منطقه زمانی
منطقهٔ زمانی (یا زمان‌پهنه) به هر یک از قاچ‌های ۱۵ درجه‌ای کرهٔ زمین گفته می‌شود که زمان متوسط نصف‌النهاری مرکز آن را می‌توان به عنوان زمان رسمی کشورها و مناطق قرار گرفته در آن قاچ محسوب کرد. تعداد این قاچ‌ها ۲۴ عدد است. اگر کشوری از ۳۰ درجه طول بیشتری داشته باشد، غالباً دارای چند ساعت می‌شود.
با نگاه به تاریخ می‌توان دریافت که تعیین ساعت‌های مرجع و تقسیم‌بندی جهان به محدوده‌های زمانی گوناگون به همان اندازه که به موضوع تنظیم و تعیین وقت مربوط می‌شود به سیاست، دیپلماسی و حتی شورش‌های محلی و منطقه‌ای مربوط بوده‌است. به همین دلیل، ساعات رسمی درون کشورها تقسیم جهان به محدوده‌های زمانی براساس طول جغرافیایی با نظم و ترتیب چندانی صورت نگرفته‌است.
تاریخچه
این مفهوم ابتدا در انگلستان عصر ویکتوریا به وجود آمد. در تاریخ ۱ دسامبر ۱۸۴۷ و سپس در ۲۳ اوت ۱۸۵۲ نود و هشت درصد انگلستان چنین ساعتی را پذیرفته بودند. پس از انگلستان، نیوزیلند دومین کشوری بود که برای خود منطقه زمانی تعریف کرد. برای اولین بار در ایران مفهوم منطقه زمانی، توسط پروفسور محمود حسابی با نامه‌نگاری به وجود آمد.
در آغاز، حرکت قطارها، کار زمان‌بندی حرکت قطارها همه را سردرگم می‌کرد. قطارها و شبکه راه‌آهن که در قرن نوزدهم در رشد اقتصادی و پیشرفت صنعتی کشورها نقش مهمی ایفا می‌کردند، در حرکت تدریجی به سمت تعیین یک ساعت مرجع و استاندارد تأثیر زیادی داشتند.
با پیشرفت شبکه راه‌آهن و کشتی‌رانی در قرن نوزدهم، سفرهای طولانی تسهیل شد و تفاوت در ساعت یا وقت محلی کشورهای مختلف بیش از گذشته مهم شد. همزمان با گسترش شبکه راه‌آهن در اروپا و ایالات متحده آمریکا نیاز برای تعیین یک ساعت مرجع و همگانی جدی‌تر شد.
به عنوان مثال در آمریکا هر شهری وقت محلی خود را تعیین می‌کرد و این برای مسافران و شرکت‌های راه‌آهن سر درگمی زیادی ایجاد می‌کرد. در آغاز کار شرکت‌های راه‌آهن خاک آمریکا را به صد محدوده زمانی گوناگون تقسیم کردند ولی در نهایت این محدوده‌ها و ساعت مرجع آنها به چهار مورد شاخص کاهش یافت.
مبدأ
مبدأ این خط‌ها، خطی است که از وسط دوپایه تلسکوپ رصدخانه سلطنتی گرینویچ در لندن می‌گذرد که در زبان انگلیسی به اختصار GMT می‌گویند که مخفف سه کلمه Greenwich Mean Time است. ساعت‌های دیگر نسبت به این سنجیده می‌شوند. قبلاً مناطقی مثل عربستان سعودی و پاریس و چند جای دیگر هم مبدأ بوده‌اند.
نمونه‌ای از تقسیم‌بندی‌های مختلف
آمریکا
ایالات متحده آمریکا دارای ۴ منطقه زمانی رسمی شامل منطقه زمانی شرقی، منطقه زمانی مرکزی، منطقه زمانی کوهستانی و منطقه زمانی اقیانوس آرام است.
روسیه
روسیه با بیش از ۱۶۰ درجه طول جغرافیایی ۱۰ منطقه زمانی را دربر گرفته‌است و اختلاف ساعت در منطقه مسکو با شرقی‌ترین نقطه روسیه در شبه‌جزیره چوکچی و شبه‌جزیره ساخالین ۹ ساعت است.
هند
کشور پهناور هند نیز یک ساعت مرجع واحد دارد و این سیستم میراث احداث راه‌آهن توسط بریتانیایی‌ها در این کشور است.
چین
در چین نیز با تعیین یک ساعت واحد و سراسری کار را ساده کردند. اما به خاطر پهناوری خاک چین و چندین طول جغرافیایی که از عرض کشور عبور می‌کند داشتن یک ساعت واحد، زمان‌بندی و برنامه‌ریزی امور را بر مبنای وقت محلی پیچیده کرده‌است. تمام کشور از ساعت مرجع پکن تبعیت می‌کند. حتی آنهایی که در منتهی‌الیه غربی کشور مثلاً در ایالت سین‌کیانگ زندگی می‌کنند. در نتیجه مردم مجبورند خیلی زود سر کار بروند و در ماه‌های تابستان در این ایالت آفتاب در ساعات نیمه شب غروب می‌کند. تعیین یک ساعت مرجع و واحد برای چین یک تصمیم سیاسی بود و حزب کمونیست چین در سال ۱۹۴۹ با قبضه قدرت در این کشور برای ایجاد اتحاد سیاسی این تصمیم را گرفت. اما بسیاری از ساکنان ایالت سین کیانگ که مسلمان هستند هنوز هم در امور روزانه وقت محلی را مبنا قرار می‌دهند که شکل آرامی از نافرمانی در برابر حکومت مرکزی است.
کره شمالی
کره شمالی از سال ۲۰۱۵، ساعت رسمی خود را که میراث امپراتوری ژاپن بود با انگیزه‌های سیاسی و تاریخی، نیم ساعت عقب کشید.
نپال
نپال و جزایر چاتام تنها کشورهای جهان هستند که محدوده زمانی خود را به جای یک ساعت بر مبنای نیم ساعت تعیین کرده‌اند. ساعت مرجع نپال ۵ ساعت و ۴۵ دقیقه از ساعت گرینویچ جلوتر است. چون براساس طول جغرافیایی‌ای تعیین شده که از کوهستانی در حومه کاتماندو پایتخت کشور عبور می‌کند.
قطب‌ها
در قطب شمال و قطب جنوب که همه طول‌های جغرافیایی به یکدیگر می‌پیوندند، تعیین ساعت محلی پیچیده‌تر است و بنابراین قطب شمال و جنوب ساعت رسمی ندارند. ایستگاه‌های تحقیقات علمی که در محدوده قطب شمال مستقر هستند هر یک از ساعت رسمی کشور متبوع خود پیروی می‌کنند. قطب جنوب فقط یک ایستگاه تحقیقات علمی دارد که متعلق به آمریکاست؛ ولی چون کارکنان آن از خاک نیوزیلند به آن سفر می‌کنند از وقت محلی نیوزیلند تبعیت می‌کند.
کره ماه
پس از اولین سفر موفقیت‌آمیز انسان به کره ماه در سال ۱۹۶۹، کنت ال فرانکلین (به انگلیسی: Kenneth Franklin) ستاره‌شناس آمریکایی یک ساعت مخصوص برای مسافران به کره ماه اختراع کرد. او مقیاس جدیدی برای اندازه‌گیری زمان ابداع کرد که ماه نو (لونیشن) (به انگلیسی: Lunation) نام گرفت و معادل ۲۹٫۵۳۰ روز در کره زمین است؛ همان زمانی که یک دور کامل ماه به دور کره زمین طول می‌کشد.
ایستگاه فضایی بین‌المللی
فضانوردان مستقر در ایستگاه فضایی بین‌المللی با وجود اینکه سفر خود به ایستگاه را از خاک قزاقستان شروع کرده و در حرکت مستمر آن در مدار زمین از محدوده‌های زمانی گوناگون عبور می‌کنند، ساعت هماهنگ جهانی را مبنا قرار می‌دهند.
منطقه زمانی چند نقطه مشهور
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ چگونه تقسیم جهان به محدوده‌های زمانی همه را سردرگم کرد بی‌بی‌سی فارسی، ۱۷ مرداد ۱۳۹۴
- جعفری، عباس، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیائی). تهران: انتشارات گیتاشناسی، چاپ اول، خرداد ۱۳۶۶.