بروجن

تاریخ دقیقِ اسکان در مکان فعلیِ شهر بروجن مشخص نیست، هرچند قدیمی‌ترین تاریخِ موردِ استناد برای بروجن را می‌توان بر اساسِ سنگ مزاری که چندی پیش در این شهرستان با تاریخِ فوتِ متوفی به سنه ۱۰۰۴ هجری قمری (۹۷۴ هجری شمسی) یافت شده محاسبه کرد. به نوشتهٔ محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در کتاب مرآة البلدان در زمان ناصرالدین شاه قاجار قریهٔ بروجن، تُیولِ حسینقلی خان ایلخانی به‌شمار می‌آمد و وی قدری از اراضی آن را خریده بود. جمعیتِ بروجن در آن دوره به هزار خانوار می‌رسید و سه مسجد و سه رشته قنات داشت، مالیات آن ۹۳۰ تومان بود و هر سال دویست خروار بذرافشان داشت.

در مورد وجه تسمیه شهر بروجن نظرات متفاوتی وجود دارد:

• «اورجی» وجه تسمیه دیگری است که «جی» را یکی از محال اسپاهان، صفاهان و اصفهان به معنی صاحب مردان نیک و پاک نام برده‌اند و «اور» به معنی سرزمین و شهر (که حداقل ۲۵۰۰سال قبل از میلاد) بر بسیاری از شهرها و روستاهای ایران اطلاق می‌شده‌است، همچنین عده ای بر این باورند نیاکان بروجنیها از روستایی در منطقه بارز و شوارز لردگان به نام اوره به این منطقه مهاجرت نمودند که پس از مدتی به اورجسته سپس اورجن و در نهایت به بروجن تغییر نام یافت .
• عده‌ای دیگر چنین اظهار نموده‌اند که شهر اولیه در این محل به وسیله برج و باروهایی محصور بوده و به علت کثرت برجهای آن به نام بروجن یعنی دارنده برج‌های فراوان نامیده اند.

رشد جمعیت بروجن پس از انقلاب مشروطه و از دهه‌های سوم و چهارم قرن چهاردهم آغاز شده و با توجه به موقعیت جغرافیایی آن که در محدوده تلاقی سه استان فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری و دو ایل بزرگ قشقایی و بختیاری قرار گرفته به همین خاطر از زمینه بسیار مناسبی برای توسعه برخوردار است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهر ۵۲٬۶۹۴ نفر (در ۱۴٬۸۵۸ خانوار) و بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۷٬۷۰۱ نفر (در ۱۷٬۲۲۸ خانوار) بوده‌است.

از بروجن همواره به عنوان یکی از سردترین شهرهای کشور در گزارش‌های هواشناسی نام برده می‌شود.

ارتفاع این شهر از سطح متوسط دریا ۲۴۳۲ متر است. از لحاظ اقلیمی دارای شرایط نیمه مرطوب با تابستان معتدل و زمستان بسیار سرد می‌باشد. تعداد روزهای یخبندان در حدود ۱۲۲ روز در سال می‌باشد. حداقل مطلق دمای این ایستگاه به ۳۶- درجه می‌رسد و حداکثر مطلق دمای مشاهد شده به ۳۶ درجه سانتیگراد بالغ گردیده‌است. بارش سالانه این ایستگاه به‌طور متوسط به ۳۶۰ میلی‌متر بالغ می‌گردد و دارای دو فصل خشک و مرطوب است. فصل خشک آن از خرداد تا شهریور ادامه دارد و فصل مرطوب آن از مهر ماه آغاز و تا اردیبهشت ادامه دارد. در مجموع بارش فصل زمستان به ۴۴ درصد و پاییز به ۳۲ درصد و بهار به ۲۴ درصد می‌رسد و تابستان ۱ درصد بارش را داراست.

بروجن یکی از مرتفع‌ترین شهرهای کشور است که این خصیصه بروجن را از جهت محیط زیست حیوانی و گیاهی بسیار غنی و پر جاذبه نموده‌است.

چشمه سیاسرد، تالاب چغاخور و تالاب گندمان از جاذبه‌های گردشگری این مناطق به‌شمار می‌آید.

آب و هوای بروجن
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۱۲٫۰	۱۵٫۰	۲۰٫۰	۲۳٫۰	۲۹٫۰	۳۰٫۰	۳۵٫۰	۳۵٫۰	۳۱٫۰	۲۶٫۰	۱۸٫۰	۱۱٫۰	۱۹٫۹
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۱۲٫۰	۱۵٫۰	۲۰٫۰	۲۳٫۰	۲۹٫۰	۳۰٫۰	۳۵٫۰	۳۵٫۰	۳۱٫۰	۲۶٫۰	۱۸٫۰	۱۱٫۰	۱۹٫۹
میانگین سردترین‌ها C°	-۱۴٫۰	-۸٫۰	-۷٫۰	-۳٫۰	۲٫۰	۵٫۰	۱۱٫۰	۷٫۰	۲٫۰	۱٫۰	-۶٫۰	-۱۴٫۰	۱٫۱
سردترین C°	-۱۴٫۰	-۸٫۰	-۷٫۰	-۳٫۰	۲٫۰	۵٫۰	۱۱٫۰	۷٫۰	۲٫۰	۱٫۰	-۶٫۰	-۱۴٫۰
منبع: وبگاه اداره هواشناسی چهار محال و بختیاری ۸ مهٔ ۲۰۱۱

اهالی بروجن اغلب به زبان فارسی با لهجه اورجنی تکلم دارند، بومیان بروجنی بخش بزرگی از شهرهای فارس زبان لهجه دار چهارمحالی را تشکیل می دهند که با توسعه و مهاجرت ها به بروجن همچون شهرکرد در سالیان اخیر اقلیتی هم به زبان بختیاری و ترکی قشقایی صحبت می‌کنند. گونه‌های شهری چهارمحالی شامل دهکردی (در شهرکرد)، قهفرخی (در فرخ‌شهر)، هفشجانی (هیشگونی) (در هفشجان) و بروجنی (اورجنی) (در بروجن) است. این گونه‌های زبانی که تاکنون مستند نشده‌اند شبیه به گونه‌های زبانی در جنوب‌غربی استان اصفهان گزارش شده‌اند. دیگر نواحی این منطقه، سخنگویان دو جامعه‌ی زبانی دیگر را نیز دربردارد: چهارمحالی، گونه‌ای بین بختیاری و گویش‌های جنوب‌غربی استان اصفهان و یک گونه‌ی طبقه‌بندی‌نشده ترکی مجزا از ترکی آذربایجانی و ترکی قشقایی

بنیانگذار فرهنگ بروجن را می‌توان مرحوم شهاب‌السلطنه (غلامحسین خان حاجی ایلخانی پسر دوم امامقلی خان حاجی ایلخانی و رئیس ایل بختیاری) نامید. او در سال ۱۲۷۴ مدرسه‌ای وسیع با مرکز کاردستی تأسیس کرد که قبل از آن حتی در اصفهان چنین مدرسه‌ای نبود. در این مدرسه از استادان به‌نامی چون شیخ محمدطاهر نطنزی (مدیر) و سید میرحسین مجدالادباء و میرزاعبدالرحیم خان شیرازی، میرزاسیف الله خان (معروف به تیمسار) و یک معلم زبان انگلیسی که بلژیکی بود، استفاده شده و کلیه دروس فارسی و انگلیسی و برخی فنون و مهارت‌ها در این دارالفنون کوچک تدریس می‌شد. مخارج این مدرسه را شخص شهاب‌السلطنه پرداخت می‌نمود. پس از ۲۹ سال این دبستان منحل و بعدها امیرقلی اشراقی در منزل خود دبستانی به نام دبستان ملی تأسیس کرد و چندین سال این مدرسه دایر تا اینکه در سال ۱۳۰۹ به دستور وزیر فرهنگ وقت یک ساختمان سه کلاسه در بروجن ساخته شد. بعدها مردم این مدرسه را جمال‌الدین نام نهادند. این همت‌ها و تلاش افرادی چون ملاذوالفقار باعث گردید بروجن به شهری با سطح علمی بالا و تربیت پزشکان و متخصصان عالی‌رتبه دست یابد و هم‌اکنون نیز فارغ‌التحصیلان مدارس بروجن در خارج از استان و کشور به عنوان استادان طراز اول مشغول خدمت هستند. علاوه بر آن در زمینه شعر و هنر نیز سرآمد بوده و از شعرا و استادان بنامی برخوردار است.

محله‌های قدیم و جدید

تختی (جنوبی) تختی (شمالی)

• دانشگاه بروجن
• دانشگاه پیام نور مرکز بروجن
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجن
• دانشکده پرستاری و مامایی بروجن
• دانشکده فنی و حرفه‌ای پسران

قالی‌های پشم یلمه‌ای بروجن بسیار مشهور است. در گذشته نیز گیوه این شهرستان شهرت کشوری داشته‌است. از دیگر صنایع دستی قدیمی آن نمدمالی است. همچنین یکی از شغل های مربوط به گیوه تخت کشی می‌باشد. یکی از تخت کشی های حرفه ای و معروف بروجن صفر علی راستی می‌باشد.