کتیرا

کتیرا كتيرا هيدروكلوئيدي با كيفيت است که از نظر ساختمان شيميايي، يك كربوهيدرات آبدوست غير يكنواخت و بسيار منشعب می­باشد. كتيرا متشكل از دو جزء اصلي تحت عنوان تراگاكانتيك اسيد يا باسورين و تراگاكانتين است. باسورين 70-60 درصد از كل صمغ را به خود اختصاص داده و جزء نامحلول در آب مي­باشد كه قابليت تورم و تشكيل ژل را دارد. جزء ديگر يا تراگاكانتين نيز، در آب حل شده و منجربه ايجاد محلول كلوئيدي مي­شود. باسورين يك جزء اسيدي است كه بر اثر هيدروليز اسيدي، قندهايي نظير دي-زايلوز، ال-فوكوز دي گالاكتورونيك اسيد، و مقدار كمي ال-رامنوز توليد مي­كند. خواص صمغ كتيرا به مقدار زيادي به باسورين ارتباط دارد (Farzi et al., 2013)[Y1] .

کتیرا

ترشحات صمغی خشک شده حاصل از چندین گونهٔ گیاه گون است. گونه‌های مولد کتیرای گون گیاهان کوچکی ارتفاع یک متر و بومی آسیای صغیر، ایران، سوریه و یونان هستند. ایران بزرگترین صادرکننده کتیرا در جهان می‌باشد.

در اثر خراش دادن ساقه گیاه جدار سلول‌های اشعه مرکزی و سلول‌های پارانشیمی با جذب آب به تدریج بدل به صمغ می شود،فشار تولید شده سبب رانده شدن صمغ به طرف شکاف می گردد. صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سخت می گردد. شکل محصول خشک شده بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد شده است دارد.

آن روز که از مواد پاک‌کننده امروزی خبری نبود، سدر و کتیرا، در حیات بهداشتی جامعه، نقش عمده‌ای داشتند. هرچند که برای کتیرا، زمینه‌های استفاده دیگری نیز وجود داشت. این صمغ گیاهی گونه‌های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گَوَن می‌نامند.

در متون طب سنتی این گیاهان با نام‌های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند. از تعداد زیادی از آنها صمغ کتیرا استخراج می‌شود که از نظر اقتصادی بسیار اهمیت دارند، زیرا کتیرا مورد مصرف دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بعضی از این گیاهان به علت جذب ماده سلنیوم از خاک سمی هستند و با پی بردن به وجود سلنیوم در این گیاهان به وجود اورانیوم در محل رویش آنها پی می‌برندولی ت کوههای اذربایجان شرقی هم می‌روید .