موزه بزرگ خراسان

طرح موزه به سال ۱۳۵۶ یعنی یک‌سال پیش از انقلاب اسلامی برمی‌گردد. ابتدا تصمیم بر اختصاص قطعه زمینی در پارک آریامهر (ملت فعلی) بود که به دلیل عدم هماهنگی عملاً امکان تحویل زمین و آغاز عملیات اجرایی صورت نگرفت. انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق اجرای طرح موزه را به تعویق انداخت و در سال‌های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ با تلاش مدیر وقت سازمان میراث فرهنگی خراسان، احداث موزه در صدر برنامه‌های عمرانی قرار گرفت. در سال ۱۳۷۵ قرار شد طراحی موزه خراسان به مسابقه گذاشته و داورانی برای این مسابقه تعیین گردد. پس از تخصیص زمین در منطقه کوهسنگی مشهد، در سال ۱۳۸۲ عملیات اجرایی آغاز و در بهمن سال ۱۳۹۳ پایان یافت.

معمار موزه بزرگ خراسان، دکتر محمد امین میرفندرسکی است. نمای بیرونی برگرفته از بنای عمارت خورشید در کلات نادر است و معماری درون بنا تحت تأثیر لوئی کان است. معماری داخلی با استفاده از معماری ایرانی و اسلامی از جمله آثار آینه کاری بسیار پراکنده و الگوهایی در آثار سنگ کاری دارای حداقل سبک مدرن است. زیربنای ساختمان ۱۸۰۰۰ متر است و ۵۳ متر ارتفاع را در ۱۲ طبقه جای داده‌است، منتها در حال حاضر تنها سه طبقه از آن به عنوان موزه در معرض دید بازدیدکنندگان است.

هدف از تأسیس موزه به نمایش گذاشتن و نشان دادن فرهنگ و تمدن مردمان ایران بزرگ که پهنای جغرافیایی آن از ماوراء نهر است که شامل کشورهایی چون تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان می‌شود.

موزه بزرگ خراسان در برگیرنده بخش های ذیل می باشد:

بخش عمومی

1. سالن موزه ای: در 3 طبقه (همکف، اول و دوم) و با مساحتی بالغ بر 4000 مترمربع می باشد، که در واقع هسته اصلی موزه بوده و اشیاء به نمایش درآمده در آن قسمت ها، اشیاء تاریخی مکشوفه از منطقه خراسان می باشد.
2. سالن نمایشگاهی و موزه ای: با مساحتی بالغ بر 2700 مترمربع جهت برپایی نمایشگاه های دوره ای و فصلی از آثار تاریخی و آثار هنری معاصر پیش بینی شده است.

بخش تخصصی

1. کتابخانه تخصصی (روانشاد مهندس سراج الدین کازرونی): با گنجایش بیش از 5000 جلد کتاب، اسناد و عکس های تخصصی و مکانی مناسب جهت مطالعه پژوهشگران و علاقه مندان می باشد.
2. مخزن نگهداری اشیاء منقول تاریخی و تزئینات معماری: این مکان مجهز به پیشرفته ترین امکانات امنیتی ضد حریق، ضد زلزله و آسیب های جنگی است.
3. آزمایشگاه حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و تزئینات تاریخی (روانشاد دکتر باقر آیت ا... زاده شیرازی): این مکان علاوه بر امکانات و تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی حفاظت و مرمت، دارای بخش پژوهش، مستندسازی و مطالعات اشیاء تاریخی و تزئینات معماری نیز می باشد.
4. سالن اجتماعات (روانشاد دکتر محمدامین میرفندرسکی): مجهز به سیستم های سمعی و بصری بوده و ظرفیت حدود 140 نفر را داراست.

آثار به نمایش در امده در گستره تاریخی خراسان کشف شده اند.

دوران دیرینه‌سنگی ایران

اشیاءی مانند ظروف سفالین، پیکرک، ابزارهای سنگی در مخزن موزه نگهداری می شود.

کهن ترین شواهد این دوره که مربوط به فرهنگ الدوان است در اطراف رودخانه کشف رود در شرق مشهد یافت شده‌ است. این شواهد شامل تعدادی ابزار سنگی ساخته شده از کوارتز است که شامل تراشه و ساطور ابزار هستند.

دوره تاریخی قبل اسلام

اشیای فلزی و سفالی مانند ظروف نقره ای و برنزی با نقش برجسته از دوران سلسله های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی.

دوره تاریخی بعد اسلام تا اوان سلطنت قاجار

بخش سفال و شیشه:

1. سفال های با پوشش گلی و لعاب رنگارنگ معروف به سبک نیشابور (سده های 5-3 ه .ق)
2. سفال های کنده زیرلعاب (سده های 4-7 ه .ق)
3. سفال های زرین فام (سده های 4-9 ه .ق)
4. سفال های مینایی (سده های 6-7 ه .ق)
5. سفال های نقاشی زیرلعاب شامل سبک فیروزه قلم مشکی و یا سبک سلطان آباد (سده های 7-8 ه .ق)

بخش فلز:

1. جنگ افزار: مانند شمشیر زره، کلاه خود و...
2. اشیاء زندگی روزمره: چون سینی، تنگ، شمعدان
3. زیورآلات و سکه
4. اشیاء علمی: چون اسطرلاب و کره فلکی

بخش چوب:

1. درهای منبت کاری شده
2. قلمدان های نقاشی شده و نقاشی زیر لاکی
3. اشیاء ظریف با تزئینات عاج و منبت

بخش فرش و منسوجات:

1. قالی های با طرح های معمول در خراسان جنوبی
2. منسوجات نادری از دوره صفوی و قاجار مانند یک نمونه پیراهن طلسم.

بخش نگارگری و کتابت:

1. کتاب های خطی از دیوان اشعار، ادعیه، نجوم، مرقع و...
2. نگارگری های زیرلاکی و بر روی چوب
3. جلدهای چرمی
4. نگاره های مختلف چون شاهنامه
5. نقاشی قهوه خانه ای

بخش قرآن های نفیس:

1. قرآن های به خط کوفی منسوب به امامان (علی و حسین)
2. قرآن های به خط نسخ و محقق با قلم زر و تذهیب های نفیس

دیوارهای کاشیکاری شده و بخش هایی از ساختمان های بزرگ خراسان مثل آجرکاری ها، الواح و قطعات گچبری شده(دوران اسلامی و پیش از اسلام)؛ و

موزه کودک و نوجوان:

در این بخش دست ساخته های کودکان یا آثاری مربوط به آن ها به نمایش در امده است.

1. جغجغه، مهره و تندیس و پیکره های حیوانی و انسانی با مفاهیم انتزاعی کودکانه
2. چشم زخم های متنوع

• فهرست موزه‌های ایران