روانسر

روانسر شهری تاریخی است. مالک شهر روانسر و روستاهای آن از والی‌زادگان اردلان بوده‌ است. از بزرگان روانسر می‌توان به سردار رشید اردلان؛ آخرین حاکم حکومت اردلان اشاره کرد که مردی شجاع و جنگجو بود و به مدت ۲۰ سال با روس‌ها و قزاق‌ها جنگید. وی یکی از فرماندهان جنگ جهانی اول در کردستان بوده‌ است.

یکی دیگر از بزرگان شهر روانسر محمدصالح خان اردلان بوده‌ است. محمدصالح خان در تیراندازی مهارت فوق‌العاده‌ای داشت. در سال ۱۳۱۰زمانی که نیروهای روس و انگلیس به روانسر حمله کردند؛ محمدصالح خان به تنهایی در برابر روس و انگلیس ایستاد و آن‌ها را شکست داد.

غلام‌حسین خان اردلان یکی دیگر از بزرگان است. غلام‌حسین خان (فرزند حسین خان و حمیده خانم اردلان مالک گِل سفید و شهرک ویس‌القرن) اولین بخشدار مقتدر اورامانات به مرکزیت روانسر بوده‌ است.

مجید خان اردلان از مردان نیک روزگار روانسر بوده‌اند. وی فرزند محمدصالح خان است و مردی خیر بود. ایشان زمینی را به مساحت ۱۰۰۰۰ متر، اهدا نمودند که اکنون دانشگاه پیام نور روانسر در آن بنا شده است. از مجید خان دو پسر به نام (اقبال و منوچهر) به یادگار مانده‌ است.

غلام‌علی خان اردلان اولین متولی اثلاث باقیه روانسر هستند. مادرش (حمیده خانم رشید اردلان) تمام زمین‌هایش (۸۰۰ هکتار) را به غلام‌علی وقف کرد و وی نیز در سال ۱۳۳۲ این زمین‌ها را به ماموستا شیخ محمد سعید نقشبندی وقف کرد.

از بزرگان دیگر روانسر می‌توان به امیر حسین خان اردلان، حسین خان اردلان، محمود خان اردلان، میرزا احمد داواشی (شاعر) و… اشاره کرد.

در مورد نام روانسر نظرات مختلفی مطرح شده‌ است که بر اساس یکی از آن‌ها به سبب وجود سرآب گُنَه‌خانی که سرچشمه رود قره‌سو است، این محل روان‌سر؛ یعنی سرچشمه رودخانه‌ها خوانده شده‌ است.

زبان (Kurdish)

مردم روانسر به زبان کُردی، گویش کُردی مرکزی و لهجه‌ی اردلانی صحبت می‌کنند.

یا به عبارتی دیگر به زبان کوردی، لهجه‌ی سورانی، شاخه‌ی اردلانی.

دین (Islam)

دین مردم روانسر اسلام و سنی شافعی است.

جمعیت

بر پایه سرشماری جمعیت شهری، روانسر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد و جمعیت کلی (شهری و روستایی) آن بالغ بر ۱۵۰۰۰۰ نفر می‌باشد. (۱۸/۹۸۰ خانوار). و جمعیت روستایی و دهستان و بخش آن نیز بالغ بر ۵۰٬۰۰۰ نفر است.

روانسر دارای آثار تاریخی مهمی است و از این لحاظ در باستان‌شناسی غرب کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. قدیمی‌ترین آثار سکونت انسان در اطراف روانسر به دوره پارینه سنگی میانی تا فرا پارینه سنگی بازمی‌گردد که حداقل از حدود ۵۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش را شامل می‌شود و بقایای آن‌ها در غارهای کولیان و جاوری و همچنین رودخانه گراب (آوی خر) یافت شده‌ است. از دیگر کشفیات قدیمی روانسر یک دندان آسیاب فیل است که مربوط به دوره پلیستوسن است و در نزدیکی شهرک روانسر کشف شده‌ است. از آثار دیگر روانسر تپه‌ی موسایی و دو تپه مجاور آن است که از اوایل دوره مس و سنگ (حدود ۷ هزار سال پیش) تا زمان‌های اخیر مورد سکونت انسان بوده‌ است.

در دوره آشور نیز روانسر یکی از پایگاه‌های این دولت بین‌النهرینی بوده که نیکور (نیکۆر Nîkor) خوانده می‌شد و سربازان آشوری مستقر در آن خراج جمع‌آوری شده از منطقه را به آشور می‌فرستادند. دخمه روانسر که مردم روانسر به آن «کۆشک Koşk» می‌گویند در دیواره‌ی کوه قُلّه در شمال شرقی روانسر واقع است که به دوره هخامنشی بازمی‌گردد. این دخمه شامل یک اتاقک کوچک است که ورودی آن به سمت شرق و مشرف به رودخانه‌ی وشکه رو (وشکەرۆ یا وشکەڕۆ Wişkero) است. نقش اهورامزدا، یک شخص روحانی و توده‌ای هیزم در سمت راست ورودی این دخمه دیده می‌شود. یک پایه ستون نیز در کنار سراب گنه‌خانی وجود دارد به اسم «تختی زنگی» که احتمالاً هم‌زمان با دخمه ساخته شده‌ است و نشان دهنده وجود یک کاخ یا سازه‌ای کوچکتر در نزدیکی چشمه در دوران هخامنشی است. بنابراین روانسر در دوره هخامنشی نیز احتمالاً یکی از مراکز مهم این حکومت در غرب کشور بوده‌ است. در دورهٔ اشکانی، روانسر شهر کوچکی در غرب روانسر کنونی بوده که امروزه بقایای آن نزدیک کانی‌ وایَن (چشمه وایَن Kanî Wayen) (نزدیک پلیس‌راه) قرار دارد. از دورهٔ ساسانی نیز مجموعه‌ای از ظروف نقره در غار قوری قلعه کشف شده‌ است. همچنین بقایای یک اسب دوره ساسانی مربوط به دوره حکومت شاهپور دوم که در یکی از غارهای منطقه روانسر کشف شده، توسط متخصصین ژنتیک بررسی و تاریخ‌گذاری شده‌ است. همچنین گورستانی از دوره صفوی با سنگ قبرهای کتیبه‌دار به خط کوفی در دامنه شمالی کوه قله وجود داشت که متأسفانه طی سالیان اخیر نابود شده یا به تاراج رفته‌‌اند. این گورستان بزرگ صفوی، گویای اهمیت روانسر در آن دوران است. روانسر در دوران حکومت اردلان نیز جزو قلمرو حاکمان اردلان بوده‌است. نام روانسر نخستین بار در حدود چهارصد سال پیش در منابع مکتوب ذکر شده‌ است. این منبع، کتاب شرفنامه بدلیسی است که در آن از روانسر به عنوان متصرفات امرای درتنگ نام برده است.

'آثار باستانی روانسر'

• تپه‌های سه‌گانه موسایی (از اواخر دوره نو سنگی - حدود ۷ هزار سال پیش - تا دوره اسلامی)
• غار کولیان و غار سراب جاوری (از دوره پارینه سنگی میانی - حدود ۵۰ هزار سال پیش - تا اواخر دوره فرا پارینه سنگی - حدود ۱۲ هزار سال پیش -)
• گوردخمه «کۆشک» (متعلق به دوره هخامنشی)
• تپه کانی وایَن (متعلق به دوره اشکانی)
• گورستان اسلامی (دورهٔ صفویان و قاجاریه)

معماری سنتی روانسر شامل واحدهایی دو طبقه و ایوان‌دار بود که دیوار طبقه همکف آن از سنگ لاشه و دیوار طبقه بالا اکثراً از خشت ساخته می‌شد. طبقه بالا دارای ایوان مسقف با ستون‌های چوبی بود و کلیه اتاق‌ها دارای پنجره‌های کوچک چوبی بودند که معمولاً آبی رنگ بودند. سقف با تیر و چوب یا با شاخه‌های بید و لایه‌ای از کاهگل پوشانده می‌شد. از اتاق‌های طبقه همکف برای نگهداری دام و انبار هیزم و غله استفاده می‌شد. خانواده نیز در طبقه بالا مستقر می‌شدند. متأسفانه معماری سنتی روانسر طی دهه‌های شصت و هفتاد به تدریج تخریب شد و امروز تنها چند نمونه با قدمت بیش از شصت سال در روانسر باقی‌ مانده که اغلب در شرق سراب گنه‌خانی واقع شده‌اند.

تنها کارخانه توپ دست‌دوز ایران در شهر روانسر مستقر است که به ۳۰ استان و هزار شهر در ایران توپ دست‌دوز صادر می‌کند. سالانه حدود ۳۵۰ هزار توپ دست‌دوز در این شهر تولید می‌شود که تمام آن‌ها توسط زنان و نیروهای بومی تولید می‌شود.

همچنین کارخانه شیر و لبنیات روانسر که به اکثر استان و شهرستان‌های ایران محصولات خود را صادر می‌کند و نیروهای بومی زیادی در این کارخانه مشغول به کارند.

نیز یکی از بزرگ‌ترین گاوداری‌های ایران در حسن‌آباد روانسر قرار دارد. در سال‌های اخیر نیز صنعت پرورش دام و طیور در روانسر رشد بالایی داشته و روانسر در حال حاضر یکی از مراکز اصلی تأمین گوشت مرغ استان است. چندین واحد صنعتی نیز در شهرک صنعتی حسن‌آباد مشغول به کار هستند که نیروهای جوان و بومیِ زیادی را شاغل کرده‌ است. شهرستان روانسر به دلیل وجود آب‌های فراوان و حاصلخیز بودن خاکش، قطب کشاورزی استان کرمانشاه محسوب می‌شود و بیشترین نیروی کاری این شهرستان به کشاورزی اشتغال دارند.

از عمده محصولات روانسر می‌توان به گندم، جو، نخود، صیفی‌جات، سبزیجات و خصوصاً ذرت (که دارای بیشترین برداشت در هکتار، در کشور می‌باشد) اشاره کرد. همچنین از سال ۱۳۸۵ تولید خیار، سیب زمینی، کُلزا و گوجه‌فرنگی گسترش یافته که محصولات گوجه‌فرنگی آن، کارخانه رب گوجه فرنگی روژین را تغذیه می‌کند. شهرستان روانسر به یکی از تولیدکنندگان مهم رب گوجه‌فرنگی در کشور تبدیل شده‌ است. همچنین روانسر تولیدکننده سبزیجات و سایر صیفی‌جات در خود شهرستان و شهرهای اطراف می‌باشد.

بازارچه مرزی روانسر نیز بازار نسبتا خوبی را برای کسب درآمد برای مردم روانسر به ارمغان آورده‌ است.

مجتمع ستارهٔ اورامان نیز که در وسط شهر واقع شده از واحدهای لوکس و مدرن برخوردار بوده و تعدادی از جوانان در آن مشغول به کار شده‌اند.