سید فخرالدین شادمان

پدرش حاج سید ابوتراب نام داشت و روحانی بود. تحصیلات اولیه او با علوم قدیمه گذشت. زبان و ادبیات عرب و فقه و اصول را در مدارس میرزا صالح و خان مروی در طهران نزد آقا سید محمود حیاط شاهی و آقا شیخ محمدتقی نهاوندی فراگرفت و سپس به تکمیل علوم جدید در مدارس کمال و تدین و دارالفنون پرداخت و پس از آن، دورهٔ دارالمعلمین مرکزی (دانشسرای عالی بعدی) را در سال ۱۳۰۴ و دورهٔ مدرسه عالی حقوق تهران را در سال ۱۳۰۶ به پایان رسانید.

در مدارس ثروت، علمیه و ادب، مظفری و کمالیه، فارسی، فرانسه و تاریخ درس داد و از سال ۱۳۰۵ در دارالمعلمین مرکزی فرانسه و انگلیسی درس داد. همزمان در مطبوعات هم قلم می‌زد. از سال ۱۳۰۵ در روزنامه اطلاعات و از سال ۱۳۰۶ در روزنامه اقدام می‌نوشت و در سال‌های ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ سردبیر هفته‌نامه ادبی طوفان بود.

شادمان در سال ۱۳۰۶ به خدمت عدلیه درآمد و مدیر دفتر محاکم بدایت تهران شد. در سال ۱۳۰۷ عضو محکمه تجارت، در سال ۱۳۰۸ معاون پارکه دیوان جزای عمال دولت ۱۳۰۸ و در سال ۱۳۱۱ مستنطق (بازپرس) شد. سپس تحصیلات خود را ادامه داد و در سال ۱۳۱۴ شمسی از دانشکدهٔ حقوق دانشگاه پاریس و در سال ۱۳۱۸ از دانشکدهٔ علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه لندن به اخذ درجه دکتری نائل شد. دو سال در دانشگاه کمبریج انگلستان به مطالعه پرداخت. یک سال هم دورهٔ دانشگاه هاروارد آمریکا را طی کرد.

او همزمان با تحصیل، در سال ۱۳۱۴ نمایندهٔ دولت ایران در کنفرانس تربیتی آکسفورد ۱۳۱۴ و در سال ۱۳۱۸ کفیل نمایندگی دولت ایران در شرکت سابق نفت ایران و انگلیس شد. در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۲۲ نیز در دانشکدهٔ تحقیقات و السنه شرقی دانشگاه لندن تدریس می‌کرد.

دکتر شادمان پس از بازگشت به ایران، بازرس دولت در بانک کشاورزی و هنر، سرپرست ادارهٔ کل انتشارات و تبلیغات و در سال ۱۳۲۵ رئیس شرکت سهامی بیمه ایران شد. در اول تیر ۱۳۲۷ در کابینه عبدالحسین هژیر به عنوان وزیر اقتصاد ملی و در اول مهر همان سال به عنوان وزیر کشاورزی به مجلس معرفی شد.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رئیس شورای عالی سازمان برنامه و سال بعد رئیس شورای هدایت ملی، رئیس کمک‌های فنی سازمان ملل متحد و رئیس ایرانی صندوق مشترک ایران و آمریکا شد. در اردیبهشت ۱۳۳۳در کابینه سپهبد زاهدی وزیر اقتصاد ملی شد اما چند ماه بعد زاهدی با ابراز نارضایتی از عملکرد این وزارت‌خانه و از آن رو که به گفته او «چون وزارت اقتصاد ملی دکترهایش خیلی زیاد بود، مخلوط و درهم بود، آن طوری که منظور نظر بود پیش نمی‌رفت»، شادمان را کنار گذاشت و خودش سرپرستی وزارت اقتصاد ملی را به عهده گرفت. سپس شادمان را به عنوان وزیر دادگستری به مجلس معرفی کرد. با پایان عمر کابینه سپهبد زاهدی، شادمان در سال ۱۳۳۴ نایب‌التولیه آستان قدس رضوی شد.

او در سمت نایب‌التولیه آستان قدس رضوی، قروض آستانه را پرداخت، ساعت را از صحن عتیق به صحن نو انتقال داد، دارالسعاده را تجدید بنا کرد و سقف آن را برداشت، حجرات قهوه‌خانه و آبدارخانه دارالسرور را تخریب کرد با افزودن بخشی از مدرسه علی نقی میرزا به آن، آسایشگاه خدام را در بالای رواق دارالسرور ساخت، نام مهمانخانه را به مهمانسرا تغییر داد و وسایل آن را عوض کرد، روی پوشش نهر، باغچه‌های طولانی مرتفع و گلکاری شده احداث کرد، پنجره‌ای را که از حجره رواق پس پشت به راهرو سقاخانه باز بود، بست، آینه‌کاری توحیدخانه مبارکه را تعمیر کرد و سقف آن را برداشت. تعویض ضریح امام رضا نیز در دوران نایب‌التولیگی او آغاز شد.

دکتر شادمان از سال ۱۳۲۹ در دانشگاه تهران به تدریس تاریخ اسلام اشتغال داشت و از استادان ممتاز به‌شمار می‌رفت. ریاست گروه آموزشی رشته تمدن و فرهنگ اسلامی دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی را نیز به‌عهده داشت. او همچنین عضو فرهنگستان ایران، عضو شورای عالی فرهنگ، عضو شورای فرهنگی سلطنتی، عضو هیئت امناء کتابخانهٔ سلطنتی پهلوی، عضو شورای عالی فلسفه و علوم انسانی، نایب رئیس مرکز بین‌المللی تحقیق در فرهنگ و تمدن ایران بود و در سال ۱۳۳۲ ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس علوم اداری در استانبول را به عهده داشت.

فخرالدین شادمان بر اثر بیماری سرطان لوزالمعده در لندن وفات یافت. پیکر او را به ایران آورده، در رواق دارالسرور حرم امام رضا به خاک سپردند.

• کتاب بی‌نام در سال دوم انتشار روزنامهٔ اطلاعات در سال ۱۳۰۶ به صورت پاورقی انشار یافت (چاپ دوم ۱۳۳۵)
• در راه هند (چاپ دوم ۱۳۳۵)
• تاریکی و روشنایی، تهران، سنایی، ۱۳۴۴.
• تراژدی فرنگ، تهران، کتابخانهٔ طهوری، ۱۳۴۶.
• تاریخ قرون جدید
• روابط ایران و انگلیس تا سال ۱۸۱۵
• حکایتی و اشارتی، تهران، ۱۳۴۲.
• ترجمهٔ تاریخ قرون جدید، تألیف آلبرماله
• ترجمهٔ داستان عشق و محبت، گالاته، ۱۳۰۶.
• ترجمهٔ قسمتی از رمان آنا کارنینا اثر تولستوی از زبان فرانسه در روزنامه طوفان
• تسخیر تمدن فرنگی، تهران، ۱۳۲۶

دیگر آثار او عبارتند از:

طوفان هفتگی شمارهٔ ۱ و ۱۴ و ۱۶، مجلهٔ صبا شمارهٔ ۱۸، مجلهٔ سخن، مجلهٔ مهر شمارهٔ ۱۰ سال ۱۳۳۱، مجلهٔ یغما و غیره) همکاری داشت. برخی از مقالات که در نشریات فوق به این شرح است: «از فرشته بهتر» با امضای آموزگار، «عظمت ایران»، «دستور زبان فارسی»، «نعمت جهل»، «دانشگاه‌های قم و دانشگاه‌های دیگر ایران»، «صورت و معنی»، «جویندگی در طلب کیمیای سعادت آفرین»، «تراژدی فرنگ».

دکتر شادمان به مناسبت هزارمین سال ولادت فردوسی در سال ۱۳۱۳ خطابه‌ای در مجلس جشن منعقد در سفارت ایران در لندن و پاریس ایراد کرد. سخنرانی دیگری با عنوان «از سه قوم، تربیت فرانسوی و انگلیسی و آلمانی کدامیک برای ایران مفیدتر است؟» در سال ۱۳۱۲ در تالار کولژ دو فرانس پاریس داشت. خطابهٔ مهم دیگر او به زبان انگلیسی در انجمن شعر در لندن در سال ۱۳۱۵ در باب شعر فارسی است.