سام پسر نریمان

سام پیشوای زابلیان پس از نریمان است او در زمان منوچهر پهلوانی نامدار است که در کنار قارن‌رزم‌زن، سرویمن، شاپور، نستوه، شیدوش، شیروی گردان جنگی ایران را تشکیل می‌دهند و به فرمان فریدون و به کین ایرج منوچهر را یاور هستند. منوچهر هنگام جلوس بر تخت ردان همهٔ اعضا حضور دارند ولی فقط این سام است که بیش از دیگران مورد اعتماد منوچهر است. پس از سخنان و فرامین پادشاه جدید سام بپا می‌خیزد و اظهار ادب و ارادت خویش را بر منوچهر این‌گونه بیان می‌دارد:

زال هنگام تولد تمام موهای سرش سفید بود در اذهان مردم تردیدهایی به وجود می‌آورد و سام بیشتر بخاطر آن نگران بود که اگر بزرگان و سران زابل هنگام جشن و سور، او را سپیدموی یافتند و از او دلیلش را پرسیدند چه جوابی به آنان بدهد. بر همین اساس تصمیم گرفت کودک اهریمن نژاد را از خود دور کند تا مورد شماتت قرار نگیرد. اقدام سام را شاهنامه چنین توصیف می‌نماید:

مطلب قابل تأمل در این سروده اصطلاح ایران است و این عبارت از دوران منوچهر کم‌کم متداول گشت. البته در آغار، مفهوم کلی کشور را نداشت بلکه بیشتر شهرایران مطمع نظر بود، یعنی یکی از قبایل بزرگ قوم ایرانی در جغرافیای ارضی. نکتهٔ دیگر روابط صمیمی ایران و زابُل است که سام در حال اضطراب از تولد کودک نارس و فرار، ایران را مأمن خویش بر می‌گزیند. این موضوع روابط خارجی در سطح عالی میان دو کشور را آشکار می‌نماید. سام در موعظه عباراتی مانند گناهکار، آهرمن، دیو، پری و سیمرغ اظهار می‌دارد که به آیین و فرهنگ زابلیان مربوط است.

رودکی و فردوسی

در سال‌های ۱۳۵۰ و ۵۱ چهار کشتی جنگی ساخت بریتانیا با نام ناوچه‌های کلاس سام و اولین آن‌ها با نام ناوچه سام (یا سام۱) به نیروی دریایی ایران پیوستند. نام این ناوچه‌ها پس از انقلاب و در دهه ۱۳۶۰ به کلاس موج و ناوچه موج تغییر یافت.

• سام‌نامه
• گرشاسپ‌نامه
• فهرست پهلوانان ایرانی شاهنامه

• صفا، ذبیح‌الله (۱۳۷۹)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، شابک ۹۶۴-۰۰-۰۶۳۵-۱
• الهی قمشه‌ای، دکتر حسین محی‌الدین (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• معرفی مشاهیر