حساب کاربری
​
زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
لینک کوتاه

قهستان

سرزمینی در مرکز فلات ایران و جنوب خراسان

قُهِسْتان (کُهستان) نام سرزمینی است که در مرکز فلات ایران، در جنوب خراسان واقع شده و منطقهٔ کوهستانی گسترده‌ای است که شهرهای قاین، فردوس، طبس، بیرجند، کاشمر، تربت حیدریه، تربت جام، خواف، گناباد و تایباد را در بر می‌گرفته‌است.

قهستان
موقعیت قهستان (جنوب خراسان) در نقشه ایران در عصر خلفای عباسی برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی

فهرست

  • ۱ نام
  • ۲ جغرافیای ایالت قهستان
  • ۳ قهستان در منابع تاریخی
  • ۴ واژه‌های مشترک در منطقهٔ قهستان
  • ۵ برخی از مشاهیر و شخصیت‌های برجسته
  • ۶ پانویس
  • ۷ منابع

نام

قُهستان که معرب واژهٔ کهستان یا کوهستان است.

دلیل نام گذاری قُهستان وجود کوه‌های متعدد در این منطقه بوده است. این کوه‌ها مرز جغرافیای مناطق گرمسیری (کویر و دشت) ناحیهٔ جنوب ایران و جغرافیای سردسیری و کوه‌های شمال شرقی ایران است.

جغرافیای ایالت قهستان

حافظ ابرو تاریخ نگار قرن نهم در کتابش به نام قهستان اشاره و چنین بیان کرده است:

«ولایت قهستان عریض و طویل است. دور آن قریب صد فرسخ زیادت باشد. شرقی آن ولایت خواف است و غربی آن بیابانی است. غرب آن فارس و کرمان و شمال آن اعمال نیشابور و سبزوار است. جنوب سجستان و کرمان. قهستان مشتمل بر چند قصبه و ناحیت بزرگ است از جمله قاین، تون (فردوس امروزی) جُنابَذ، بیرجند، زیرکوه، بَجِستان، بوزجان، نَهارجان، طبس گیلکی، رَقّه، شاخِن، فَشارود، مؤمن‌آباد، تُرشیز، طبس مَسینان و خوسْف. قصبهٔ بزرگ قهستان یکی قاین است».

در لغت‌نامهٔ دهخدا در سال ۱۳۴۵ در مورد قهستان چنین نوشته شده‌است:

قهستان. [ق ُ هََ] (اِخ) ولایتی است در خراسان. (برهان). این ولایت در جنوب خراسان واقع و شامل قائن، تون، گناباد و طبس العناب (تبس مسینا) و کهستان و طبس التمر (تبس گیلکی) و طریثیث (ترشیز) است. (از معجم البلدان) (حاشیهٔ برهان). شهرستانی است میان نیشابور و هرات و قصبهٔ آن قاین و طبس است. (از ناظم الاطباء).

قهستان در منابع تاریخی

مارکوپولو جهانگرد مشهور ونیزی از قاین و تون (فردوس امروزی)، دو شهر بزرگ و مهم ایالت قهستان نام برده و در سفرنامه مارکوپولو، قهستان را تحت عنوان «تونوکائن» نام معرفی کرده است.

ناصرخسرو سفرنامه اش در مسیر بازگشت از سفر دور و دراز خود، در شهر تون و شهر قاین اقامت نموده و از اهمیت این منطقه سخن گفته‌است.

در شاهنامه فردوسی از کوه قهستان با نام کوه زیبد نام برده شده‌ است. در کتابهایی تاریخ جهانگشای، طبقات ناصری ، نزهةالقلوب و فتوح‌البلدان به نام قهستان اشاره شده‌ است.

منهاج سراج جوزجانی در کتابش طبقات ناصری در مورد فتوحات قهستان می‌نویسد: «در سال ۶۰۱ که سلطان غازی معزالدین لشکر به طرف خوارزم برد ملک علاءالدین از غور لشکر به طرف قهستان (ملحدستان (اسماعیلیان)) رفت و به قهستان لشکر کشید و قلعه کاخ را فتح کرد و جهاد بیشمار به جای آورد.»

واژه‌های مشترک در منطقهٔ قهستان

نمونه‌هایی از واژه‌های گویشی منطقه قهستان: کلماتی مانند: گو (گاو)، خوو (خواب)، اوو (آب)، چالاک (فعال)، پییر (پدر)، مایر (مادر)، پیر (مرشد بزرگ)، پتوو (افتو، آفتاب)، نِسِر (سایه)، نِزم (ژاله)، چاش (ناشتا)، مانده (درمانده، بیچاره)، دروستی (خوشی صحت و سلامتی)، خَش (مادر زن، مادر شوهر)، خُسور (پدر زن، پدرشوهر) و…

برخی از مشاهیر و شخصیت‌های برجسته

  • میر سید حسین اخلاطی
  • حکیم نزاری قهستانی
  • ابن حسام خوسفی
  • حسین قاینی: حاکم ترشیز و قهستان بود و دعوت حسن صباح پذیرفت و جمعی کثیر با وی هم داستان شدند.
  • اسدالله علم
  • حیرتی تونی
  • غلامحسین شکوهی
  • قطب الدین حیدر تونی
  • بدیع الزمان فروزانفر
  • ملا عبدالله فاضل تونی
  • محمد بدیع تونی
  • سلیمی تونی
  • برهان‌الدین تونی
  • محمد حسین فاضل تونی
  • معین الدین تونی
  • خواجه اختیار منشی گنابادی
  • ملا مظفر گنابادی
  • محمد پروین گنابادی
  • ابومنصور ریابی
  • محمدتقی بهلول گنابادی
  • محمدحسن گنجی
  • کاظم معتمدنژاد
  • سلطان محمد گنابادي نويسنده تفسير بيان السعادت ( سلطان عليشاه )
  • ملا نورعلي بيدختي ( نورعليشاه )
  • محمد حسن بيچاره بيدختي ( صالح عليشاه )

پانویس

  1. ↑ «قهستان». وبگاه قاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  2. ↑ «قهستان». لغت‌نامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  3. ↑ منهاج سراج، طبقات ناصری یا تاریخ ایران واسلام، به تصحیح عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، جلد۲، ص۳۶۸ص۷۰ ۳. همان، جلد ۱، ص۳.
  4. ↑ حسینی فاطمه زهرا
  5. ↑ «حسین قاینی». لغت‌نامهٔ دهخدا. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.

منابع

  • دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۵)، لغت‌نامه دهخدا، به کوشش دکتر محمد معین.، تهران: سازمان لغت‌نامه، دانشگاه تهران
  • اقوام و اقلیتها در قهستان مرکز کهن خراسان * یکی از معروفترین ترانه‌های فلکلور قهستانی. زلفای یارم بی نظیر [۱]
  • [۲]
  • ترانه و آواز: بچه صیدم را نزن-خرگوش دشتم را نزن-خواب خرگوش به خواب یار می‌ماند ولهٔ
  • حماسه دوازده رخ، همشهری ۲۵ اردیبهشت 1379 [۳]
آخرین نظرات
  • خواف
  • خراسان
  • تربت جام
  • بیرجند
  • فردوس
  • تربت حیدریه
  • خراسان
  • ایران
  • ایران
  • ایران
  • تربت جام
  • ایران
  • ایران
  • تربت حیدریه
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.