ولسوالی بلخاب

این ولسوالی از مناطق زیبا و سرسبز ولایت سرپل می‌باشد که در فصل‌های بهار تا میانه‌های پاییز طبیعتی بکر و خوشایند دارد. مرکز این ولسوالی ترخوج نام دارد که در تلاقی سه درۀ ترخوج، بلخاب بالا و بلخاب پایین قرار دارد. از مناطق دیدنی در این ولسوالی می‌توان به دره ی مزار و قریۀ های پیرغوله و زوک اشاره کرد که دارای دره‌های مملو از درخت و جنگل و پوشش گیاهی فوق‌العاده با رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و چشمه‌های فراوان است. اگرچه زمستان در این منطقه سرد و سخت است، باید در نظر داشت که قابلیت‌های گفته شده این ولسوالی و بخصوص پای جیه پیرغوله و ایلاق زوک می‌تواند مکان فوق‌العاده‌ای برای جذب گردشگر به‌شمار آید. بلخاب دارای سه درۀ بزرگ است که در هر سه دره آب فراوانی وجود دارد. افزون‌بر بند امیر از این منطقه آب‌های بسیاری، در درۀ بلخاب گرد آمده و رودخانه‌ای دارای آب شیرین، زلال و همواره جاری به درازای تقریباً ۳۵۰ کیلومتر را تشکیل می‌دهد که در نهایت با آبیاری صدها منطقه، در ورودی مزار شریف به هجده نهر تقسیم شده و به بلخ باستان و نواحی اطراف آن منتهی می‌شود. در کتاب اصول کافی، رودخانۀ بلخاب (بلخ رود) جزو چهار نهر مهریۀ فاطمه زهرا به‌شمار آمده‌است.

در درۀ مزار که یکی از سه درۀ معروف بلخاب می‌باشد آرامگاه میر سید علی ولی و دو فرزند ایشان که مزار مستقل دارند (میر سید محمد و میر حسین) در آنجا قرار دارد. مزار یکی از علما که دارای مرقد مستقل است، چنارتاریخی و نهر همیشه جاری در میانه صحن زیارتگاه و... از صحنه های دیدنی آنجاست. همچنین زیارت میر سید مراد فرزند میر سید علی در پایین بلخاب محل زیارت مردم بلخاب می‌باشد. از دیگر مناطق دیدنی بلخاب چشمۀ آب گرم است که در پایین بلخاب قرار دارد که چشمۀ جوشان و گرم از دل کوهسار سر به فلک کشیده همیشه جاری است؛ که از نقاط دور دست برای دیدن این چشمه و استحمام در آن می‌آیند. چون این چشمه از زیر کوه‌ها و از عمق بسیار پایین زمین جاری می‌شود خاصیت معدنی داشته که بسیاری از امراض جلدی را مداوا می‌کند.

ولسوالی بلخاب دارای ۹۴ مکتب، ۱۴ لیسه، بیش از ۲۰ مکتب متوسطۀ دخترانه و پسرانه می‌باشد. در این ولسوالی زنان و دختران آزادانه به مکتب می‌روند و هم به کلاس‌های سواد آموزی. چندین مدرسه علمیه در جای جای بلخاب و دو حوزه علمیه خواهران و داراالعلوم محمدیه و... همچنین کورس‌های آموزشی زبان انگلیسی و کامپیوتر در مرکز بلخاب وجود دارد.

جمعیت ولسوالی بلخاب در آمار ارائه‌شده از سوی مرکز آمار افغانستان در سال ۱۳۹۶ حدوداً ۱۰۰۰ هزار نفر تخمین زده شده‌است. و در حال حاضر بیش از یکصد هزار جمعیت دارد. اکثریت جمعیت این ولسوالی را سه قومیت شیعه (هزاره، سادات، تاجیک) تشکیل می‌دهند. البته اقوام دیگر نیز هستند به صورت پراکنده.

درآمد مردم بلخاب از طریق کشاورزی عمدتاً محصولات گندم، در گذشته و فعلاً انگوزه (یک نوع گیاه کوهی که شیره‌اش را می‌گیرند)، چارمغز، بادام، زردآلو، قروت، روغن زرد، زیره و کچالو و مالداری است. از اینکه کوه های بلخاب دارای بوته های هنگوزه (هنگ) بوده تجارت هنگ در بلخاب قابل ملاحظه است تا جای که چند تاجر از بلخاب جهت جمع آوری هنگ به کشور تاجکستان افراد را برده و این تجارت را در آنجا به صورت چشمگیر رونق دادند و از آن به بعد دولت تاجکستان به صورت علمی به کشت و برداشت هنگ رو اورده است

معادن

بلخاب دارای یک معدن بزرگ مس می‌باشد که در منطقۀ پای می‌رسید مراد واقع شده‌است. مساحت این معدن ۴۵۷ کیلومتر مربع تخمین زده شده‌است که به باور بسیاری به‌عنوان بزرگترین معدن مس دنیا شناخته می‌شود که در سال ۱۹۷۲ میلادی کشف گردیده‌است. و در پائین بلخاب در قریه تگابتخت دارای معدن ذغال سنگ فراوان می باشد. قرارداد استخراج این معادن در سال ۱۳۹۷خ به امضا رسید، اما برخی نهادها معتقد هستند که قرارداد استخراج این معدن و معدن طلای بدخشان خلاف قانون است و مدعی شده‌اند که سعادت منصور نادری وزیر وزارت شهرسازی و مسکن، از شرکای اصلی شرکت‌هایی می‌باشد که قرارداد با آن‌ها امضا شده‌است و امضای قرار داد با این شرکت‌ها خلاف مادۀ ۱۶ قانون معادن افغانستان است که امضای قرارداد استخراج معادن با وزیر و افراد نزدیک به آنان را ممنوع می‌کند.

بلخاب همانگونه که از لحاظ علمی و فرهنگی نسبت به بقیۀ ولسوالی‌های ولایت سرپل برتر است در سیاست نیز نسبت به بقیه ولسوالی‌ها دست بالایی داشته و دارد. ولسوالی بلخاب بجز دوره کمونیستی از گذشته های دور تا کنون توسط علما و دانشمندان بزرگ این دیار اداره می‌شده است. در حال حاضر از پنج نمایندۀ این ولایت در مجلس نمایندگان دو تا را به خود اختصاص داده و با فرستادن دو نماینده به پارلمان این برتری را نیز به اثبات رسانده‌است. وکلای مردم متدین و شریف بلخاب در پارلمان کشور هر یک الحاج سید حیات‌الله عالمی و سید محمدحسن شریفی بلخابی می‌باشند. بلخابی‌ها همچنین در خود ولایت سرپل و شورای ولایتی با داشتن هشت وکیل این شورا از پانزده وکیل نیز حضور فعال دارند.

• میر سید علی ولی، جد سادات بلخاب، قرن 9 ق.
• میر سید مسعود مغزاری
• عالم بلخابی
• نجفی شمشیری
• سید اسماعیل بلخی