آل ابی‌جامع

آل ابی‌الجامع (خاندان حارثی)

شناسنامه خاندان
زمانه	قرن دهم و یازدهم قمری
بنیان‌گذار	احمد جبل عاملی لبنانی
نام دیگر	حارثی همدانی
وجه نام‌گذاری	به جامعی؛ ساختن مسجد جامعی بزرگ در جبل عامل به دست جد بزرگ این خاندان، احمد شهاب‌الدین/ به حارثی؛ رسیدن نسب جد بزرگ این خاندان به حارث همدانی
مکان استقرار
مکان استقرار	عراق، لبنان، ایران
حکومت
افراد سرشناس
عالمان دینی	احمدبن محمد، علی بن احمد، عبداللطیف بن علی، رضی الدین بن علی، فخرالدین بن علی، حسن بن علی، علی بن رضی الدین، محیی الدین بن عبداللطیف، علی بن محیی الدین، حسین بن محیی الدین، حسن بن حسین، علی بن حسین، جعفربن محمد، شریف بن محمد، قاسم بن حسن، شریف بن موسی، جوادبن علی و... .
ادیبان	علی بن رضی الدین، حسین بن محی الدین، شریف بن محمد، عبدالحسین بن قاسم، موسی بن شریف، صالح بن علی، جواد بن علی، شریف بن موسی، قاسم بن حسن

آلِ ابی جامع، خاندانی از عالمان دینی شیعه در عراق، لبنان و ایران در قرن ۱۰ و ۱۱ق بود. بزرگ آل‌ابی جامع احمدِ جَبَلْ عاملی لبنانی است و نسبت وی به حارث هَمْدانی، صحابی مشهور امام علی(ع) می‌رسد و لذا این خاندان به حارثی همدانی نیز شهرت یافته است.

نسب

علت اشتهار این خاندان به این نام (ابی‌جامع) این است که احمد شهاب الدین، جد بزرگ ایشان مسجد جامعی در جبل عامل ساخته و یا فرزندی به نام جامع داشته است. بزرگ آل‌ابی جامع احمدِ جَبَلْ عاملی لبنانی است و نسبت وی به حارث هَمْدانی، صحابی مشهور امام علی(ع) می‌رسد و لذا این خاندان به حارثی همدانی نیز شهرت یافته است.

آل ابی جامع را از نسل شیخ عبدالصمد برادر شیخ بهایی دانسته و گفته‌اند افراد این خاندان برای دانش اندوزی به نجف مهاجرت کرده‌اند.

افراد مشهور خاندان

کسانی از آل ابی جامع که نام آنان در کتاب‌های فقهی و ادبی و روایی آمده است، عبارتند:

افراد شناخته شده این خاندان عبارتند:

احمد بن محمد

احمد بن محمد شهاب الدین یا جمال الدین معروف به ابن ابی جامع (د ۹۲۸ق/۱۵۲۲م)، مفسر، محدث و مؤسس آل ابی جامع و از عالمان بزرگ شیعی. وی از شیخ احمد بن بیضائی و محقق کَرَکی اجازه روایت داشته است. محقق کرکی که در ۹۲۸ق/۱۵۲۲م اجازه خود را صادر کرده، طی آن سلسله مشایخ روایی خود را از طریق مُطَهَّر حِلّی، طوسی، مفید، کُلَینی و صدوق تا امام علی بن موسی الرضا(ع) برشمرده و آنگاه با تأیید صلاحیت احمد، وی را مجاز به نقل حدیث دانسته است. از وی تفسیری به نام الوجیزه فی تفسیر الکتاب العزیز، بازمانده که به ایجاز نوشته شده است.

علی بن احمد

علی بن احمد، نورالدین (د ۱۰۰۵ق/۱۵۹۷م)، او ساکن نجف بود، ولی پس از درگذشت استادش، شهید ثانی (مق ۹۶۶ق/۱۵۵۹م) با خانواده خود به کربلا آمد و در آنجا ساکن شد. برخی نزد پادشاه عثمانی از وی بدگویی کردند و شاه نیز فرمان داد که او به استانبول برود، اما او به ایران گریخت و نخست به دَوْرَق رفت و آنگاه به هویزه رفت و تا هنگام مرگ در آنجا اقامت داشت. پس از درگذشت او فرزندانش به شوشتر منتقل شدند. از تألیفات او یکی شرح قواعد حلی در فقه است که نیمه تمام است و دیگری تحقیق در نماز جمعه است.

عبداللطیف بن علی

عبداللطیف بن علی، محیی الدین، فقیه، محقق، محدّث و از عالمان بنام امامی، تاریخ تولد و مرگ او روشن نیست، وی در هویزه ساکن بوده و پس از مرگ پدر به خَلَف آباد هجرت کرده است. او نزد شیخ بهایی (د ۱۰۳۱ق/۱۶۲۲م) و صاحب معالم زین الدین (د ۱۰۱۱ق/۱۶۰۲م) و شیخ حسن فرزند شهید ثانی و سیدمحمد بن ابی الحسن عاملی درس خوانده و از آنان اجازه روایت داشته است. عبداللطیف از اساتید سید علیخان حویزی است. او دارای آثاری بدین قرار است:

• جامع الاخبار فی ایضاح الاستبصار
• کتاب الرجال
• الحاشیه علی معالم الاصول
• کتاب المنطق

رضی الدین بن علی

رضی الدین بن علی (د ۱۰۴۸ق/۱۶۳۸م)، فقیه، محدث و از عالمان نامی شیعی که در شوشتر اقامت داشته و در ۱۰۲۵ق/۱۶۱۶م به مشهد سفر کرده است. وی معاصر شاه عباس اول (د ۱۰۳۸ق/۱۶۲۹م) و از نزدیکان او به شمار می‌آمده است. رضی الدین مدتی منصب قاضی القضاتی شوشتر، دزفول، خرم آباد، بهبهان، دهدشت، کهکیلویه و اطراف آن، همدان و پیرامون آن و نیز مسئولیت نظارت بر اوقاف را عهده دار بوده است. او در این دوره، چند سالی در شهر همدان ساکن بوده و پس از آن از مناصب خود کناره گرفته و به نجف مهاجرت کرده و در همان شهر درگذشته است.

فخرالدین بن علی

فخرالدین بن علی، عالم و محدّث، در احوال او همین اندازه گفته‌اند که پس از درگذشت پدر از هویزه به شیراز آمده و همان شهر اقامت گزیده است. وی از شهید ثانی و فرزندش شیخ حسن اجازه روایت داشته است.

حسن بن علی

حسن بن علی، عالم، فقیه، محدّث. او به هندوستان رفته و در حیدرآباد ساکن شده و در نزد محمد بن خاتون عاملی ساکن هند درس خوانده و در همین شهر در اواخر قرن ۱۱ق/۱۷م درگذشته است. وی از پدرش اجازه روایت داشته است.

علی بن رضی الدین

علی بن رضی الدین، فقیه، شاعر و محقق، معاصر شیخ حرّ عاملی (صاحب وسائل الشیعه) و ساکن خلف آباد بوده است. او رساله‌ای در تکمله امل الآمل نگاشته است.

محیی الدین بن عبداللطیف

محیی الدین بن عبداللطیف، فقیه، محدث و از عالمان قرن ۱۱ق/۱۷م؛ از زندگی او اطلاعی در دست نیست. بازماندگان وی در نجف به آل محی الدین شهرت یافته‌اند.

علی بن محی الدین

علی بن محیی الدین، از عالمان و فقیهان. چیزی از زندگی وی روشن نیست. کتاب الارث از تألیفات اوست.

حسین بن محی الدین

حسین بن محیی الدین، فقیه، محدث، شاعر و ادیب، از پدرش اجازه روایت داشته است. تألیفات او عبارتند:

• شرح قواعدالعلامه
• کتاب فی الفقه
• کتاب فی الطب
• دیوان شعر

حسن بن حسین

حسن بن حسین (د ۱۱۱۳ق/۱۷۰۱م)، فقیه و عالم علوم دینی، با علوم دیگرِ زمان خود نیز آشنا بوده است.

علی بن حسین

علی بن حسین، فقیه و محدث. او ساکن خلف آباد بوده و از سید نعمت الله جزایری اجازه روایت داشته است. تألیفات وی اینهاست:

• توقیف المسائل، تألیف در ۱۱۲۴ق/۱۷۱۲م
• الاربعون حدیثاً
• الافاده السنیه فی مهم الصلاه البومیه
• وسیله الوصول، منظومه‌ای در علم اصول
• رساله فی اجزاء القضیه
• ارشاد المتعلم الی الطریق

جعفربن محمد

جعفربن محمد (د ۱۲۴۷ق/۱۸۳۱م)، وی از بزرگان آل ابی جامع و آل محیی الدین و از عالمان بنام این خاندان شمرده می‌شود و قبل از برادر خود "شریف" درگذشته است.

شریف بن محمد

شریف بن محمد (شریف کبیر)، احتمالاً پس از ۱۲۶۱ق/۱۸۴۵م درگذشته است. وی در روزگار خود از رجال علم و ادب شمرده شده است. کتاب الشرائف الجامعیه فی اسرارالفقه الامامیه اثر اوست.

عبدالحسین بن قاسم

عبدالحسین بن قاسم (د ۱۲۷۱ق/۱۸۵۵م) در علم و ادب و احاطه بر انواع شعر شهره بوده است. استعداد سرشار و ذهن خلاق وی سبب شده بود که در دانش و عرصه‌های مختلف ادب و بدیهه گویی در شعر توانا گردد. دارای منظومه‌ای در علم نحو است که شیخ محمد سماوی آن را گرد آورده است. وی در نجف وفات یافته است.

موسی بن شریف

موسی بن شریف (د ۱۲۸۱ق/۱۸۶۴م)، شاعر و محقق، ساکن نجف، دارای دیوان شعری با عنوان تخمیس المقصوره الدَرَیه است که در مدح امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است.

صالح بن علی

صالح بن علی (د ۱۲۹۸ق/۱۸۸۱م)، ادیب و شاعر. وی در نزد شیخ محمد طه در نجف درس خوانده است. شهرت او در شعر است و اشعار وی از استحکام و بلاغت خاصی برخوردار است.

جواد بن علی

جوادبن علی (د ۱۳۲۲ق/۱۹۰۴م)، فقیه، محدث و شاعر، ساکن نجف بود و در حوزه علمی این شهر نزد اساتیدی چون شیخ محمدحسین کاظمی، سیدعلی بن سیدرضاآل بحرالعلوم نجفی و سیدمحمدتقی طباطبایی درس خوانده و به سطوح بالای علمی نایل آمده و پس از آن، خود حوزه درس فقهی تشکیل داده است. وی از محمدحسن نجفی (صاحب جواهر)، شیخ محسن بن خنفر، شیخ مهدی، شیخ جعفر و سیدعلی طباطبایی اجازه روایت داشته است. او را آثاری بدین شرح است:

• ارجوزة فی اوقات الاستخاره
• ارجوزة فی صورالشّکّ
• رسالة فیمن تیقن فی الطهارة و شک فی الحدث
• رسالة فی تراجم آل ابی جامع
• حجیة الإستصحاب

شریف بن موسی

شریف بن موسی (شریف صغیر)، فقیه و ادیب که در عصر خود بزرگ خاندان آل محیی الدین شمرده شده است.

قاسم بن حسن

قاسم بن حسن (۱۳۱۴-۱۳۷۴ق/۱۸۹۶-۱۹۵۵م)، فقیه، اصولی، ادیب، شاعر، نحوی و منطقی، در نجف زاده شد و در حوزه علمی این شهر پرورش یافت و دانشهای متداول زمانش را فرا گرفت. آثار او عبارتند:

• بدایة المهتدی و هدایة المبتدی، در نحو
• حاشیة علی طهارة الریاض
• حاشیة علی کفایة الاصول
• امانی الخلیل فی عروض الخلیل
• حاشیة فی المنطق
• دیوان شعر

منابع

• آقابزرگ، الذریعه، ۱/۳۳، ۴۲۲، ۴۴۶، ۵۱۸، ۲/۲۵۴-۲۵۵، ۴/۱۳، ۵۰۱. ۶/۲۷۱، ۹/۱۱۲۱، ۱۱/۳۲، ۲۳/۵۲، ۱۴۱، ۲۵/۴۴-۴۵، ۹۰، ۱۰۲.
• افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء، قم، ۱۴۰۱ق، ۱/۱۴۱، ۳/۲۵۵، ۳۴۹.
• امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ۳/۷۸-۷۹، ۴/۱۸۷، ۲۷۷-۲۷۸، ۵/۱۶۰، ۳۱۰، ۴۹۰، ۱۸۶، ۸/۴۴-۴۵، ۱۸۷، ۹/۳۷۰-۳۷۱، ۱۰/۱۸۶-۱۹۰.
• بروکلمان (آلمانی)، ذیل ۲/۸۰۵.
• حرزالدین، محمد، معارف الرجال، قم، ۱۴۰۵ق، ۱/۱۹۱، ۳۸۲.
• حر عاملی، محمدبن حسن، اما الآمل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبه الاندلس، ۱۳۸۵ق، ۱/۳۰-۳۱، ۶۷، ۸۰، ۱۸۵.
• خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۱ق، ۴/۲۲۵-۲۲۷.
• خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۲/۲۵، ۱۰/۷۲، ۱۸/۹۳.
• قمی، عباس، فوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش، ۱۶۰، ۲۴۳.
• قمی، عباس، الکنی، والالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق، ۱/۱۹۱.
• کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتّراث العربی، ۱۳۷۶ق، ۲/۸۸، ۷/۹۷، ۱۳/۴۰،
• مامقانی، محمدحسن، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۴۹-۱۳۵۱ق، ۱/۳۴۳، ۲/۱۶۰.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: