هلیم (غذا)
هلیم یا حَلیم یا گندم‌با (که در عربی به آن هریسه گفته می‌شود) از غذاهای سنتی منطقهٔ خاورمیانه است که با گوشت و گندم یا بلغور یا جو پخته می‌شود. هلیم انواع مختلف دارد و مواد اولیهٔ آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. اما برای تهیه هلیم گندم از گندم پوست‌گرفته و کوبیده‌شده، پیاز و گوشت سردست گوساله یا گوسفند و مقداری روغن استفاده می‌شود. رنگ هلیم با افزودن ادویه‌جات مانند دارچین و شکر عوض می‌شود.
| خاستگاه | خاورمیانه |
|---|---|
| منطقه | آسیای مرکزی خاورمیانه ایران پاکستان ترکیه هند بنگلادش |
| مواد اصلی | گندم، جو، عدس و گوشت |
این غذا معمولاً به عنوان صبحانه یا در ماه محرم یا در ماه رمضان به عنوان افطاری و سحری مصرف می‌شود و با سرشیر، دارچین، کنجد، شکر و گوشت ریز شدهٔ مرغ یا بوقلمون تزیین می‌گردد.
هلیم قزوین
در ایران، هلیم قزوین شهرت زیادی دارد. به طوری که هلیم قزوین در فهرست میراث ملی ناملموس کشور قرار گرفته‌است و در شهرهای دیگر مانند تهران، هلیم را با عنوان تبلیغاتی «هلیم قزوین» به فروش می‌رسانند.
حلیم شوشتر
حلیم شوشتر از قرنهای گذشته تا کنون یکی از حلیم‌های مشهور ایران بوده‌است که به‌طور سنتی در شهر شوشتر پخته شده و معمولاً همراه با سرشیر یا گاهی شکر و دارچین میل می‌شود. جمال الدین حلاج شیرازی نویسنده قرن ۹ هجری، در ذکر غذاهای معروف هر شهر در آن زمان، حلیم (هریسه) را غذای معروف شوشتر دانسته و در شعری چنین می‌سراید:
| هریسه ز شُشتر به شب ره برید |
| که تا صبحگاهی به لشکر رسید |
علاوه بر نوع معمول حلیم گندم که سفیدرنگ است، نوع دیگری از حلیم سنتی به نام قُلقُل نیز در شوشتر پخته می‌شود که زرد رنگ است و حبوبات نیز در پخت آن به کار می‌رود. مهارت پخت قُلقُل به شماره ۱۹۹۴ در فهرست میراث ناملموس ایران ثبت شده‌است. در بخش‌هایی از جنوب و غرب ایران، هلیم به‌صورت حلیم تلفظ می‌شود.
غذاهای مشابه
هاریسا
هاریسا (خوراک)، نوعی هلیم است که در ارمنستان و کردستان تهیه می‌شود و در کردی به آن هه‌لیسه یا هه‌ریسه گفته می‌شود. ارمنی‌ها آن را با گوشت مرغ، گوسفند یا گاو، و کُردها آن را با گوشت بوقلمون یا گوسفند درست می‌کنند و با روغن سرو می‌کنند.
غُلور
در افغانستان خوراک مشابهی تهیه می‌شود که غلور نام دارد. غلور ترش از رایج‌ترین انواع آن است. انواع دیگر آن عبارتند از غلور ترش مرغ، غلور ترش گوشت تازه، غلور ترش کوفته، غلور ترش قورمه، غلور ترش سفر و اشکنه غلور ترش. غلور هم چنین در استان خراسان جنوبی و استان سیستان و بلوچستان طبخ می‌شود.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ "هلیم". فرهنگ دهخدا.
- ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، بنیاد لغتنامه دهخدا، تهران
- ↑ نگارش اصلی و درست واژه، «هلیم» است؛ اما نوشتن آن به صورت «حلیم» نیز بسیار متداول و رایج است. نگاه کنید به: ادبیات فارسی، سال دوم متوسطه (عمومی: نظری، فنی و حرفه‌ای، کاردانش. واژه‌نامه، واژه «هلیم». صفحه پنجم این فایل pdf.
- ↑ ویکی، پارسی. «معنی گندم با | لغت نامه دهخدا». پارسی ویکی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۲.
- ↑ فرهنگ ابجدی صفحه 957.
- ↑ «آموزش آشپزی آکا و طرز تهیه هزاران غذا و آشپزی آسان». آکاایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۲.
- ↑ «قیمت آش و حلیم در ماه رمضان - جهان نیوز». جهان نیوز. ۲۷ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۰ دی ۱۳۹۸.
- ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۳ تیر ۱۳۹۵). «حلیم با چاشنی صبر یارهمیشگی سفره افطار قزوینی ها». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۲.
- ↑ «مهارت پخت هلیم قزوین در فهرست میراث ملی به ثبت رسید». ایرنا. ۲۰۱۸-۰۹-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۳۰.
- ↑ «73 اثر ناملموس قزوین در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده‌است- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۳۰.
- ↑ کلیات بسحق اطعمه شیرازی، نوشته جمال الدین ابواسحق حلاج اطعمه شیرازی، قرن ۹ هجری قمری، تصحیح منصور رستگار فسایی، ص۷۵
- ↑ «خیاط، میلاد. ولی‌عرب، مسعود. روش پخت قلقل شوشتری» (PDF). ماهنامه آفاق علوم انسانی، ش ۴۹. اردیبهشت ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۵.
- ↑ «ابلاغ ثبت ۱۳ میراث ناملموس ملی به استاندار خوزستان». ایسنا. ۲۲ تیر ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۵.
- ↑ جلیلیان، عباس (ئاکۆ)، فرهنگ باشور: کُردی-کُردی-فارسی، تهران: پرسمان، ص ۷۹۷.
- ↑ افغان‌زاده والا، عبدالله، آشپزی غذاهای محلی افغانستان، کابل و پیشاور: کتاب‌فروشی کابل، سال ۱۳۵۳، ص۳۶–۳۷