ولایت پروان

بیشتر وسعت و نفوس پروان در درهٔ غوربند و شاخه‌های آن قرار دارد، اما نواحی شرقی به واسطهٔ قرار گرفتن در شاهراه کابل به مزار شریف و نزدیکی به پایتخت از توسعه و تسهیلات بیشتری برخوردار گردیده‌است. درهٔ سالنگ، درهٔ غوربند، درهٔ ترکمن و سرخ و پارسا به همراه دشت سرسبز شمالی از نقاط دارای طبیعت زیبا در این ولایت هستند. با ساخت جاده دره غوربند تا کوتل شیبر مسیر شمال و جنوب این ولایت تسهیل می‌شود.

مساحت ولایت پروان از سوی یک تعداد منابع در حدود ۵۷۱۵ کیلومتر مربع و تعداد نفوس آن در حدود ۶۰۰۰ هزار تن تخمین زده شده؛ اما تعدادی منابع دیگر نفوس و مساحت این ولایت کم و زیاد از این رقم می‌دانند. مجموعهٔ قریه‌های این ولایت به ۱۳۲۲ می‌رسد.

گل غوندی یکی از ساحات مشهور و تفریحی در مرکز این ولایت می‌باشد که گل ارغوان آن از سوی شاعران ستوده شده و مردم از کابل و سایر ولایات در فصل بهار در آنجا جمع و تفریح می‌نمایند. سالَنگ که راه مواصلاتی شش ولایت شمالی و شاهراه ولایات شمال شرقی می‌باشد؛ از تونل دو و نیم کیلومتره می‌گذرد.

این ولایت در حدود ۷۵هزار هکتار زمین‌های زراعتی دارد که انگور، کشمش، توت، گندم، کچالو (سیب زمینی)، جوار و لوبیا از حاصلات مهم آن می‌باشد. همچنان توت و انگور پروان از شهرت خاص برخوردار است.

سبزی‌های مختلف در مناطق مرکزی این ولایت کاشته می‌شود که تعدادی آن برای فروش به بازارهای کابل عرضه می‌شود. برخی بیشتر باشندگان ولسوالی‌های سرخ پارسا، شیخ علی، سیاه گرد، شینوار و کوه صافی مالدار می‌باشند. تعدادی زنان در ولسوالی‌های جبل السراج، سالنگ، سیدخیل، بگرام و شهر چاریکار مصروف رب‌سازی بادنجان و آچار می‌باشند و همچنان بانجان رومی، پیاز و مرچ نیز می‌فروشد.

معادن زغال‌سنگ در تیخان سیاگرد و سرخ پارسا، معادن مس در درهٔ ترکمن سرخ پارسا، معادن سرپ و جست در سرخ ولسوالی سرخ پارسا، معادن سنگ‌های گرومیت در مناطق مختلف کوه صافی، معادن طلا در منطقه جرخشک و معادن سنگ مرمر در ولسوالی سالنگ این ولایت وجود دارد. استخراج این معدن ذعال سنگ ادامه داشت؛ اما اکنون کار آن متوقف گردیده و برای استخراج به داوطلبی گذاشته شده‌است. معادن مرمر در سالنگ و معادن سنگ گرومیت نیز در ولسوالی کوه صافی به داوطلبی گذاشته شده؛ اما معادن متباقی تحت بررسی قرار دارد و تاکنون به داوطلبی گذاشته نشده‌است.

ولایت پروان از چهار رودخانه (دریا) آب می‌گیرد که عبارت‌اند از:

• دریای پنجشیر
• دریای سالنگ
• دریای غوربند
• دریای شتل

دریاهای سالنگ، پنجشیر، غوربند، شتل و باریک آب از آب‌های پروان سرچشمه می‌گیرد. همچنین دریای دیگری به نام دریای «باریک آب» از سمت جنوب غرب وارد وادی پروان می‌گردد اما این دریا آب موسمی دارد و دائم فعال نمی‌باشد.

• دید هوایی از چاریکار

• دره بَگرام

• گردنه سالنگ

• تونل سالنگ

شهرستان (ولسوالی)های زیر در ولایت پروان قرار دارند.

بر اساس آمار وزارت انکشاف دهات افغانستان در حدود سه چهارم ۷۳٪ نفوس استان پروان در دهات و یک چهارم ۲۷٪ آن در شهرها زندگی می‌کنند. زبان‌ رایج فارسی می‌باشد.

تاجیک‌ها، هزاره‌ها، قزلباش‌ها، سادات و پشتون‌های میدان وردک که اخیراً به این ولایت آمدند، در این منطقه زندگی می‌کنند.

باشندگان پروان تقریباً در سه ناحیه تقسیم گردیده‌اند. مناطق شمالی و شرقی اکثراً تاجیک‌ها ساکن هستند و در مناطق مرکزی مانند شینواری و سیاه‌گرد اکثر جمعیت آن را پشتون‌ها و در مناطق جنوبی و غربی هزاره‌ ها و سادات ساکن هستند.

در کل ولایت نسبت فارسی‌زبانان به پشتوزبانان ۵ به ۲ است.

جمعیت این استان از اقوام تاجیک، هزاره، پشتون و سادات تشکیل شده؛ اما اکثریت شان تاجیک و هزاره است. در ولسوالی کوه صافی تنها پشتون‌، در سالنگ تنها تاجیک و قوم هزاره و سادات در ولسوالی‌های غوربند سرخ و پارسا و شیخ علی پروان سکونت دارند؛ اما باشندگان مناطق دیگر این ولایت مشترکاً از اقوام پشتون، تاجیک و هزاره تشکیل شده‌اند.

استان پروان همچنین دارای جمعیتی از کوچ‌نشینان (کوچی‌ها) است که تعداد آن‌ها در فصول مختلف متفاوت است. در زمستان ۳۰ هزار و ۲۹۰ کوچی در استان پروان زندگی می‌کنند که ۶۶ درصدشان در فواصل کم کوچ می‌کنند و ۳۴ درصد دیگر کوچ طولانی دارند. در تابستان، کوچی‌ها از لغمان، کاپیسا، بغلان و به میزان کم از کابل، ننگرهار و کنر به ولایت پروان مهاجرت می‌کنند. جمعیت کوچی‌ها در تابستان ۱۲۱٬۵۱۷ نفر است.

• شهرستان چاریکار

• دختر دامپزشک در چاریکار

• در نزدیکی گردنه سالنگ

• دادگاه محلی غوربند

سکونت انسان‌ها در استان پروان به دوران‌های ما قبل تاریخ برمیگردد. به سبب قرار گرفتن این استان در مسیر راه ابریشم و داشتن طبیعت سبز و پرآب، این منطقه در درازای تاریخ از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌است.

اسکندر مقدونی نیز در سال ۳۲۹ پیش از میلاد شهر چاریکار / در بعضی روایات بگرام / را پایتخت امپراتوری شرقی خود ساخت که شهر چاریکار یا چاره-کار به سبب موجودیت بازار مرکزی به این نام مشهور شده‌است. اسکندر پس از اینکه به پروان رسید، زمستان را در آنجا به سربرد. او در نزدیکی مدخل درهٔ سالنگ، دژی را به نام خود ساخت. اسکندر این شهر را برای پاسداری از شهر کاپیسی (کاپیسا) در نخستین شیب‌های جبل‌السراج کنونی (پروان کهن) برپا نمود که به نام اسکندریهٔ قفقاز (Alexandria on the Caucasus) شناخته شد که همان بگرام امروزی می‌باشد. تعداد زیادی از مقدونی‌ها و یونانی‌های لشکر اسکندر در آنجا ماندند. هدف از بنای شهر استقرار قرارگاهی برای عملیات آتی در آنسوی کوه‌های هندوکش بود.

ولایت پروان در دوره کوشانی اهمیت پیدا می‌کند چنانچه کنشکای کبیر برای اولین بار شهر بگرام را به عنوان پایتخت تابستانی امپراتوری کوشانی اعلام کرد.

در دوره ساسانیان پروان جزئی از این امپراتوری بود و در دوره حمله اعراب پروان در سال ۷۹۲ میلادی توسط اعراب مسلمانان فتح شد.

در سال ۱۲۲۱ میلادی پروان زیر هجوم مهاجمان مغول به رهبری چنگیزخان قرار گرفت و جنگ سختی میان مغول‌ها و خوارزمی‌ها به رهبری جلال الدین خوارزمشاه درگرفت که مغولان به شکست مواجه شدند. ولایت پروان در درازای تاریخ در مساحت‌های گوناگون زیر قلمرو امپراتورهای مختلف مثل هخامنشیان، یونانیان، اشکانیان، ساسانیان، خوارزمشاهیان، تیموریان، مغولان و درانی‌ها قرار داشته که دوره‌ای متفاوتی را پشت سر گذاشته‌است. شهرهای بگرام و کاپیسا در استان پروان و در دو سوی رودخانه پنجشیر مهد تمدن بشری است. امروزه آثاری تاریخی از دوره کوشانی در بگرام و تپه عبدالله و برج کاپیسا باقی مانده‌است.

پروان در جنگ‌های افغان-انگلیس صحنه نبردهای مهم میان نظامیان برتانیایی و افغان بود که چندین بار سبب شکست مهاجمان انگلیسی شده‌است.

در تاریخ معاصر افغانستان پروان یکی از مناطق مهم برای نظامیان شوروی و نظامیان آمریکایی بوده‌است.

پایگاه نظامی بگرام در این استان و در شهرستان بگرام قرار دارد.

نامداران

۱- مبارزین جنگ‌های ضد استعمار بریتانیا:

- میر مسجدی خان کوهستانی از قریهٔ دهقاضی جنوب چهاریکار مرکز ولایت پروان

- محمد عثمان خان پروانی

- محمد اعظم خان تتمدره یی

۲- شخصیت‌های علمی و فرهنگی و نظامی:

- خلیل‌الله خلیلی متولد شهرستان جبل السراج، غلام سرشار شمالی شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار- اهل چهاریکار

- عبدالغفور رحیل دولتشاهی، شاعر، مؤلف، نویسنده و از آموزگاران نامدار کشور متولد ولسوالی بگرام

- سید مصطفی کاظمی متولد ولسوالی سرخ و پارسا، رهبر جهادی، وزیر اسبق تجارت و صنایع، نماینده پارلمان و رئیس کمسیون اقتصاد ملی پارلمان افغانستان بود.

- لیلا صراحت روشنی متولد شهر چاریکار، محمد افسر رهبین شاعر و نویسنده نام‌آور و مترجم کلیات اردوی علامه اقبال به زبان پارسی دری و به گونه منظوم.

- جنرال میر طهماس رووف، استاد دانشگاه نظامی کابل

-جنرال حبیب الرحمن عسکریار اهل شهرستان سیدخیل از نظامیان برجسته و از چهره های جهادی (که در دوران جهاد آمر ولایتی پروان کاپیسا و بعداً در زمان جمهوری در مناصب مهم وزارت دفاع ج.ا.ا خدمت داشته)

- جنرال بابه جی خان- اهل چاریکار از نظامیان برجسته و پرسابقه و رئیس تشکیلات نظامی وزارت دفاع (دوران حکومت‌های شاهی و جمهوری)

- همچنان اشخاص دیگری چون صادقی پروانی می‌توان نام برد. از جمله نامداران معاصر می‌توان از احمد شاه مسعود قهرمان افسانه‌ای جنگ‌های پارتیزانی (چریکی) نام برد که او نیز در قریه جنگلک شهرستان بازارک استان پنجشیر (استان پنجشیر یکی از شهرستان‌های استان پروان تا پیش از حکومت حامد کرزی بود) متولد گردیده‌است.

• دانشگاه پروان

• معماری روستایی در نزدیکی پل سید.

زراعت

داشتن آب‌وهوای مناسب و قرار گرفتن ولایت پروان در مسیر شاهراه مرکز و شمال و هم‌چنین نزدیکی با کابل نیز، از مزیت‌هایی است که پروان را در راستای انکشاف و بهبود زراعت امیدوار می‌سازد. همچنین این ولایت دارای چهار لابراتوار برای کشت انساج نباتی دارد.

در سال‌های اخیر در ولایت پروان پنج هزار و ۷۷۱ جریب باغ جدید میوه‌جات از طریق پروژه ملی باغداری و مالداری احداث گردید. ساحه کشت و تولید سبزیجات نیز بیش‌تر شده که در مارکیت‌های داخلی به فروش می‌رسد. پیاز و بادنجان رومی ولایت پروان به گونه‌ی وسیع همه ساله به پاکستان صادر می‌گردد.

• گندم

برپایه آمار رییس زراعت، مالداری و آبیاری ولایت پروان، سطح تولیدات فی واحد زمین گندم نسبت به ۱۰ ساله گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته است و باغ‌هایی که قبلاً از آن به شکل سنتی استفاده می‌شد، حالا به شکل تجارتی بهره برداری میشوند.

• انگور

پروان از عمده‌ترین تولید‌کننده‌ی انگور و کشمش در کشور به شمار می‌رود. باغ‌های انگور این ولایت به سیستم چیله‌ای ساخته شده است و قرار است یک سردخانه یک‌هزار و ۵۰۰ تُنی برای نگهداری آن ساخته شود.

• کشمش

طی سال‌های اخیر ۴۷۴ کشمش‌خانه در این ولایت ساخته شده است که کیفیت تولید کشمش سبز را بهتر نموده است.

مالداری

مالداری نیز یکی از عمده‌ترین بخش‌ها است که طی سال‌های اخیر در ولایت پروان رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. سالانه بیش‌تر از یک‌هزار و ۴۰۰ تُن گوشت مرغ در این ولایت تولید می‌شود.

نسل گاوهای محلی نیز در حال اصلاح است و همه ساله بیش از سه‌هزار گاو محلی تحت پروسه القاح مصنوعی قرار می‌گیرد و پنج مرکز جمع‌آوری شیر نیز ساخته شده که هریک، روزانه ظرفیت جمع‌آوری دوهزار لیتر شیر را دارد.

این ولایت مراکز تست بیماری‌های حیوانی و نباتی دارد که به منظور خاک‌شناسی و همین‌طور القاح مصنوعی حیوانات خانگی تاسیس شده است.

صنعت

اولین فابریکه نساجی در افغانستان بنام فابریکه نساجی گلبهار در سال ۱۳۳۲ به سرمایه عبدالمجید زابلی، قسماً سهم دولت و کمک کشور جرمنی در جوار دریای پنجشیر ساخته شد. در آن وقت تقریباً ۱۵۰۰۰ نفر کارگر در این فابریکه مشغول کار بودند. محصولات این فابریکه به میلیون‌ها متر نسج شامل فرش، پتو (کمپل)، تکه‌های لباس، پارچه‌های پشمی، نخی و ابریشمی می‌شد که به بیرون از افغانستان به ویژه به آلمان نیز صادر می‌شد.

فابریکه سمنت جبل السراج در سال ۱۳۳۷ با تولید ۱۰۰ تُن در یک شبانه روز تأسیس گردید و تا سال ۱۳۷۵ فعالیت مؤثر اقتصادی داشت. بعد از جنگ‌های داخلی در افغانستان فعالیت آن متوقف شد و در سال ۱۳۹۵ خورشیدی دوباره به فعالیت آغاز کرد و اکنون در هر شبانه روز ۱۰ تُن تولید دارد.

انرژی

اولین بند برق آبی (اولین فابریکه تولید برق در سطح کشور) در سال ۱۲۹۰ توسط مهندسان انگلیسی طرح‌ریزی شد و در سال ۱۲۹۳ کار آن آغاز و بالاخره در سال ۱۳۰۰ به بهره‌برداری سپرده شد. این بند برق دو توربین به‌شکل افقی دارد که ظرفیت مجموعی آن‌ها به ۱۵۰۰ کیلو وات می‌رسد. از برق تولید شده درین فابریکه برای برق‌رسانی به فابریکه سمنت جبل السراج و فابریکه نساجی گلبهار استفاده می‌شد. همچنان یک خط ولتاژ بلند برای برق‌رسانی به شهر کابل نیز از آنجا به کابل انتقال داده شده بود.

اولین و بزرگترین تونل در افغانستان تونل سالنگ است که به طول ۲٬۷ کیلومتر شمال کوه هندوکش را با جنوب آن وصل می‌کند. این تونل در ارتفاع ۳۹۵۰ متر از سطح دریا قرار گرفته‌است. کار ساخت این تونل در سال ۱۳۳۷ آغاز و پس از ۶ سال در سال ۱۳۴۳ ختم گردید. با احداث این تونل راه اتصال شمال افغانستان به جنوب آن تا ۱۱۰ کیلومتر کوتاه‌تر شد. از جمله صنایع مهم درین استان صنعت چرمگری، چاقو سازی، مسگری و آهنگری از زمان‌های دور درین ولایت مروج است. محصولات کشاورزی آن شامل انگور، توت، گردو (چهارمغز)، بادام، کشمش، زردآلو، شفتالو، گندم، ذرت (جواری) و غیره می‌باشد که انگور و توت آن بیشتر مشهور است.

در عرصه علم و دانش مردمانی در پروان تولد یا پرورش یافته‌اند که می‌توان از ابو حنیفه (۸۰–۱۵۰ هجری قمری/۶۹۹–۷۶۷م) نام برد که پیشوای فقهی و کلامی یکی از چهار مکتب اهل تسنن است. متولد کوفه در عراق امروزی می‌باشند. اما به تأیید کلیه مناقب نویسان- چه حنفی و چه غیر حنفی پدران او پارسی و اهل کابل بوده‌اند. ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوتی بن مرزبان. به این ترتیب او از نسل سرداران نظامی پارسی پیش از اسلام بوده‌است.

اولین سینما نیز در شهر چاریکار در دوران حکومت شیر علی خان در شهر چاریکار تأسیس شد که تا چند سال پیش نیز فعالیت داشت و بنام سینمای چاریکار یاد می‌شد.

• ولایت‌های افغانستان
• چاریکار

• Parwan Province". Program for Culture & Conflict Studies. Naval Postgraduate School.