وشق

در ادبیات کهن به این جانور وَشَق گفته می‌شد که این نام از پارسی میانه vaχşak و پارسی باستانی vaχş گرفته شده و در متن‌های کلاسیک فارسی وشق نامیده می‌شده که به ترکی و عربی هم راه یافته‌است. در منابع جدید فارسی به آن سیاه‌گوش می‌گویند. هوشنگ اعلم در مقاله «سیاه‌گوش» در دانشنامه ایرانیکا معتقد است که شباهت جانورشناختی و داشتن طره موی سیاه‌رنگ بر روی گوش می‌تواند توجیه‌گر نام سیاه‌گوش (وشق - Lynx) باشد که برخی نویسندگان مدرن به اشتباه برای این حیوان در نظر گرفته‌اند. اما هوشنگ ضیایی در کتاب راهنمای صحرایی پستانداران ایران این حیوان را سیاهگوش نامیده‌است. همچنین در اطلس پستانداران ایران که توسط سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شده، نام حیوان، سیاهگوش آمده و تقریباً در تمامی کتاب‌های علمی در حوزه بوم‌شناسی و حیات‌وحش به این گربه‌سان سیاهگوش اطلاق شده‌است. سیاهگوش در مقام مقایسه با کاراکال اندازه‌ای بزرگتر و بدنی تنومندتر و پُرتر دارد و برخلاف کاراکال که در مناطق گرمسیری و بیابانی زندگی می‌کند، باشنده مناطق سردسیر کوهستانی و جنگلی است.

به نوشته لغت‌نامه دهخدا در تنکابن به این حیوان پلنگمول هم گفته می‌شود.

وشق‌ها دُمی کوتاه دارند و معمولاً بر روی نوک گوششان کاکُلچه‌ای سیاه‌رنگ از مو روئیده است که علت نام‌گذاری آن‌ها هم به‌خاطر همین کاکل است. در زیر گردن وشق‌ها یالی پشمی می‌روید که نواره‌های سیاه‌رنگی دارد و در کل ظاهری شبیه به پاپیون دارد که البته همیشه قابل مشاهده نیست. وشق‌ها همچنین دارای شارب‌های (سبیلک) بلندی هستند.

وشق‌ها پنجه‌های بزرگی دارند که بالشتکی برای راه رفتن بر روی برف زیر پنجه‌ها را پوشانده. صورت ایشان هم پوشیده از موهای بلند است. رنگ بدنشان از قهوه‌ای روشن تا خاکستری متغیر است و گاه خال‌های قهوه‌ای تیره روی بدنشان دیده می‌شود به‌ویژه بر روی دست‌ها و پاها.

در سردهٔ سیاهگوش‌ها چهار گونه وجود دارد:

• سیاهگوش اوراسیایی (Lynx lynx): بزرگ‌ترین نوع سیاهگوش که در اروپا، قفقاز، ترکیه، ایران، آسیای میانه و ترکستان جنوبی و بیش از همه سیبری زندگی می‌کند.
• سیاهگوش کانادایی (Lynx canadensis): بومی کانادا
• سیاهگوش ایبری (Lynx pardinus): نادرترین نوع سیاهگوش که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد و بومی شبه‌جزیره ایبری در جنوب غربی اروپا (اسپانیا و پرتغال) است.
• گربه دم‌کوتاه (Lynx rufus): بومی آمریکای شمالی

از آنجا که سیاه گوش، پوستی با مویی پرپشت دارد؛ از پوست آن پوستین می‌ساخته‌اند. پوستین درست شده از پوست سیاهگوش آنچنان نامدار بوده‌است که گاه از خود واژه وشق به تنهایی برای اشاره به پوستین بهره برده می‌شده‌است؛ برای نمونه بدین بیت شعر مولوی می‌توان اشاره کرد: «تا گریزی از وشق هم از حریر زو پناه آری بسوی زمهریر». معروف بوده که بر تن کردن این پوستین، پیشگیرنده عارضه بواسیر است. در کتاب نامور طب سنتی، تحفهٔ حکیم مؤمن، پوشیدن پوستین وشق، «معین باه (= نیروی جنسی و شهوانی) و مقوی کمر» دانسته شده و همچنین موی سوختهٔ این جانور، بهر زخمهای مزمن، سودمند معرفی گشته‌است. همچون دیگر جانوران با خز مرغوب، مانند روباه و سمور و…، نیفه وشق هم محبوب بوده‌است. نیفه، پوست و پوستین ساخته شده از پوشش تن جانور در زیر شکم و حوالی ناف است که از دیگر جاها نرمتر و لطیفتر است.

• سیاه‌گوش سیبری

• سیاهگوش اورآسیا

• سیاهگوش کانادایی

• تولهٔ سیاهگوش

• ^ Felinae
• ^ Lynx

• درباره سیاه‌گوش ایبری، روزنامه شرق (به فارسی)
• نجات «سیاهگوش ایبریایی» از انقراض، بی‌بی‌سی پارسی