قالی کاشان

در کاشان نقشه‌های مختلفی بافته می‌شود که ممکن است این طرح‌ها، اصالتاً از نقاط دیگر کشور وارد کاشان شده باشد، اما به‌طور کلی و بررسی‌های صورت گرفته بر نقشه‌های قدیمی و جدید، عمده فرش‌های بافته‌شده در کاشان به ۸ سبک اصلی تقسیم می‌شود.

طرح لچک ترنج یا ترنج و محراب

این طرح به احتمال زیاد از نقش جلدهای چرمی کتاب‌های قدیمی و برخی کاشی کاری‌های مساجد و مدارس الهام گرفته شده‌است و حداقل از دوره صفویه در طراحی فرش ایران مرسوم بوده و یکی از عمومی‌ترین سبک‌های نقشه فرش در کاشان است که در مناطق دیگری همچون یزد، کاشمر، اردستان و کشور مصر نیز از آن تقلید کرده‌اند.

طرح افشان

طرح افشان نقشه خاص و محبوبی است که بدون ترنج و محراب یا لچک بوده و از گل و بوته‌های بزرگ و کوچک و خطوط منحنی اسلیمی متن تشکیل شده و با نوار حاشیه احاطه شده‌است. طرح افشان که از طرح‌های فرعی شاه عباسی است، به طرح سرتاسری شاه عباسی نیز معروف است. از نوع‌های ویژه آن می‌توان افشان شکسته، افشان دسته گلی، افشان حیوان دار، افشان اسلیمی و افشان ترنج دار را نام برد. از نامداران نقشه‌کش این طرح به میرزا عباس صنیعی و پسرش محمد صنیعی می‌توان اشاره کرد.

طرح گلدانی و درختی

طرح گلدانی و درختی یکی از اصیل‌ترین نقشه‌های کاشان است که پیشینه ای دراز دارد. قالی‌های طرح گلدانی معروف دوران صفویه منسوب به جوشقان کاشان است. در حال حاضر این طرح در کاشان و منطقه ابوزیدآباد و بیشتر به صورت قالیچه بافته می‌شود. نوعی از این طرح به نام «حاج خانمی» نیز در کاشان و نطنز بافته می‌شود. این طرح انواع مختلف دارد و از ویژگی‌های آن این است که تکراری نبوده و سرتاسر بوم را گلدان یا درختی می‌پوشاند. برخی نقشه‌های دبیرالصنایع از این نوع است. نقشه‌های شادسر ابوزید آباد نیز عمدتاً گلدانی و درختی است.

طرح محرابی

طرح محرابی از آن جهت که تداعی کننده محراب مسجد است، به آن نام مشهور گردیده‌ و بیشترین کاربرد آن نیز استفاده در مساجد می‌باشد. قسمت بالای بوم یا زمینه، قوس محراب طراحی می‌گردد که عمدتاً حالت دوم لچک را دارد و نوار حاشیه نیز زمینه فرش را احاطه می‌کند. ممکن است خطی از قرآن، حدیث یا اسماء متبرکه در قوس محراب یا جای سجده و بعضاً در حاشیه فوقانی یا تا نیمه حاشیه‌های راست و چپ نیز نوشته شود. در متن و حاشیه نیز از نگاره‌های جانوران، پرندگان و انسان به هیچ رو استفاده نمی‌شود تا برای نمازگزار اشکالی ایجاد نکند.

در نقشه محرابی کاشان، انواع محرابی گلدانی، ستوندار، قندیلی و درختی با نگاره‌ها و قوس‌های گردان در قالیچه طراحی می‌گردد و در انواع ابریشمی و کرکی بافته می‌شود.

طرح شکارگاه

نقشه‌های طرح شکارگاه در کاشان مربوط به دوره صفویه می‌شود. سرتاسر زمینه یا بوم طرح شکارگاه شامل منظره ای از شکارگاه شامل حیوانات، شکارچی و گیاهان مختلف بوده و دارای نقشه سراسری است. امروزه این طرح به گونه ای محدود و بیشتر به صورت قالیچه و با خامه ابریشم یا کرک در کاشان و ابوزیدآباد بافته می‌شود. از طراحان معاصر می‌توان به سید محمد افسری در این خصوص اشاره کرد.

طرح‌های واگیره‌ای

طرح‌های واگیره‌ای شامل قسمتی از کل فرش (مثلاً یک‌هشتم، یک شانزدهم و یک سی و دوم) است و در بوم تکرار می‌گردد و انواع مختلف دارد که سه طرح اصلی آن که در کاشان بافته می‌شود عبارتند از:

• طرح خشتی یا قابی
• طرح خشتی یا قابی
• طرح بته ای (بته جقه)

طرح‌های تصویری

در طرح‌های تصویری نقشه به صورت سراسری است و در کاشان سابقه طویلی دارد.

در دوران معاصر نیز خانواده افسری به ویژه سید امیرحسین افسری کاشانی که اکثرا فرش‌های دربار محمد رضا شاه پهلوی را به صورت سفارشی می‌بافتند و همچنین برادران ایشان به نام‌های سید محمد افسری و سید نظام الدین افسری و کسانی چون کاشف و محمد آقا قاسمی و محمد سعید به این طرح‌ها پرداخته‌اند. این طرح‌ها که به مینیاتوری یا نگاه گری نیز معروف می‌باشند به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:

• منظره ای
• شمایلی
• چهره ای

طرح محتشم

طرح محتشم نقوش تلفیقی هندسی و گردان دارد و قالب کلی آن، لچک ترنج است. دو تفاوت اصلی این طرح که باعث جذابیت آن شده، حاشیه پهن بسیار زیبای آن و نیز طرح ساده شده درخت بید مجنون، گل‌ها و برگ‌ها و ساقه هماهنگ آن است که لچک‌های فرش، درختان بید را نشان می‌دهد. در حاشیه بزرگ و پهن آن نیز گل‌های شاه‌عباسی و بند گره وجود دارد. عمدتاً گل‌های فرش، قابی شکل بوده و در داخل آنها شاخ و برگ تنظیم شده‌است.

حاج ملاحسن محتشمی، از قالی‌بافان کاشانی در عصر قاجار است که در بافتن قالی‌های نقش‌برجسته استاد بوده‌است. حاج ملّا حسن در سنّ هفتاد سالگی به تاریخ ۱۱ رجب ۱۳۳۵ درگذشت.

«قالی‌خانه» نامی است که بر خانه حاج باب قربان علی عدالت، از بزرگترین تاجران و تولیدکنندگان فرش کاشان در زمان قاجار، گذاشته شده‌است. در قالی‌خانه ۲۸ تخته فرش از دوره صفویه تا قاجاریه به نمایش گذاشته شده‌است.