نهاوند

شهر نهاوند درطول تاریخ به نام های متعددی یاد شده است.

• نِهاوند(Nehāvand) از 2000 پیش از میلاد تا اکنون
• نیهاوند(Nihāwand.Nihāvand) از 2000 پیش از میلاد تا 1258میلادی
• لائودیسه(Laodicea.Laodikeia) از330 پیش از میلاد تا 640 میلادی
• نیفواندا (Niphaunda) از330 پیش از میلاد تا 640 میلادی
• نِماوند (Nemavand) از330 پیش از میلاد تا 640 میلادی
• ماه بصره(Māh al-Ḅasra) از 632 میلادی تا750 میلادی

لائودیسه(Laodicea) شهرهای هلنیستی متعددی که عموماً به نام لائودیس از یونانی باستان «Λαοδίκη» به معنای «عدالت مردم» نامگذاری شده است ، به ویژه:

1. شهری از ماد باستان ، مربوط به نهاوند
2. شهری بر روی رودخانه لیکوس در کاریا و لیدیا، واقع در نزدیکی دنیزلی مدرن ترکیه

نَهاوند(Nahāvand):احمد کسروی، واژه نَهاوند به معنی شهر یا آبادی قرار گرفته در پیشِ رو است، زیرا «نَها» در زبان‌های ایرانی به معنی پیش و وند از فعل کهن «وندیدن» به معنی نهادن گرفته شده است؛ بنابراین نهاوند یعنی «نهاده در پیش رو».

نیفواندا (Niphaunda): بطلمیوس از این شهر با نام نیفواندا (Niphaunda) یاد کرده است.

نیهاوند (Nihāwand):در نقشه‌های ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت نیهاوند ثبت شده است که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بوده است.

استرابون نهاوند را به عنوان شهری یاد می کند که توسط داریوش بزرگ تاسیس شد اما به گفته پلینی، آن را آنتیوخوس اول با نام لائودیسه تأسیس کرد. یافته‌های باستانی آن شامل یک استوانه با کتیبه مربوط 193 قبل از میلاد از آنتیوخوس سوم به نمایندگی از ملکه او، و یک محراب گرد با نوارهای حک شده در نقش برجسته و مجسمه‌های برنزی زئوس، آتنا،آپولو و دمتر می باشد.

نخستین ساکنان نهاوند حدود هزاره سوم پیش از میلاد کاسی‌ها بودند.مردمانی که به کوسایی(Cossaei) شهرت داشتند .داریوش سوم پس از شکست گوگمل به دلایل نامعلوم راه بابل یا شوش و پارس را در پی نگرفت، بلکه از طریق ارمنستان به ماد وارد شد. اسکندر نیز داریوش را تعقیب نکرد و به بابل رفت او یک سال بعد پس از فتح تخت جمشید برای مبارزه با داریوش وارد ماد شد،اسکندر در آخرین نبرد برای فتح پارس در زمستان ۳۲۳ پیش از میلاد به سرزمین کوسایی حمله کرد.هفایستیون دوست صمیمی اسکندر در این زمان میمیرد.پلوتارک می گوید که اسکندر یکی از شهر های قبیله « کوسایی » را قتل عام کرد"او در چهل روز بیشتر سرزمین کاسایی ها را تسخیر و ویران ساخت.اسکندر بسیاری از کاسایی ها را همچون فدیهای برای روان یار نزدیکش، هفایستیون، قربانی نمود

در تقسیمات باستانی ایران، نهاوند و بروجرد دو نقطه شهری از ماه نهاوند بودند که این استان، از توابع پهله از سرزمین ماد محسوب می‌شد.ایالت پهله در زمان ساسانیان به این نام نهاده شده و پهلوی، به مردم، زبان و خط مربوط به پهله اشاره می‌کند. خاندان کارن پهلو در نهاوند ساکن و فرمان می راند.

حمید یزدان پرست در نامه ایران می آورد: در نوشته های مورخان اسلامی، مکرر به نام « ماه » برمی خوریم، چون ماه نهاوند، ماه دینور که صـورت دیگری از نام ماد است . ماه نهاوند به معنای ولایت یا استان نهاوند و كامه ماه باقیمانده (ماد) یا (مای) قدیم است نهاوند یکی از پایتخت های ایالت یا دیار جبال که ماد یا کوهستان نیز خوانده میشده بوده استماه نهاوند بعد از اسلام به ماه بصره نیز شهرت یافت چرا که خراج آن به بصره فرستاده می‌شد. ابن الندیم از قول عبداﷲ بن المقفع ذکر می‌کند که ماه نهاوند یکی از پنج ناحیه پهله (فهله) بوده است (یادداشت‌های دهخدا).

نبرد نهاوند آخرین حلقه‌ی زنجیره‌ی جنگ‌های ایران ساسانی و مسلمان بود که در روز 5 ربیع الاول سال 21 هجری برابر با 25 بهمن 20 خورشیدی (637 م) اتّفاق افتاد و به پیروزی اعراب منجر گردیده است. جنگ نهاوند که اعراب آن را " فتح الفتوح " نامیدند، جنگی کوبنده که عروه بن زید (شاعر عرب) از آن با نام پیکار هولناک نام میبرد. پس از جنگ نهاوند این شهر با عنوان دروازه ورود اسلام به ایران شناخته می شود

بهزادان پور ونداد هرمزد ملقب به اَبومُسْلِمِ خُراسانی که تبار او به خاندان نهاوند الکسایی می رسید در رمضان 129 هجري قمری قيام خود را آغاز کرد و با آغاز قيام عنصر ايراني چنان جوشش و خروشي از خود نشان داد که در کمترين زمان ممکن ارتش بي شکست خراسانيان به دروزاه های شرقی دارلخلافه رسيدند . ايرانيانی که سالها تحقير شده و خوار شمرده شده بودند اکنون فرصتي يافتند تا بطور جدي بر اعراب بتازند . ((در گرگان وقتي قحطبه با سپاهي که والي عراق براي دفع سياه جامگان گسيل کرده بود روبرو شد در خطبه ايي آتشين خطاب به ايرانيان قول داد تا اعراب را براي هميشه خوار کند و ايرانيان را به پايگاه شامخ خود بازگرداند)) در گذرگاه تاريخ وقتي ايرانيان در نهاوند يعني همان جايي که حدود صد سال پيش لشگر يزدگرد در مقابل اعراب شکست خورد در مقابل لشگر خليفه قرار گرفتند چنان آنان را در هم کوبيدند که تا سالهاي بعد مصر و بخشهايي از شمال آفريقا زير سم اسبان ايرانيان قرار گرفت .اين قدرت چنان هيمنه ايي به خود گرفت که خليفه تازه را نيز هراسان ساخت و با دستور خليفه عباسي ابومسلم به خراسان بازگشت و پس از چندي به قتل رسيد

در طول قرون بعدی، تنها رویدادهای کمی در نهاوند ثبت شده است. وزیر ایرانی امپراتوری سلجوقی ، نظام الملک ، در سال 1092 در نزدیکی نهاوند ترور شد.

به گفته حمدالله مستوفی مورخ و جغرافی دان که در قرن سیزدهم و چهاردهم شکوفا شد، نهاوند شهری با وسعت متوسط ​​بود که اطراف آن را مزارع حاصلخیز احاطه کرده بود که در آن ذرت، پنبه و میوه کشت می شد. مستوفی افزود که ساکنان آن عمدتاً کردهای شیعه دوازده امامی بودند.

در دوره ی قاجار نهاوند یکی از سه شهر ولایت ثلاث بود. این ولایت در غرب ایران و جنوب استان همدان فعلی قرار داشته و شامل سه شهر ملایر، نهاوند و تویسرکان بود. حدود این ولایت منطبق با منطقه جنوب کوهستان الوند در استان همدان کنونی است که سه شهرستان ملایر، نهاوند و تویسرکان را شامل می‌شود. ولایت ثلاث بخشی از استان پنجم بوده است. اصطلاح ولایت ثلاث در تقسیم‌بندی‌های کشوری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد و شامل دولت‌آباد (شهر ملایر)، نهاوند و تویسرکان می‌شد.نهاوند براساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۱۶ ه‍.ش از بخش‌های تابعه در استان پنجم کشور به مرکزیت کرمانشاه بود که در سال ۱۳۲۰ ه‍.ش به شهرستان ارتقاء یافت.

به موجب مبارزات انقلابی مردم شهر نهاوند علیه حکومت پهلوی در روز 14 آبان 1357، ۹۷ روز زودتر از سایر نقاط کشور ایران مجسمه محمد رضا شاه را به زیر کشیدند. حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق ایران است که در کتاب خاطرات خود می‌نویسد: در دی‌ماه 1357 آن سال که چند شب در شهرستان نهاوند سخنرانی می‌کردم بعد از سخنرانی شب سوم که مصادف با حوادث 19 دی‌ماه قم شده بود، شهربانی نهاوند مأمور دستگیری من شد که با تلاش شهید حیدری و دوستانش بالباس مبدّل از نهاوند خارج شدم.

نهاوند در مرکز دشت نهاوند بین دو وادی کوه گرین و آردوشان گسترده شده‌است و 18 کیلومتر مربع مساحت دارد.نهاوند در موقعیت ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه طول شرقی و ۲۳ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. اختلاف ساعت آن با تهران ۱۳ دقیقه و ۲۸ ثانیه می‌باشد. نهاوند از شمال به شهرهای تویسرکان و همدان، از شرق به ملایر، از غرب به کنگاور و از جنوب به استان لرستان محدود است. فاصله این شهر تا تهران ۴۳۵ کیلومتر می‌باشد که از مسیر ملایر - اراک عبور می‌کند و فاصله نهاوند تا همدان ۱۳۰ کیلومتر و تا خرم آباد ۱۳۴ کیلومتر می باشد. راه آهن کربلا از نزدیکی شهر نهاوند کذر می کند.

شهر نهاوند بر گسل جوان زاگرس بنا گردیده است.گسل نهاوند از ۵۵ کیلومتری غرب بروجرد تا شمال‌غربی نهاوند در راستای شمال ۳۲۰ درجه، امتداد دارد. گسل نهاوند از چند قطعه مجزا تشکیل شده که هر کدام نام‌های جداگانه دارند.. گسل نهاوند از فعالین ترین گسل های ایران بشمار می رود. که عامل زمین لرزه های پرشمار نهاوند و شهرهای اطراف می باشد از جمله زمین لرزه های ۱۲۸۷ بروجرد ، ۱۳۸۵ بروجرد ، ۱۳۳۶ فارسینج و زمین‌لرزه ۱۳۳۷ نهاوند .

رود باروداب که از چشمه ای به این نام در شرق نهاوند سرچشمه می گیرد از میان شهر می گذرد.طغیان این رود بار ها بخشی از شهر نهاوند را با مشکل سیل و ویرانی مواجه ساخته است از جمله سیل های۱۳۱۷،۱۳۵۰،۱۳۵۱. در شب ۲۱ شهریور ۱۳۱۷برابر بارندگی سخت سیل هولناکی در حدود شهر نهاوند و قریه آورزمان برخاسته شهر تاریخی نهاوند را ویران و قریه آورزمان را با خاك يكسان ساخت.

مردم شهر نهاوند به گویش‌های مختلف زبان لری از جمله گویش نهاوندی سخن می‌گویند.گویش لری نهاوندی گویش مردم نهاوند است. فهرست لینگوییست و اتنولوگ گویش لری موجود در نهاوند را گویشی از لری شمالی، و ایرانیکا منطقه نهاوند را یکی از مراکز مهم گویش‌وران لری شمالی می‌داند. مانند زبانهای ایرانی، لری بختیاری و سایر گویش‌های زبان لری . رودیگر اشمیت زبان شناس آلمانی گفتار مردم شهر نهاوند را نزدیک به زبان پارسی میانه میداند.

در شهر نهاوند امکان گردشگری بسیاری وجود دارد.از جمله حمام حاج آقا تراب خانه ی قدوسی معبد لائودیسه و میدان قیصریه.

میدان قیصریه را محمود میرزا حاکم نهاوند در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا کرده است. رشته قنات وچشمه در اطراف آن وجوددارد که ساکنین نهاوند در گذشته با عبور آب از این رشته ها به منازلشان ازآن استفاده می کردند. میدان قیصریه در جنوب محله ی پاقلعه نهاوند واقع شده است و از دیرباز به نام قیصریه شناخته شده.کشف سکه های رومی از جمله سکه ای بنام نرون امپراطور روم غربی و صندوقچه ای در این محل قدمت انرا نشان می دهد. میدان قیصریه یکی از باستانی ترین میادین ایران است در پیرامون میدان قیصریه بنای مسجد جامع و حمام و بازارقدیمی و شاهزاده محمد دیده می شود.شواهد وجود اتشکده ای مربوط به دوران پیش از اسلام ا در بالای میدان در مکان مسجد جامع وجود داشته است که بنای مسجد را در آن مکان ساختند.

خانه قدوسی متعلق به علی قدوسی از عالمان نهاوند است. دارای سر در ورودی زیبائی است که با نقوش هندسی آجری تزئین شده است و دو ستون نما در دو سوی سر در به زیبائی آن افزوده است. نمای بنا در داخل حیاط به وسیلهٔ آجر کاری‌های زیبا تزئین شده است و قوسهایی به شکل شاخ قوچ نما را آراسته است. پیرامون حیاط با طاق نماهای هلالی تزئین شده است. این خانه قدیمی و تاریخی در خیابان انقلاب واقع شده است وچند خانه قدیمی دیگر در جای جای این شهر وجود دارد.

حمام آقا تراب یکی از بناهای تاریخی شهر نهاوند است که در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است معبد لائودیسه در داخل شهر نهاوند قرار دارد و کتیبه‌ای از «آنتیوخوس سوم» و نیز تعدادی مجسمه برنزی خدایان یونانی در آن کشف شده است.

پل زرامین ،تپه باستانی گیان سراب گیان و سراب گاماسیاب از نقاط گردشگری شهرستان نهاوند بشمار می روند که در نزدیکی شهر نهاوند قرار دارند.

نعمان بن مقرن یکی از سرداران و فرماندهان مهاجم عرب بود که در جنگ نهاوند (فتح الفتوح) در سال ۲۱ هجری یا ۶۴۲ میلادی پس از سه روز نبرد سنگین در پشت دروازه‌های نهاوند به دست سربازان ایرانی به فرماندهی فیروزان (پیروزان) کشته شد. آرامگاه او در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر نهاوند قرار دارد.

زنگوله یا زنگله یک مقام موسیقی است. در موسیقی قدیم ایران، زنگوله یکی از دوازده مقام اصلی بوده‌است. در برخی از متون از این مقام با نام نهاوند هم یاد شده‌است.

سوغات نهاوند :از جمله سوغات این شهرستان می‌توان به خمیر صنل، کلوا، حلوا گردویی و گز آردی که مختص نهاوند است اشاره کرد، همچنین نقل، گردو، عسل، شیره انگور، ترخینه هم از دیگر سوغاتی‌های معروف نهاوند است.

• جنگ نهاوند
• ماه نهاوند
• گوشه نهاوند