تبری
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
تبرّی، یا برائت از فروع دین اسلام به معنای دوری جستن از دشمنان خدا و دشمنان اولیای دین، اصطلاحی کلامی و از آموزه‌های اعتقادی و رفتاری دینی. اصل تبرّی در کنار تولّی، جایگاه ویژه و بار معنایی خاصی در مذهب شیعه دارد و یکی از آموزه‌های اساسی پیروان این مذهب به شمار می‌آید.
معنای تبری
تبرّی مصدر عربی، بر وزن تفعّل و از ریشة بَرَءَ و اصل آن تَبَرُّؤ است، در زبان فارسی بیشتر به صورت تبرّا به کار می‌رود. تبرّی در لغت به معنای دوری کردن از چیزی که مجاورت با آن ناپسند است، بیزاری جستن، و مانند اینها آمده است. در فارسی، «تبرّی جستن» به معنای بیزاری و دوری جستن است.
ادله مشروعیت تبری
از قران و روایات می‌توان مشروعیت تبری را استفاده کرد:
در قرآن، علاوه بر اینکه یک سوره با برائتِ خدا و پیامبرش از مشرکان آغاز شده و ازینرو «برائت» نام گرفته است، در بیست سوره (مجموعاً در ۲۷ آیه)، مادّة برائت و مشتقات آن، سی بار آمده است؛ از آن جمله است: تبرّی از شرک و همچنین اظهار برائت پیامبر اکرم(ص) از مخالفان خود و بری بودن مخالفان ایشان از آن حضرت. قرآن برائت و تبرّی را تقریبا به معنای لغوی به کار برده است و اصل مشترک در آن، مفارقت کردن از دشمنان خدا و خروج از عهد و پیمان مشرکان و کفار و منقطع شدن و گسستن از پیروان باطل است.
در احادیثی از پیامبر اکرم(ص) نیز بر اهمیت تبرّی تأکید شده و ایشان برائت (البغض فی اللّهِ) را یکی از مهمترین و استوارترین رشته‌های ایمان (مِنْ اَوْثقِ عُری الایمانِ) ذکر کرده‌اند. امام صادق(ع) به وجوب برائت از مخالفان دین خدا و دوستانِ دشمنان خدا و دشمنانِ دوستان خدا تصریح کرده‌اند.
همچنین در روایات، بر همراهی تولی با تبری تاکید شده است.
موارد وجوب تبری
فرقه‌ها و مذاهب اسلامی، با توجه به تأکید قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم(ص)، معتقد به تبرّی بوده و اختلافی در مفهوم کلی قرآنی و ضرورت و اهمیت آن ندارند، ولی در خصوص مصداق دشمنی خدا و نیز معیار خروج از دین اختلافاتی پیدا کرده‌اند. تا جایی که برخی از گروه‌های اسلامی، برخی دیگر از مسلمانان مانندامامیه و زیدیه را تکفیر کرده‌اند و از ایشان تبرّی می‌جستند.
گذشته از این مورد نادر، در خصوص موارد وجوب تبری دیدگاه‌های ذیل وجود دارد:
۱- وجوب تبری از دشمنانِ اهل بیت پیامبر اکرم(ص)
۲- وجوب برائت از شرک و بت پرستی و رهبران شرک و گمراهی و معبودهای آنان
در کنار این عناوین کلی، امامان شیعه مصادیق مشمول حکم تبری را برشمرده‌اند: کسانی که به عترت پیامبر(ص) ظلم کردند و حرمت ایشان را شکستند، سنّت رسول خدا را تغییر دادند، برگزیدگان اصحاب پیامبر(ص) را تبعید نمودند، اموال فقرا را بین ثروتمندان تقسیم کردند، ناکثین (پیمان شکنان جمل)، قاسطین (معاویه و طرفدارانش)، مارقین (خوارج)، تمام پیشوایان گمراهی و رهبران ستمکار، قاتل حضرت علی و همه قاتلان ائمه و اهل بیت(ع)
از نظر شیعیان، چنان نیست که هر مسلمان غیرشیعی مصداق وجوب تبرّی باشد، بلکه نواصب و غالیان مشمول حکم وجوب تبری هستند.
نحوه ابراز تبری
سیره غالبِ علمای شیعه، دست کم در اظهار تبرّی از دشمنان، در تأسی به حضرت علی(ع)، رعایت اصل تقویت وحدت و تحکیم روابط مسلمانان با یکدیگر و تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی بوده است.
در سرگذشت عالمان گذشته، چون شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی، و عالمان دوره اخیر ، چون میرزا حسن شیرازی و محمدحسین غروی نائینی و آیت الله بروجردی و امام خمینی، شواهد فراوانی برای این امر وجود دارد.
وجود روایاتی که احتراز از هرگونه تحریک عاطفی و برانگیختن فضای بدبینی را توصیه کرده است، در اتخاذ این سیره بی‌تردید مؤثر بوده است.
با اینهمه، نمونه‌هایی از تبرّی جستن در دوره استقرار برخی حکومت‌های شیعی مانند آل بویه و فاطمیان و صفویان و عادل شاهیان و نظام شاهیان و قطب شاهیان گزارش شده است.
از سوی دیگر، پیروان مذهب سلفی وهابیت، اقداماتی مبتنی بر تبرّی صورت دادند، از جمله آنها حمله به شهرهای نجف و کربلا و مزار امامان شیعه و تخریب قبور صحابه و بزرگان مذاهب اسلامی و زادگاه رسول اکرم(ص) در مکّه می‌باشد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی؛ ابن منظور؛ صفی پوری، ذیل «برء»؛ نفیسی؛ داعی الاسلام، ذیل «تبرّا»
- ↑ مصطفوی ؛ عبدالباقی، ذیل «برء»
- ↑ انعام : ۱۹، ۷۸
- ↑ یونس : ۴۱؛ شعرا: ۲۱۶
- ↑ طبرسی، ج ۵، ص۳۴؛ عبدالباقی، همانجا
- ↑ متقی، ج ۱، ص۲۵۷؛ مجلسی، ج ۶۶، ص۲۴۲
- ↑ ابن بابویه، ۱۴۱۲، ص۸۶
- ↑ بغدادی، ص۱۶، ۲۷۸، ۲۸۱
- ↑ ابن بابویه، ۱۴۱۲، ص۷۸-۸۱؛ لاهیجی، ص۱۵۴-۱۵۵
- ↑ سوره ممتحنه،آیه۴.
- ↑ ابن بابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۲، ص۶۰۷-۶۰۸؛ مجلسی، ج ۱۰، ص۳۵۸، ج ۶۵، ص۲۶۳
- ↑ رجوع کنید به ابن بابویه، ۱۴۱۲، ص۷۱-۷۶؛ طباطبائی یزدی، ج ۱، ص۶۷-۶۸؛ نراقی، ج ۱، ص۲۰۴
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به ابن بابویه، ۱۴۱۲ق، ص۸۲
- ↑ (رجوع کنید به همدانی، ج ۱، ص۱۸۳، ۱۸۷؛ ابن جوزی، ج ۱۴، ص۱۵۰-۱۵۱؛ ابن اثیر، ج ۸، ص۵۴۲-۵۴۳؛ ابن خلّکان، ج ۱، ص۴۰۷؛ ذهبی، حوادث و وفیات ۳۵۱-ق، ص۸، ۲۴۸؛ مقریزی، ۱۳۸۷، ج ۱، ص۱۴۲، ۱۴۵-۱۴۶، همو، ۱۲۷۰، ج ۲، ص۲۸۶-۲۸۷، ۳۴۱-۳۴۲؛ فرشته، ج ۲، ص۱۱، ۱۰۹-۱۱۳؛ عزّاوی، ج ۳، ص۳۴۱-۳۴۳؛ فلسفی، ج ۳، ص۸۸۹، ۸۹۴، ۸۹۵)
- ↑ (رجوع کنید به آل محبوبه، ج ۱، ص۳۲۴-۳۲۶؛ امین، ص۱۳ ۱۴، ۲۲-۲۳؛ کرکوکلی، ص۲۱۲)
منابع
- آل شیخ، عبدالرحمان بن حسن، فتح المجید: شرح کتاب التوحید، چاپ عبدالعزیزبن عبداللّه بن باز، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵
- آل محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
- آلوسی، محمود شکری، تاریخ نجد، چاپ محمد بهجة الاثری، قاهره ? ۱۹۹۸
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵-۱۳۸۷/ ۱۹۶۵-۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن ابی العز، شرح الطحاویة فی العقیدة السّلفیة، چاپ احمدمحمد شاکر، قاهره: دارالتراث
- ابن‌اثير، الكامل فى‌التاريخ، بيروت ۱۳۸۵-۱۳۸۶، چاپ افست ۱۳۹۹-۱۴۰۲.
- ابن بابویه، الاعتقادات فی دین الامامیة، چاپ غلام رضا مازندرانی، قم ۱۴۱۲
- ابن بابویه، فضائل الشیعة، صفات الشیعة، و مصادقة الاخوان، قم ۱۴۱۰
- ابن بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش
- ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲
- ابن‌خلّكان، وفيات‌الاعيان و انباء ابناءالزمان، چاپ احسان عباس، بيروت ۱۹۶۸-۱۹۷۷، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش
- ابن سعد، ترجمة الحسین و مقتله علیه‌السلام، من القسم غیرالمطبوع من کتاب الطبقات الکبیر لابن سعد، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، تراثنا، سال ۳، ش ۱ (محرم-ربیع الاول ۱۴۰۸)
- ابن‌منظور، لسان‌العرب، چاپ على شيرى، بيروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲
- اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/۱۹۸۰
- امین، سید محین، کشف الارتیاب، تهران ۱۳۴۷
- بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا
- تنوخی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، چاپ عبود شالجی، بیروت ۱۳۹۱-۱۳۹۳/ ۱۹۷۱-۱۹۷۳
- حرّ عاملی، محمدبن حسن، تفصيل وسائل‌الشيعة الى تحصيل مسائل‌الشريعة، قم ۱۴۰۹-۱۴۱۲
- حسکانی، عبیداللّه بن عبداللّه، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
- خوارزمی، موفق بن احمد اخطب، المناقب، قم ۱۴۱۷.
- داعی الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، چاپ سنگی حیدرآباد دکن ۱۳۰۵-۱۳۱۸ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۲-۱۳۶۴ش
- دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۵۱-۳۸۰ ق، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ? ۱۳۳۲ش
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، کتاب الملل و النحل، چاپ محمدبن فتح اللّه بدران، قاهره ?] ۱۳۷۵/ ۱۹۵۶ [، چاپ افست قم ۱۳۶۷ش
- صفی پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغة العرب، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷-۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷
- صولی، محمدبن یحیی، اخبار الراضی بالله و المتقی بالله، چاپ هیورث دن، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹
- طباطبائی یزدی، سسید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴
- طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع‌البيان فى تفسيرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضل‌الله يزدى طباطبائى، بيروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸
- طبری، محمدبن جرير، تاريخ‌الطبرى: تاريخ‌الامم والملوك، چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت ۱۳۸۲-۱۳۸۷.
- عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره ۱۳۶۴
- عزّاوی، عباس، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد ۱۳۵۳-۱۳۷۱/ ۱۹۳۵-۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش
- عضدالدین ایجی، المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب، بی‌تا
- فرشته، محمدقاسم بن غلامعلی، تاریخ فرشته، یا، گلشن ابراهیمی، لکهنو ۱۲۸۱
- فلسفی، نصراللّه، زندگانی شاه عباس اول، تهران ۱۳۶۴ش
- کرکوکلی، رسول، دوحة الوزراء فی تاریخ وقائع بغداد الزوراء، نقله عن الترکیة موسی کاظم نورس، قم ۱۳۷۲ش
- کلینی، محمدبن يعقوب، الكافى، چاپ على‌اكبر غفارى، بيروت ۱۴۰۱
- لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، سرمایه ایمان، تهران ۱۳۶۲ش
- متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، حیدرآباد دکن ۱۳۶۴-۱۳۸۴/ ۱۹۴۵-۱۹۷۵
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالانوار، بيروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
- مسعودی، على‌بن حسين، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، چاپ شارل پلّا، بيروت ۱۹۶۵-۱۹۷۹
- مسکویه، احمدبن محمد، تجارب‌الامم، چاپ ابوالقاسم امامى، تهران ۱۳۷۶-۱۳۸۰ش
- مصطفوی، سید حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران ۱۳۶۰-۱۳۷۱ش
- مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفا، ج ۱، چاپ جمال الدین شیال، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷
- مقریزی، احمد بن علی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط والا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیة، بولاق ۱۲۷۰، چاپ افست قاهره بی‌تا
- نراقی، احمد، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، مشهد ۱۴۱۵
- نفیسی، علی اکبر، فرهنگ نفیسی، تهران ۱۳۵۵ش
- همدانی، محمد بن عبدالملک، تکملة تاریخ الطبری، چاپ البرت یوسف کنعان، بیروت ۱۹۶۱
- یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵-۱۳۵۷/ ۱۹۳۶-۱۹۳۸، چاپ افست بیروت، بی‌تا
- Encyclopaedia Iranica , s.v. "Bara ¦ Ýa" (by E. Kohlberg); EI 2 , s.v. "`Tabarru ف " (by J. Calmard).
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: