رستم و اسفندیار

دو پهلوان مدعی تاج و تخت کیانی از یک خاندان در مقابل یکدیگر ایستاده‌اند، هر یک نکاتی بر زبان می‌رانند که قابل تأمل است. ویرانی (رویین‌دژ) که اسفندیار قهرمان آن بود بسیار مورد توجه جماعات کشورها گشته حتی تسخیر رویین‌دژ مرکز کشور ترکان‌چین به منزله ترویج آیین مزدیسنا مورد ستایش قرار گرفته‌است. فتح رویین‌دژ و تغییر قسمت بزرگی از عقاید مردمان بت‌پرست آن سرزمین به کیش زرتشت دستاورد اسفندیار است، اسفندیار بنوعی حکمران جدید ترکان‌چین نیز محسوب می‌شود. اقوام و قبایلی که او بر آنها تسلط یافت ممکن است در تاریخ بخشی از همان سکاها و اسکیت‌های تاریخی باشند.

فعلاً اثری تحت عنوان نبرد رستم و اسفندیار در سایر منابع و مآخذ انعکاس نیافته امّا پیکار دو مدعی تاج و تخت نمی‌تواند از دید منابع دیگر پنهان باشد حتماً عنوان جنگ بگونه‌ای دیگر مذکور افتاده‌است. همچنین دوئل رستم و اسفندیار، بعد از جنگ رویین‌دژ حادث گشت و ماجرای تقابل بدین مناسبت بود که اسفندیار جوان خواهان سلطنت پدر بود ولی گشتاسپ نیل به این هدف را تسخیر رویین‌دژ و آزاد کردن دخترانش به دست اسفندیار منوط کرد. این مهم انجام شد اسفندیار به پدر یادآور شد که خلف وعده نکند ولی گشتاسپ یک کار نیمه تمام دیگر داشت که واگذاری سلطنت را منوط به اتمام آن کار نیمه، یعنی انقیاد رستم شاه زابل قرار داد.

گشتاسپ با اینکار در حقیقت می‌خواست اراضی زابل را مانند ترکان‌چین به تصرّف درآورد و مرزهای کشورش را بسط دهد، امّا پیشوایان زابل رستم و زال پادشاهی او را به رسمیت نمی‌شناختند و گشتاسپ می‌خواست این موضوع به دست اسفندیار فیصله یابد؛ لذا برای دستگیری یا انقیاد رستم، اسفندیار به فرمان پدر عازم مرز زابل گشت و در کنار رود مرزی هیرمند اردو زد و پسرش بهمن را حامل پیغام و دستور گشتاسپ نمود. فرجام کار منجر به نبردی سخت و نفس‌گیر میان دو پهلوان شد:

وقتی بهمن پیام اسفندیار را به زابل برد نخست با زال پیر مواجه گشت امّا او را نشناخت و به دستان گفت رستم را کجا می‌تواند بیابد. زال تعارف زد و از او دعوت کرد پیاده شده دمی بیاساید. شرایط برخورد این دو چنین می‌نماید که بهمن به شهر و خیابان نرفته بلکه در ییلاقی به خیمه و سراپرده‌ای نزدیک شده‌است، لذا سواره جواب داد فرصت برای نشستن ندارد پیغامی را باید به یل سیستان برساند. زال که از البسه گرانقدر سوار فهمید که باید از بزرگان باشد شکارگاه رستم را نشان داد و بهمن عازم محل شد تا با رستم گفتگو کند و جواب را بگیرد، رستم همراه زواره در حال کباب گوری بود که بهمن از بلندی سنگی غلطاند امّا رستم بدون اینکه از کباب گور دست بکشد سنگ را با پنجه پا از خود دور کرد سپس بهمن نزدیک وی شد.

پیام برای رستم ناخوشایند بود. او باید بدون قید و شرط نزد اسفندیار می‌آمد و دستانش را جلو می‌برد تا اسفندیار دستان او را بسته به پارس برده تا گشتاسّپ راجع به او تصمیم بگیرد آیا بخشیده شود یا مجازات گردد. فرمان گستاخانه بود و رستم که انتظار چنین خبری را نداشت به فکر فرورفت و آینده‌ای خطرناک برای کشور و قبیله‌اش از ذهن گذراند.

در روز اول نبرد رستم تیری به طرف اسفندیار زد ولی به خاطر روئین‌تنی او تیر اثری نکرد و اسفندیار، رستم را زخمی کرد.تا جایی که رستم اگر یکبار دیگر با اسفندیار درگیر میشد مرگش حتمی بود. بدن رستم پر از زخمهای فراوان بود ولی اسفندیار حتی خراشی برنداشته بود. رستم چاره ای برای خود نمیدید به مشورت با پدر رفت. زال پدر رستم گفت فرصتی بده تا اندیشه کنم. زال تنها راه چاره را کمک از سیمرغ دید. زال هر گاه به مشکل لاینحل در زندگانیش برخورده بود سیمرغ را فرامیخواند. زال به بلندای کوهی رفت و پر را به اتش کشید. مدتی نگذشت که اسمان نورانی گشت. بادی عجیب وزید و چمن ها و برگ درختان بوته ها شروع به رقاصی کردند. زال دستی بر جلوی چشمانش گرفت و نیم نگاهی به آن نور بر فراز سرش میکرد.چند قدمی به عقب رفت و به ناگاه سیمرغ پادشاه آسمان ظاهر گشت. زال از سیمرغ طلب کمک کرد. سیمرغ به او گفت پسرت درنبرد سختی خود را گرفتار کرده. نبرد با رویین تنان کاریست بس عبث و حماقت محض. اما هنوز روزنه ای امیدی هست برای پهلوان زابلیان.تمام بدن اسفندیار آسیب ناپذیر است تا روز قیامت. چرا که در اب حیات غسل کرده. ولی در هنگام غسل چشمانش را بست. چشمانش مایه مرگش میشود. اما چه کسی شهامت نگاه به چشمان قهرمان ایران را دارد؟ چه رسد که ب ان تیر بی افکند ؟! چاره پسر پهلوانت فقط در چشمان اسفندیار است. بر کوهی برو در انجا درختیست از تنومندان. چوبی سخت دارد از شاخه اش پیکانی بساز دو سر که هر که بر دو چشمش فرو رود. پسرت از دورادور بر او شلیک کند هلاکش کند. اما ای زال به تو هشدار میدهم نفرینی بر اسفندیار است از مادرش. که هرکس او را بکشد عزیزترین کسانش خواهد مرد رستم اخمی بکرد و گفت: هم اکنون عزیزترین کسان من در شرف مرگ است. چاره چیست این خطر را میپذیرم ... روز بعد رستم تیری دوطرفه داشت در روز دوم رستم با یک تیر دو تا چشم اسفندیار را کور کرد ک بعد از آن او را کشت.

• فتح پادشاهی سورن توسط ساسانیان

• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• ای. م. دیاکونوف. تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. انتشارات: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. تهران ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۶

رده:فرهنگ اری هنگامی که رستم با اسفندیار مبارزه کرد دید هرچه به او ضربه می‌زند هیچ سرانجامی ندارد آخر به کمک سیمرغ فهمید که هنگامی بدنش را در اب مقدس گذاشته چشمانش بسته بوده پس به چشمان او ضربه بزن رستم با این کار توانست اسفندیار را شکست دهد