کوه زیبد
کوه زیبد در جنوب دهستان زیبَد بخش کاخک گناباد در استان خراسان رضوی و در شمال دهستان برون شهرستان فردوس در استان خراسان جنوبی قرار دارد.
| کوه زیبد (کوه زیبد) | |
| قُله | |
| استان | خراسان رضوی |
|---|---|
| محدوده: | گناباد |
| منطقه | کاخک |
| شهر | زیبَد |
| مختصات‌ها | ۳۴°۱۴′۲۳″شمالی ۵۸°۲۵′۰۹″شرقی / ۳۴٫۲۳۹۶۳°شمالی ۵۸٫۴۱۹۱۷°شرقی |
| بلندترین نقطه | |
| - ارتفاع | ۲۵۵۷ متر (۸٬۳۸۹ فوت) |
| عرض | ۵٫۵ کیلومتر (۳ مایل) |
| ارتفاع | ۴۳۱ متر (۱٬۴۱۴ فوت) |
| زمین‌شناسی | سنگ آهکی و رسوبی |
| For public | Zibad |
| Easiest access | زیبد |
| ساعت زمانی | IRST (UTC+۳:۳۰) |
| - ساعت تابستانی | IRDT (UTC+۴:۳۰) |
کوه زیبد کوهی است که بر اساس شاهنامه فردوسی و منابع تاریخی، جنگ دوازده‌رخ در آنجا روی داده‌است. در کتاب‌هایی از جمله تاریخ جهانگشای، طبقات ناصری، نزهةالقلوب و فتوح‌البلدان بدان اشاره شده‌است.
جغرافیا
کوه زیبد یکی از قله‌های مرتفع رشته کوه سیاه کوه یا قُهستان است. قهستان رشته کوهی است که از بجستان تا بیرجند ادامه دارد. ارتفاع قله ۲۵۵۷ متر از سطح دریا، و ۴۳۱ متر بالاتر از تپه‌های اطراف است. عرض در پایه ۵٫۵ کیلومتر است. بالاترین نقطه در مجاورت کوه زیبد ۲۷۷۵ متر از سطح دریا است که در ۱۷٫۷ کیلومتری جنوب شرقی زیبد است و سیاه‌کوه نام دارد. [۱] این کوه در دهستان زیبد قرار دارد و درصوفه، محوطه قلعه شهاب، کلاته ختومه و کلاته عزیز در تنگل زیبَد و دامنه آن واقع شده‌است.
وجه تسمیه
قله کوه زیبد را تیر ماهی می‌گویند. گفته شده این نام منسوب است به ماهوی، مرزبان مرو، که دستور قتل یزدگرد سوم را داده‌است و بدین منظور نیز، ترخان را عازم زیبد نموده‌است تا یزدگرد سوم را که عازم مرو بود اسیر کند یا به قتل برسانند. نامیده شدن به زیبد نیز به دلیل وجود دهستان تاریخی زیبد در دامنهٔ شمالی این کوهستان است.
از این کوه در شاهنامه فردوسی با نام کوه زیبد و کوه گنابد یاد شده‌است. این رشته‌کوه در منطقه گناباد با نام زیبد و براکو معروف است اما در فردوس به آن سیاه‌کوه نیز می‌گویند.
اقلیم
| کوه زیبد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نمودار آب و هوا () | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
وضعیت اقلیمی دامنه کوه زیبد، سرد کوهستانی است. میانگین سالانه دما در منطقه ۱۷ درجه سانتیگراد است. گرم‌ترین ماه، تیر ماه است که میانگین دمای ۳۰ درجه سانتیگراد است، و سردترین، دی ماه است با ۱ درجه سانتیگراد.
میانگین میزان بارش سالانه ۲۱۱ میلی‌متر است. با میانگین ۵۸ میلی‌متر، اسفند پُر باران‌ترین ماه است، و ماه خشک و بی آب تیر ماه است با ۱ میلی‌متر باران.
محیط زیست کوه زیبَد
تمامی منطقه کوه زیبد جزو مناطق حفاظت شده ملی است و گونه‌های متعددی از حیوانات در آن زندگی می‌کنند. در دامنه‌های این کوه، گیاهانی مانند شاه‌تره، زیره، ریواس، خار انگبین، انجیر کوهی، تاقوک و شیب می‌روید و حیواناتی مانند لاک‌پشت، آهو و بز کوهی از آن‌ها تغذیه می‌کنند.
توصیف در شاهنامه
در شاهنامه به این کوه کوه گنابد (یا کنابد) نیز گفته شده‌است. بر اساس شاهنامه فردوسی و منابع تاریخی جنگ دوازده‌رخ در آنجا روی داده‌است. در کتاب‌هایی از جمله تاریخ جهانگشای، طبقات ناصری، نزهة القلوب و فتوح البلدان و کتاب جغرافیای گناباد سلطان حسین تابنده نیز به آن اشاره شده‌است. در شاهنامه فردوسی در جنگ دوازده رخ در وصف لشکر ایران و لشکر توران ۱۱ بار نام زیبد و ۱۲ بار نام گنابد آمده‌است. در بعضی نسخه‌ها کنابد و در بعضی گنابد آمده‌است، ولی درست آن گنابد هست زیرا در نسخ قدیمی، «گ» را به صورت ک می‌نوشته‌اند:
- یکی سوی کوه گنابد برفت - دگر سوی زیبد خرامید تفت.
- ز زیبد زمین تا گنابد سپاه - در و دشت از ایشان کبود و سیاه.
ز کوه کنابد برون شد سپاه - بشد روشنایی ز خورشید و ماه
جستارهای وابسته
- زیبد
- جنگ دوازده‌رخ
- درصوفه
- گناباد
- محوطه قلعه شهاب
- قلعه زیبد
- قهستان
- فردوس
- شاهنامه
- سرو زیبد
- دشت ریواس زیبد
- گودرز
- کاریز کیخسرو قنات قصبه
- دهستان زیبد
- دشت ریواس زیبد
- کلات
- کاریز زیبد
پانویس
- ↑ منهاج سراج، طبقات ناصری یا تاریخ ایران واسلام، به تصحیح عبدالحی حبیبی، دنیای کتاب، جلد۲، ص۳۶۸ص۷۰ ۳. همان، جلد ۱، ص۳.
- ↑ "NASA Earth Observations Data Set Index". NASA. Retrieved 30 januari 2016. ; بایگانی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
- ↑ «دشت زیبد». مجله دریای پارس. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۶.
منابع
- آیین‌های یَلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال. مجله دریای پارس [۲]
- شاهنامه آنلاین. جنگ دوازده رخ [۳]
- قلعه زیبد محل سکونت یزدگرد و گودرز مجله دریای پارس [۴]
- اولین فستیوال ۱۲ رخ در مجموعه قلعه زیبَد برگزار شد.[۵]
- اولین مراسم بزرگداشت فردوسی در محل واقعه جنگ دوازده رخ در زیبَد گناباد [۶] بایگانی‌شده در ۲۰۱۶-۱۰-۲۱ توسط Wayback Machine
- بزرگداشت فردوسی در محل واقعه جنگ دوازده رخ [۷] بایگانی‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- روزنامه مردم سالاری، قنات گناباد میراث علمی و فرهنگی ایرانیان (ویژه نامه 44) 29/11/1394 [۸]
- هفته‌نامه پیک خورشیدشماره ۳۳ اسفند ۱۳۹۴
- خراسان روزنامه صبح ایران، مصاحبه با دکتر عجم ۲۹ بهمن ۱۳۹۴ شماره ۱۹۱۹۶
منابع
- نسخه آنلاین کتاب تاریخ و جغرافیای گناباد [۹]
- زمانی، عباس (۱۳۷۳). گناباد پیر تاریخ سه اثر تاریخی گنابادزیبد. مشهد: نشر مرندیز.
- شاهنامه آنلاین. جنگ دوازده رخ [۱۰]
- زمانی، عباس. سه اثر تاریخی زیبَد. مجله بررسی‌های تاریخی، شماره ۴۱، مهر و آبان ۱۳۵۱ (۲۴ صفحه - از ۴۳ تا ۶۶)
- کوه زیبَد محل اقامت یزدگرد و کیخسرو مجله دریای پارس.
- اولین مراسم بزرگداشت فردوسی در محل واقعه جنگ دوازده رخ در زیبَد گناباد برگزار شد.[۱۱] بایگانی‌شده در ۲۰۱۶-۱۰-۲۱ توسط Wayback Machine
- تصاویر مراسم بزرگداشت فردوسی در محل واقعه جنگ دوازده رخ [۱۲] بایگانی‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- مصاحبه روزنامه خراسان روزنامه صبح ایران شماره ۱۹۱۹۶–۲۹/۱۱/۱۳۹۴ با دکتر محمد عجم
- کتاب نبرد دوازده رخ چاپ اول ۱۳۹۳ نوشته نویدی مهر، مشهد، انتشارات آستان قدس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۲-۰۹۸۵-۱
- خالقی مطلق، جلال (بهار ۱۳۷۴). «کیخسرو و کوروش». مجله ایران‌شناسی. تهران (۱). بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۲.
- روزنامه همشهری، دومین همایش ۱۲ رخ در زیبد گناباد [۱۳]
- روزنامه عصر اقتصاد23/2/97 [۱۴] بایگانی‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- نسخه آنلاین کتاب تاریخ و جغرافیای گناباد [۱۵]
- متن اشعار دوازده رخ در شاهنامه [۱۶]