عیوقی
عَیّوقی از سرایندگان اوایل سدهٔ پنجم قمری و سرایندهٔ مثنوی ورقه و گلشاه است. از زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست. او مثنوی خود را به نام سلطان محمود کرده و از آن‌جا که این سلطان را با کنیهٔ «ابوالقاسم» و لقب «سلطان غازی» یاد کرده، بی‌تردید منظور سلطان محمود غزنوی بوده‌است. بنا بر گفتهٔ احمد آتش، عیوقی در نوبهاری، ورقه و گلشاه را سروده و به‌عنوان عیدانه به سلطان محمود پیشکش کرده‌است. ذبیح‌الله صفا هم به همین دلایل، سلطان غازی را محمود می‌داند و بر این باور است که واژگان، مفردات و عبارات مثنوی این حدس را تقویت می‌کند.
عَیّوقی به‌خاطر سرودن منظومهٔ عاشقانهٔ وَرْقه و گُلشاه مشهور است. او مثنوی دیگری در بحر رمل مسدس و قصایدی نیز داشته‌است. عیوقی در بخشی از منظومه ورقه و گلشاه به ناکامی عشقی خود نیز اشاره‌ای دارد و از روزگار خود و «نامردمی» برخی افراد گلایه می‌کند که مانع خوشبختی او شده‌اند.
با توجه به زبان متوسط و توصیفاتی که عیوقی در این داستان می‌کند (برای نمونه پخت‌وپز گلشاه برای ورقه در حالی که گلشاه زن شاه شام است) به نظر می‌آید عیوقی از طبقه متوسط و پایین جامعه بوده‌است.
ورقه و گلشاه
وَرْقه و گُلشاه منظومهٔ عاشقانه‌ای است به زبان فارسی با بیش از دو هزار بیت در بحر متقارب.
این منظومه از نخستین منظومه‌های داستانی فارسی در سدهٔ چهارم و اوایل سدهٔ پنجم هجری است. عیوقی داستان ورقه و گلشاه را از داستان‌های عربی برگرفته‌بود و سرچشمهٔ آن را با سرچشمهٔ عربی داستان لیلی و مجنون نظامی یکی دانسته‌اند.
ورقه و گلشاه با داستان عاشقانه و کهن عروه و عفرا که در سدهٔ چهارم معروف بوده همانندی و نزدیکی دارد. طبق نوشتهٔ خود عیوقی، داستان اثر بر اساس عروه و عفراست. منظومه ورقه و گلشاه عیوقی داستان دلدادگی عاشق و معشوق است و با زبانی ساده و بی‌پیرایه بیان شده، در حالی که در منظومه لیلی و مجنون نظامی با استعاره و کنایه و انواع آرایه‌های بدیعی بازگو شده‌است.
ورقه و گلشاه از قدیمی‌ترین درپیوست‌های بزمی زبان فارسی است و نخستین بار احمد آتش، نسخه خطی آن را در کتابخانه استانبول یافت و زیر عنوان «یک مثنوی گم‌شده» معرفی کرد.
شانزده بین نخست منظومه ورقه و گلشاه که اشعار مقدمه آن و در ستایش خدا و پیامبر اسلام است بعدها به این متن افزوده شده است. این شانزده بیت گزیده‌ای است از ابیات مثنوی همای و همایون، سروده خواجوی کرمانی، شاعر معروف سده هشتم هجری. در این شانزده بیت، برخلاف بقیه متن دست‌نویس ورقه و گلشاه، حروف پ و چ با سه نقطه آمده و ذال‌ها، جز در کلمه خداوند، همه‌جا دال نوشته شده است.
منابع
- ↑ صفا، ذبیح‌الله: ورقه و گلشاه عیوقی. انتشارات دانشگاه تهران ۸۹۷. تهران: تیرماه ۱۳۴۳. صفحه هژده.
- ↑ سلطان‌زاده، «عیّوقی»، دانشنامهٔ زبان، ۷۰۷-۷۰۹.
- ↑ شورای گسترش زبان فارسی، بازدید: دسامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «عیوقی» بایگانی‌شده در ۸ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، لغت‌نامهٔ دهخدا.
- ↑ محمدی، علی: داستان ورقه و گلشاه. در نشریهٔ «ادبیات داستانی». شماره ۳۵. ص۱۰۹
- ↑ موسوی، راضیه؛ صادقیان، محمدعلی، غلامرضایی، محمد، ورقه و گلشاه عیوقی و مقایسه آن با لیلی و مجنون نظامی بایگانی‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine مجتمع علوم انسانی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، مجتمع علوم انسانی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی.
- ↑ Pellat, Ch. ; Bruijn, J.T.P. de; Flemming, B. ; Haywood, J.A. "Mad̲j̲nūn Laylā.» Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. 04 December 2008
- ↑ ورقه و گلشاه نویسنده:زهره حیدرپور مأخذ:رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره ۱۹، پاییز ۱۳۸۴، ص ۳۲-۳۵ بایگانی‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine.
- ↑ Dj. Khaleghi-Motlagh. «ʿAYYŪQĪ». In Encyclopædia Iranica. December 15, 1987. Retrieved February 26, 2012.
- ↑ مجله دانشکده ادبیات تهران، شماره چهارم، سال اول، دکتر احمد آتش.
- ↑ قاسمی، مسعود: اشعار آغازین منظومه ورقه و گلشاه. نامه فرهنگستان. ۱/۸. نقد و بررسی.
- سلطان‌زاده، شهناز (۱۳۹۱). «عیّوقی». در اسماعیل سعادت. دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی. ج. چهارم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۲۱-۷.
پیوند به بیرون
- داستان ورقه و گلشاه بایگانی‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- ʿAYYŪQĪ در دانشنامهٔ ایرانیکا