱۳۵۰ با مدیریت عبدالرحیم احمدی و معاونت شاهرخ مسکوب آغاز کرده بود و در سال ۱۳۵۵ تعدادی از فارغ التحصیلان ممتاز کشور را با بورس تحصیلی به دانشگاههای ممتاز جهان اعزام کرد تا فعالیت خود را با کادری نخبه آغاز کند. پذیرش دانشجو در این دانشگاه در ۱۳۵۷ به‌طور محدود آغاز شد و فعالیت آن با درگرفتن انقلاب اسلامی و رویدادهای پس از آن و نهایتاً انقلاب فرهنگی به‌کلی متوقف شد. برنامهٔ درسی این دانشگاه متفاوت از دانشگاه‌های دیگر بود. برنامه‌های این دانشگاه بر پایهٔ آموزش از راه دور قرار داشت. بر این اساس دانشگاه آزاد ایران اقدام به تهیهٔ کتاب‌های بسیار با طرح و اندازه واحد و نیز فیلم‌های آموزشی و نوارهای صوتی کرد. با وجود تشابه نام، دانشگاه آزاد اسلامی هیچ ارتباطی با این دانشگاه ندارد.

دانشگاه آزاد اسلامی

دو سال پس از انقلاب فرهنگی ایران در اردیبهشت ۱۳۶۱ به پیشنهاد هاشمی رفسنجانی و با حمایت روح‌الله خمینی دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس شد. برخی از رجال سیاسی ارشد جمهوری اسلامی از جمله احمد خمینی و هاشمی رفسنجانی عضو هیئت امنای آن بودند.

ابتدا عبدالله جاسبی پیشنهاد خود را با هاشمی رفسنجانی در میان گذاشته و هاشمی در خطبه‌های نماز جمعه دربارهٔ دانشگاه در شرف تأسیس چنین گفت:

یکی از طرق این است که از همین امسال در هر جا که دستمان رسید و شاید کم‌کم به روستا هم بکشد - البته به شهرهای کوچک به آسانی می‌رسد - مراکزی درست کنیم به نام دانشگاه آزاد.

چهار ماه بعد هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس شورای موقت دانشگاه و طی حکمی با سربرگ مجلس، عبدالله جاسبی را به ریاست موقت دانشگاه منصوب کرد. هیئت مؤسس دانشگاه شامل علی خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت)، اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس وقت)، میرحسین موسوی (نخست‌وزیر وقت)، احمد خمینی (فرزند و رئیس دفتر خمینی) و عبدالله جاسبی تشکیل جلسه داده و جاسبی را به ریاست دانشگاه منصوب کرد.

اولین واحد دانشگاهی، واحد تهران مرکز با نام پیشین واحد تهران با کد ۱۰۱ بود و بعد از آن واحد تبریز با کد ۱۰۲ بود که دکترکریم زارع آن را تأسیس کرد و در سال‌های ۶۱ تا ۶۳ به عنوان نخستین رئیس واحد دانشگاه آزاد اسلامی، ریاست آن را به عهده داشت. اولین آزمون ورودی دانشگاه در اسفند ۶۱ با شرکت ۳۲ هزار داوطلب در شاهرود، اهواز، تبریز، تهران، رشت، زاهدان، کرمان، مشهد و یزد برگزار شد و حدود ۳ هزار نفر در رشته‌های راه و ساختمان، برق، مکانیک، فیزیک، ریاضی، شیمی، صنایع فلزی، نساجی و حسابداری پذیرفته شدند. هاشمی رفسنجانی رئیس هیئت امنای این دانشگاه، آن را از افتخارات و تجربه‌های موفق پس از انقلاب می‌داند.

اداره دانشگاه

مطابق اساس‌نامه، ارکان دانشگاه عبارتند از:

• هیئت مؤسس
• هیئت امنا
• رئیس دانشگاه
• شورای دانشگاه

هیئت مؤسس

مطابق اساس‌نامه دانشگاه، هیئت مؤسس شامل ۹ نفر هستند که به شرح زیر است:

1. علی اکبر ولایتی (رئیس هیئت مؤسس)
2. عبدالله جاسبی
3. محسن قمی
4. علی‌اکبر ناطق نوری (مستعفی)
5. حمید میرزاده (عدم شرکت در جلسات هیئت مؤسس)
6. سید حسن خمینی (عدم شرکت در جلسات هیئت مؤسس)
7. اکبر هاشمی رفسنجانی (فوت شده)
8. عبدالکریم موسوی اردبیلی (فوت شده)
9. بدون عضو (بلاتصدی)

بنابراین در حال حاضر هیئت مؤسس عملاً ۳ نفر هستند. مطابق ماده ۸ اساسنامه اصلاحی دانشگاه، چنانچه اعضاء هیئت مؤسس به علل مختلف مانند فوت، استعفا، بیماری، برکناری، ناتوانی یا هر علت دیگر به ۶ نفر کاهش یابد، هیئت مؤسس باید افراد جایگزین به تعداد مورد نیاز را ظرف مدت ۳ ماه برای عضویت در هیئت مؤسس به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد کند.

تبصره۱ـ چنانچه هر یک از اعضای هیئت مؤسس در ۳ جلسه متوالی یا ۵ جلسه غیرمتوالی و به‌طور غیرموجه شرکت نکنند مستعفی تلقی می‌شوند و طبق مفاد ماده فوق جایگزین آنها تعیین می‌شود.

تبصره۲ـ چنانچه هیئت مؤسس طبق حکم قسمت اخیر ماده فوق و ظرف مدت ۳ ماه افراد جایگزین را برای عضویت در هیئت مؤسس به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد ندهد، شورا رأساً اقدام به معرفی و تصویب افراد جایگزین خواهد کرد.

تاریخچه هیئت مؤسس

در بدو تأسیس در سال ۱۳۶۱ اعضای هیئت مؤسس دانشگاه ۵ نفر به نمایندگی از رهبری و تمام قوا شامل اکبر هاشمی رفسنجانی (نماینده قوه مقننه، رئیس وقت مجلس و رئیس هیئت مؤسس)، عبدالله جاسبی (رئیس دانشگاه)، عبدالکریم موسوی اردبیلی (نماینده قوه قضائیه و رئیس وقت قوه قضائیه)، میرحسین موسوی (نماینده قوه مجریه و نخست‌وزیر وقت) و احمد خمینی (نماینده رهبری) بودند. پس از فوت احمد خمینی، حسن خمینی جانشین وی در هیئت مؤسس شد. در سال ۱۳۸۹ خورشیدی، شورای عالی انقلاب فرهنگی با اصلاح و تغییر اساسنامه دانشگاه تعداد اعضاء هیئت مؤسس را به ۹ نفر افزایش داد. مطابق با این مصوبه، آقایان حسن حبیبی، علی‌اکبر ولایتی، محسن قمی و حمید میرزاده به اعضای هیئت مؤسس افزوده شدند و میرحسین موسوی از عضویت هیئت مؤسس خارج شد. پس از فوت حسن حبیبی و تصویب هیئت مؤسس و شورای عالی انقلاب فرهنگی، علی‌اکبر ناطق نوری جایگزین او شد. در ۲ مرداد ۱۳۹۶ رسانه‌های ایران از استعفای ناطق نوری از هیئت مؤسس دانشگاه آزاد خبر دادند. بر این اساس ناطق نوری در پاسخ به نامه یک عضو هیئت علمی دانشگاه که نظر وی را دربارهٔ تغییرات پدید آمده در دانشگاه آزاد اسلامی سؤال کرده بود، پاسخ داده‌است: «بنده از عضویت در هیئت مؤسس استعفا داده‌ام و اصلاً در جریان آنچه در دانشگاه آزاد وی می‌گذرد نیستم و به هیچ وجه در امور دانشگاه دخالت نداشته و ندارم؛ بنابراین آنچه در مورد اینجانب گفته می‌شود بشدت تکذیب می‌شود.» در اسفندماه ۱۳۹۳ هاشمی رفسنجانی رئیس هیئت مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌محمد نوریان را به سمت دبیرکل هیئت مؤسس انتخاب کرد. در حال حاضر و از سال ۱۳۹۹ مهدی نوید ادهم دبیرکل هیئت مؤسس است.پس از فوت هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر ولایتی با حکم رهبر ایران به ریاست هیئت مؤسس دانشگاه انتخاب شد.

هیئت امنا

هیئت امنا که عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در مورد دانشگاه است متشکل از ۱۰ نفر به شرح زیر است:

• سه نفر از اعضای هیئت مؤسس که حتماً یک‌نفر از آن‌ها باید روحانی باشد (علی‌اکبر ولایتی (رئیس هیئت امنا)، سید حسن خمینی، عبدالله جاسبی)
• سه نفر از اعضای هیئت علمی تمام وقت دانشگاه‌ها در مرتبه دانشیاری یا بالاتر که هیچ‌گونه سمت مدیریتی و حکومتی غیر از تدریس و پژوهش نداشته باشند به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی (محمدمهدی طهرانچی، فریدون عزیزی، فرهاد رهبر)
• وزیر علوم (محمدعلی زلفی‌گل)
• وزیر بهداشت (بهرام عین‌اللهی)
• رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها (مصطفی رستمی)
• رئیس دانشگاه (دبیر هیئت امنا) (محمدمهدی طهرانچی)

رئیس دانشگاه

مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی توسط ریاست عالیه آن صورت می‌گیرد. ریاست این دانشگاه، توسط هیئت امناء به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی و با تأیید آن به مدت چهار سال منصوب می‌شود.

رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی

۱- عبدالله جاسبی (از تابستان ۱۳۶۱ تا اسفند ۱۳۹۰)
۲- فرهاد دانشجو (از اسفند ۱۳۹۰ تا شهریور ۱۳۹۲)
۳- حمید میرزاده (از شهریور ۱۳۹۲ تا اردیبهشت ۱۳۹۶)
۴- علی‌محمد نوریان (سرپرست) (از اردیبهشت ۱۳۹۶ تا ۲۵ تیر ۱۳۹۶)
۵- فرهاد رهبر (از ۲۵ تیر ۱۳۹۶ تا ۲۸ مرداد ۱۳۹۷)
۶- محمدمهدی طهرانچی (از ۲۸ مرداد ۱۳۹۷ تاکنون)

جنجال ریاست بر دانشگاه

ریاست این دانشگاه از اسفند ۱۳۹۰ پس از کش و قوس‌های طولانی از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرهاد دانشجو داده شد. اکبر هاشمی رئیس هیئت امنای دانشگاه آزاد از امضای حکم فرهاد دانشجو امتناع ورزید و بنا به قانون به رئیس‌جمهور واگذار شد و احمدی‌نژاد –رئیس‌جمهور وقت– امضای حکم را به وزیر علوم واگذار کرد و وزیر علوم حکم ریاست دانشگاه آزاد را امضاء کرد. فرهاد دانشجو تا ۲۷ شهریور ۱۳۹۲ رئیس دانشگاه آزاد بود و در این تاریخ با رأی اکثریت اعضای هیئت امنای دانشگاه، حمید میرزاده، جایگزین وی شد. علی‌محمد نوریان طی حکم علی‌اکبر ولایتی، رئیس هیئت مؤسس و هیئت امناء دانشگاه در اردیبهشت ۱۳۹۶ به عنوان سرپرست موقت دانشگاه آزاد منصوب [۱] و در ۲ مرداد فرهاد رهبر با تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس قطعی دانشگاه آزاد شد. پیش از این، در جلسه هیئت امنای دانشگاه آزاد در ۲۵ تیرماه وی به عنوان سرپرست جدید این دانشگاه انتخاب و به کمیته انتخاب رؤسای دانشگاه‌ها شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی شده بود.

سیستم اطلاعاتی الکترونیک

• نرم‌افزار تحت وب آموزشیار

رسانه‌ها

روزنامه فرهیختگان، خبرگزاری‌های آنا و ایسکانیوز ذیل مرکز رسانه و نشر علمی دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت می‌کنند.

واحدهای جامع

درجه جامع در دانشگاه آزاد اسلامی بالاترین رتبه‌ای است که به واحدهای پیشرو از طرف سازمان مرکزی داده می‌شود. در حال حاضر ۴۷ واحد از حدود ۴۰۰ واحد و مرکز دانشگاه آزاد اسلامی حائز این درجه هستند که عبارتند از:
شهر تهران:
تهران پزشکی، تهران شمال، تهران جنوب، تهران غرب، تهران مرکزی، علوم و تحقیقات تهران
تمامی مراکز استان‌ها:
اراک، اردبیل، ارومیه، اصفهان (خوراسگان)، اهواز، ایلام، بجنورد، بندرعباس، بوشهر، بیرجند، تبریز، خرم‌آباد، رشت، زاهدان، زنجان، ساری، سمنان، سنندج، شهرکرد، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، کرمانشاه، گرگان، مشهد، همدان، یاسوج، یزد
و غیر از مراکز استان‌ها:
بروجرد، چالوس، دامغان، رودهن، ساوه، شاهرود، شهر قدس، خمینی شهر، نجف‌آباد، نیشابور، ورامین شوشتر

واحدهای جامع مستقل

واحدهای جامع مستقل اختیارات بیشتری دارد و مستقیم با سازمان مرکزی و همین‌طور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کار می‌کند، یعنی این واحدها تابع دانشگاه استان نیستند و ساختار تشکیلاتی دارند که عبارتند از:

نجف‌آباد و علوم و تحقیقات

نحوه پذیرش

در سال‌های ابتدایی آغاز فعالیت دانشگاه آزاد اسلامی، نوع پذیرش صرفاً از طریق کنکور سراسری بود. اما در سال‌های اخیر، دانشگاه علاوه بر کنکور سراسری سازمان سنجش، اقدام به جذب دانشجو در مقاطع کاردانی و کارشناسی به صورت بدون کنکور و صرفاً براساس سوابق تحصیلی نیز می‌کند. ثبت نام بدون کنکور و براساس سوابق تحصیلی دانشگاه، در هر سال دو بار در نیمسال‌های تحصیلی اول و دوم در مهر و بهمن ماه از طریق وب سایت رسمی مرکز سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی انجام می‌شود. به‌طور معمول این دانشگاه در هر سال در مقطع دکتری تخصصی ده هزار، دکتری حرفه ای سه هزار، کارشناسی ارشد شصت هزار، کارشناسی دویست هزار، کاردانی پنجاه هزار دانشجو و در مجموع حدود سیصد و بیست هزار دانشجو پذیرش می‌کند.

آمارهای کلی

آمار اعضای هیئت علمی و دانشجویان

بر طبق آخرین آمار تعداد دانشجویان که مربوط به سال تحصیلی ۹۱–۹۰ می‌باشد، تعداد دانشجویان به شرح زیر است:

بر طبق آخرین آمار، تعداد اعضای هیئت علمی تا پایان سال تحصیلی ۹۱–۹۰ به شرح زیر است:

لازم است ذکر شود که تا این سال (سال تحصیلی ۹۱–۹۰) تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی ۱۸۲۸۲، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۲۶۷۲، پیام نور ۲۸۲۹، مؤسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی ۲۲۳۴، وزارت آموزش و پرورش ۱۳۴ و دانشگاه فنی و حرفه‌ای ۸۰ نفر بوده‌است که بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی بزرگ‌ترین جامعهٔ متشکل از اعضای هیئت علمی را دارد.

در حال حاضر (مهرماه ۱۳۹۳)، ۱۲ هزار نفر استادیار در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول فعالیت هستند. تا انتهای تیر ماه ۱۳۹۸ حدود ۶٬۰۰۰٬۰۰۰ تن از این دانشگاه دانش‌آموخته، حدود ۱٬۱۰۰٬۰۰۰ دانشجو در آن مشغول تحصیل، حدود ۲۵٬۰۰۰ عضو هیئت علمی تمام وقت و حدود ۴۵٬۰۰۰ استاد مدعو و ۳۵٬۰۰۰ کارمند در آن مشغول کار هستند.

این افراد در ۵۰۵ واحد و مرکز دانشگاهی و در فضایی حدود ۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ متر مربع فضای آموزشی و رفاهی مشغول به تحصیل یا کار هستند. دانشگاه آزاد دارای بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه، ۲۰ میلیون متر مربع فضای آموزشی و ۱۱٬۰۰۰ آزمایشگاه و کارگاه (ساها) و بیش از ۵۰۰ واحد و مرکز آموزشی است. دانشگاه همچنین دارای ۷۰۰ مدرسه با حدود ۱۰۰٬۰۰۰ دانش آموز است در حال حاضر ۱۰ مجتمع بیمارستانی این دانشگاه در حال فعالیت هستند و ۱۰ مجتمع بیمارستانی دیگر نیز به زودی به این مجموعه اضافه خواهند شد. این دانشگاه عهده‌دار ۳۸ درصد بار آموزش عالی در حوزه‌های مختلف و بیش از ۴۰ درصد بار آموزش پزشکی کشور است. حوزه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی دارای ۹۳ واحد دانشگاهی، هزار و ۸۰۶ عضو هیئت علمی، ۶۱ هزار دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی، ۵۱ رشته دانشگاهی، هزار و ۵۰۰ تخت بیمارستانی در ۱۰ بیمارستان کشور و ۱۳ مجله علوم پزشکی است. این سامانه دانشگاهی شامل تمامی واحدهای دانشگاهی آن بر پایه رنکینگ بین‌المللی URAP با رتبه ۲۲۶ در دنیا و رتبه ۲ در ایران بعد از دانشگاه تهران، از معتبرترین دانشگاه‌ها در ایران محسوب می‌شود. این نظام رتبه‌بندی بر اساس میزان تولیدات علمی کار می‌کند و دانشگاه آزاد اسلامی به صورت یک سامانه دانشگاهی (نه یکایک واحدهای دانشگاهی به صورت جداگانه) در آن شرکت نموده‌است. برند دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۹۲ در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد. دانشگاه آزاد اسلامی همانند دیگر مؤسسات آموزشی در ایران، زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند. نوع مدرک اعطایی به فارغ‌التحصیلان این دانشگاه، به صورت مستقل و از طرف دانشگاه آزاد اسلامی اعطا می‌گردد (با قید محل تحصیل). این دانشگاه عضو اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام است. هم‌اکنون عبدالله جاسبی، ریاست این اتحادیه را بر عهده دارد.

منابع مالی

در اساسنامه دانشگاه آزاد محل تأمین هزینه‌های آن اخذ شهریه از دانشجویان، کمک‌های مردم، دولت و نهادهای انقلاب اسلامی ذکر شده‌است. اولین قلم کمک به دانشگاه آزاد نیز مبلغ یک میلیون تومان کمک روح‌الله خمینی بود. دانشگاه آزاد فعالیت خود را پیش از بازگشایی دانشگاه‌های دولتی (که در جریان انقلاب فرهنگی تعطیل شده بود) بدون دریافت مجوز از شورای عالی گسترش آموزش عالی یا شورای عالی انقلاب فرهنگی آغاز و مجدداً کمکی به ارزش صد و پنجاه میلیون ریال از دادستانی انقلاب دریافت کرده و در ۲۷ اسفند ۱۳۶۱ خود را به عنوان مؤسسه‌ای غیرتجاری به شماره ۲۴۵۱ در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت می‌کند. دانشگاه آزاد معتقد است که اقدام در اخذ شهریه بسیار منطقی‌تر است است چرا که به این شکل برخلاف روش دانشگاه‌های دولتی که از منابع دولت استفاده می‌کنند، هزینه تحصیل فقط توسط خود فرد تأمین می‌شود. مجموع شهریه دریافت‌شده از یک میلیون و دویست هزار دانشجوی دانشگاه در سال ۸۴–۸۵ نیز حدود ۷۰۰ میلیارد تومان بوده که در مقایسه با یک میلیارد و سیصد و پنجاه میلیون تومان بودجه نظام آموزش عالی دولتی برای سیصد هزار دانشجو به این معنا است که دانشگاه‌های دولتی به ازای هر دانشجو هزینه‌ای معادل هفت و نیم برابر شهریه دانشگاه آزاد از صندوق دولت برداشت کرده‌اند.علی عزتی نماینده مجلس شورای اسلامی در این ارتباط گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی بدون هیچ گونه حمایت از سوی دولت و تنها از محل پرداخت شهریه‌های اخذ شده از دانشجویان اداره شده و نه تنها هیج هزینه‌ای را بر دولت تحمیل نکرده‌است، بلکه سالیانه از خروج میلیاردها دلار ارز از کشور جلوگیری کرده‌است.»

ششمین دانشگاه جهان از دیدگاه شمار دانشجو

دانشگاه‌های نخست جهان از دیدگاه شمار دانشجو عبارتند از:

1. دانشگاه ایندیرا گاندی در هندوستان
2. دانشگاه علامه اقبال در پاکستان
3. سیستم کامیونیتی کالج کالیفرنیا در ایالات متحده
4. دانشگاه ملی بنگلادش در بنگلادش
5. دانشگاه آنادولو در ترکیه
6. دانشگاه آزاد اسلامی در ایران

جایگاه دانشگاه آزاد در رتبه‌بندی سایمگو سال ۲۰۱۴ در جهان

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: وضعیت ۱۰۲ دانشگاه ایرانی در سه حوزه پژوهش، نوآوری و وب سایت در میان بیش از ۵ هزار مؤسسه تحقیقاتی و دانشگاهی دنیا اعلام شد. در این رتبه‌بندی دانشگاه‌های مختلفی در دنیا در صدر هر کدام از حوزه‌ها قرار گرفته‌اند.

در حوزه نوآوری و شاخص تأثیر فناورانه

دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین رتبه دوم در کشور و ۳۲۸ در جهان

در حوزه پژوهش و شاخص برونداد

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (مجموعه واحدها) رتبه هفتم در کشور و ۶۳۸ در جهان

در حوزه پژوهش و شاخص استعداد علمی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (مجموعه واحدها) رتبه سوم در کشور و ۴۵۸ در جهان

مراکز پژوهشی

در حال حاضر دانشگاه آزاد اسلامی دارای یک پژوهشکده (مصوب شورای گسترش آموزش عالی: پژوهشکده محیط‌های خشک (واحد مشهد)) و ۲۸ مرکز تحقیقاتی می‌باشد. برخی از مراکز مهم تحقیقاتی عبارتند از: مرکز تحقیقات مکاترونیک MRL (واحد قزوین)، مرکز تحقیقات مواد پیشرفته AMRC (واحد نجف آباد)، مرکز تحقیقات مهندسی مکانیک و خودرو (واحد قزوین)، مرکز تحقیقات صنعت ساختمان و بتن (واحد قزوین)، مرکز تحقیق و توسعه علوم کامپیوتر CSRDL(واحد قزوین)، مرکز تحقیقات فیزیک پلاسما، مرکز عالی بین‌المللی تحقیقات بین رشته‌ای (CEIS)، مرکز مطالعات استراتژیک، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی اردبیل، مرکز مطالعات و تحقیقات محیط زیست و انرژی (CEEVS)، مرکز تحقیقات مهندسی پزشکی (RCBME واحد مشهد)، مرکز تحقیقات باستان‌شناسی (واحد ابهر)، مرکز تحقیقات تهران پزشکی، مرکز تحقیقات شیر و فراورده‌های آن (واحد کرج)، مجتمع آزمایشگاهی و مزارع تحقیقاتی (واحد بروجرد)، مرکز تحقیقات کشاورزی (واحد دامغان) مزارع آموزش تحقیقاتی و گلخانه‌ای (واحد جیرفت)، مزارع آموزشی و تحقیقاتی (واحد رودهن).

بودجه پژوهشی

بودجه پژوهشی دانشگاه از سال ۱۳۷۵ با یک درصد شهریه دریافتی ۳۴ درصد در هر سال برخوردار بوده و به ۳۷۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۴ افزایش یافته‌است. همچنین درصد بودجه هزینه شده در امر پژوهش به کل بودجه اختصاص یافته به پژوهش در سال اول فقط حدود ۱۲ درصد بود، با روندی افزایشی با درصد جذبی حدود ۴۰ درصد در سال ۱۳۸۴ به حدود ۲۳۵ میلیارد ریال افزایش یافته‌است.

تولیدات علمی

طبق آخرین آمار دریافت شده از پایگاه Scopus، در پنج ماه اول سال ۲۰۰۹ دانشگاه آزاد با ۱۰۷۹ مقاله در سطح کشور موفق به کسب رتبه اول در تولید مقالات علمی شده‌است. به‌طور کلی توسط این دانشگاه تاکنون ۱۴۵۵ کتاب تألیف، ۳۹۱ کتاب ترجمه، ۳۳۶۷ مقاله در نشریات ISI و ۴۹۸۲ مقاله در نشریات علمی-پژوهشی منتشر شده‌است.

طبق آمار سال ۱۳۸۴ تعداد ۹۷۰ مقاله ISI و ۱۹۲۰ مقاله علمی-پژوهشی و ۲۳۰۰ مقاله نیز در کنفرانس‌های خارجی، توسط این دانشگاه منتشر شده‌است. ۳۲۱۲ طرح تحقیقاتی اجرا شده و ۳۰۹۸ طرح تحقیقاتی نیز در حال اجرا بوده‌است. تعداد ۳۳۲ عنوان اختراعات و ابداعات دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز به ثبت رسیده‌اند که که برخی از آنان موفق به دریافت جوایز بین‌المللی گردیده‌اند.

طبق آمار بخش علم سنجی پایگاه سیویلیکا، تاکنون ۸۵ هزار و ۱۷۵ عنوان مقاله در کنفرانس‌ها و ژورنال‌های داخلی توسط مراکز مختلف دانشگاه آزاد ارائه شده‌است و در بین واحدهای دانشگاه آزاد هم واحد علوم و تحقیقات با سه هزار و ۵۳۸ مقاله، اهواز با سه هزار و ۴۷ مقاله و تبریز با دو هزار و ۴۶۹ مقاله از سایر واحدها پیشی گرفته‌اند.

مجلات علمی

دانشگاه آزاد دارای ۳ مجله ISI و ۷۹ مجله علمی-پژوهشی و علمی ترویجی وزارتین و ۱۶۰ مجله علمی عمومی است. رتبه‌بندی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی براساس تعداد مجلات مصوب وزارتین به قرار زیر است:

باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان

باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی با ۱۸۰ دفتر و ۵ شعبه در تمام استان‌های کشور فعال است. از ابتدای تأسیس باشگاه تاکنون ۵۴هزار نفر جذب شده‌اند. با شروع ریاست دکترکریم زارع فعالیت‌های باشگاه افزایش چشمگیری داشت. ابتدا نام این مجموعه از «باشگاه پژوهشگران جوان» به «باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان» تغییر یافت. جهت‌گیری باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در دوره جدید حیات خود در راستای توجه به پتانسیل‌های جهان اسلام و حضور نخبگان در حل مشکلات جامعه قرار گرفت و فعالیت‌های آن در این مسیر افزایش یافت. رونمایی ۱۲ طرح باشگاه پژوهشگران در مجلس شورای اسلامی موجب شد با تصویب نمایندگان مجلس در بودجه سال ۹۲ نام بنیاد ملی نخبگان و نام باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در کنار هم آورده شود و این به معنای برخورداری و بهره‌مندی باشگاه پژوهشگران از تمام کمک‌هایی است که به بنیاد ملی نخبگان ارائه می‌شود. دکترکریم زارع اعلام کرد که با تصویب نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان به حساب باشگاه واریز شده‌است. با پیگیری‌های ریاست باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، قرارداد مرکز پردیس تحقیقاتی پژوهشگران جوان و نخبگان (شهر دانایی) با همکاری شورای اسلامی شهر و شهرداری رودهن منعقد و مقرر شد برای تأسیس دفتر شهر دانایی قطعه زمینی به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع در جنب سایت دانشگاه آزاد اسلامی‌رودهن و قطعه زمین دیگری به مقدار تقریبی ده هکتار که قابل توسعه است، به باشگاه اهدا شود. همچنین تاکنون بیش از ۵۰۰ میلیون تومان تشویقی نقدی به مقالات اعضای باشگاه پرداخت شده‌است. تفاهم نامه همکاری علمی – پژوهشی – فناوری بین مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان (دانشگاه آزاد اسلامی ایران) در مورخ دوم اردیبهشت ۹۳ منعقد گردید. علاوه بر آن باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان با سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی، پارک علم و فناوری استان آذربایجان شرقی و مرکز علوم و فناوری‌های پیشرفته دانشگاه آزاد اسلامی تفاهم‌نامه منعقد کرده‌است.

قبولی در مقاطع بالاتر

• از کل پذیرفته شدگان در مقطع کارشناسی ارشد (۱۹۵۱۹ نفر)، ۹۵۶۸ آن‌ها از فارغ التحصیلان این دانشگاه بوده‌اند (بر اساس نتایج آزمون سال ۱۳۸۵ دانشگاه آزاد اسلامی). همچنین از ۱۸۲ نفر پذیرفته شده در مقطع دکترای تخصصی، ۹۵ نفر آن‌ها از فارغ التحصیلان این دانشگاه (۵۲ درصد) بوده‌اند.
• در طول ۹ سال متوالی دانشجویان رشته دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان در امتحان جامع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قبولی ۱۰۰ درصدی داشته‌اند که در سطح کشور چنین موفقیتی بی‌نظیر است.
• کسب بیشترین تعداد قبولی در امتحانات تخصصی دستیاری کشور به‌طوری‌که ۱۳۴ نفر از دانش آموختگان واحد دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی در امتحانات مذکور قبول شده‌اند.
• کسب رتبه اول امتحانات بورد تخصصی کشور در سال ۱۳۸۳ توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی (با کسب نمره ۱۰۰ از ۱۰۰).
• کسب رتبه اول امتحانات جامع علوم پایه دندانپزشکی کل کشور در سال‌های مختلف توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی و کسب رتبه دوم امتحانات جامع علوم پایه دندانپزشکی کشور توسط دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی.

انجمن‌های دانشجویی

هم‌اکنون ۱۳۴۳ انجمن در حال فعالیت هستند که ۱۱۲۸ عدد از آن‌ها به تصویب رسیده‌اند و بقیه بررسی و گذراندن مراحل تصویب هستند.

در آغاز دهه ۸۰ هجری، عده‌ای از دانشجویان رشته‌های تحصیلی مهندسی عمران و مهندسی صنایع، اقدام به تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان پیرو خط امام دانشگاه آزاد اسلامی تهران در این دانشگاه نمودند که در کمتر از ۲ سال پس از اخذ موافقت اصولی این تشکل دانشجوئی، فعالیت آن متوقف شد. این تشکل از آن جهت اهمیت دارد که اولین انجمن اسلامی دانشجویان (بمعنی واقعی کلمه) در دانشگاه آزاد اسلامی بود و توانست در مدت کوتاهی بیش از ۲۰۰۰ عضو جذب کند.

انجمن اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب از ۱۳۹۲/۰۹/۰۹تأسیس شد. این انجمن در مدت کوتاهی توانست پایگاه‌های خود را در تمامی واحدهای تهران جنوب فعال نماید.

فعالیت‌های ورزشی

در بخش مسابقات داخلی دانشگاه با انجام مسابقات گوناگون ورزشی در ۲۷ رشته فعالیت داشته که ۴۰۰٬۰۰۰ دانشجو دانشجو در آن شرکت داشته‌اند. لازم است ذکر شود علی‌رغم موانع متعددی که بر سر راه حضور تیم‌های ورزشی این دانشگاه در مسابقات جهانی وجود داشته‌است، دانشجویان این دانشگاه توانسته‌اند هر سال در مسابقات جهانی دانشجویان (FISU) مقام‌های متعددی کسب نمایند. بیش از ۷۰ درصد تیم‌های اعزامی ایران به مسابقات مذکور از این دانشگاه بوده‌است و بیشترین سهم را در کسب مدال‌های مختلف جهانی برای کشور داشته‌اند.

دانشگاه آزاد با در اختیار داشتن ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ مترمربع امکانات ورزشی دارای سرانه فضای ورزشی ۲ مترمربع است. بسیاری از قهرمانان کشور که در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند، توانسته‌اند ۲۸۸ مدال طلا، ۱۸۷ مدال نقره و ۲۳۶ مدال برنز در مسابقات ورزشی بین‌المللی کشور کسب نمایند. دانشگاه آزاد اسلامی در مسابقات بین دانشجویی جهانی (IFISU) -به عنوان تنها نماینده آسیا- شرکت کرد و در میان ۷۰ تیم عنوان نخست را از آن خود کرد.

انتقادات

حداد عادل در انتقاد از دانشگاه آزاد گفته‌است: «این دانشگاه کیفیت را پابه پای کمیت توسعه نداده‌است و باید اجازه دهیم انتقادها هم از آن بیان شود اما برخورد سیاسی با این دانشگاه را نیز درست نمی‌دانم. وی افزود: ظرفیت دانشگاه‌های دولتی در حال حاضر برای تحت پوشش قرار دادن تمام متقاضیان کافی نیست و باید چنین نهادهایی وجود داشته باشد اما این بدان معنا نیست که دانشگاه آزاد نباید مورد نظارت باشد.»

رتبه علمی دانشگاه آزاد اسلامی و واحدهای آن

براساس رتبه‌بندی ۲۰۱۸ مؤسسه سایماگو که براساس اطلاعات سایت علمی اسکوپوس رتبه‌بندی صورت گرفته‌است، رتبهٔ علمی واحد علوم وتحقیقات تهران در ایران ۱۱ ودرجهان۵۴۸ است.
لازم است ذکر شود سایماگو نظامی است که دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی جهان را بر اساس عملکرد پژوهشی در قالب مقالاتی که در نشریات معتبر بین‌المللی چاپ می‌شود (مدارک منتشر شده در نشریات علمی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس) ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند.

جستارهای وابسته

• فهرست مراکز دانشگاه آزاد اسلامی
• آموزش عالی در ایران
• شورای عالی انقلاب فرهنگی
• وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
• وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
• وزارت آموزش و پرورش
• مرکز سنجش، پذیرش و امور فارغ‌التحصیلی دانشگاه

دانشگاه آزاد اسلامی
واحدها (فهرست)	آباده آستارا آکسفورد علوم و تحقیقات آیت‌الله آملی ابرکوه اراک اردبیل ارسنجان ارومیه استهبان اسلام‌شهر اقلید الیگودرز امارات متحده عربی اهر اهواز ایلام بجنورد بروجرد بندرانزلی بندرعباس بوشهر تاکستان تبریز تربت جام تفرش علوم پزشکی تهران تهران شرق تهران شمال تهران غرب تهران مرکزی جهرم جیرفت خرم‌آباد خمین خمینی‌شهر اصفهان (خوراسگان) داراب دامغان رشت رودهن زنجان ساری سمنان سنندج شیراز قزوین قشم قم کازرون کاشان کرج کرمان کرمانشاه مشهد نجف‌آباد نیشابور همدان یادگار امام (شهر ری) یاسوج واحد بین الملل فرشتگان
ورزش	باشگاهِ بسکتبال باشگاهِ فوتسال
کسان	استادان دانش‌آموختگان رئیسان معاونان
مرکز رسانه و نشر علمی	روزنامه فرهیختگان آنا ایسکانیوز
دیگر	سازمان سما
رده

منابع

• اداره کل اسناد و مدارک «پس از ۲۵ سال»، تهران: مرکز انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، اول