پرسش:آیا کشتن قبطی به‌دست موسی(ع) با عصمت او ناسازگار است؟

کشتن مرد قبطی توسط موسی(ع) را مخالف عصمت او ندانسته‌اند؛ زیرا مستحق قتل بوده و موسی(ع) تنها به‌جهت عجله در کشتن او، ترک اولی کرده و ترک اولی با عصمت منافات ندارد.

موسی(ع) با دو مرد (یکی از پیروانش و دیگری مصری) مواجه شد که با یکدیگر درگیر بودند. آن‌که از پیروانش بود از او درخواست کمک کرد، موسی برای رهایی او، با مشت ضربه‌ای بر مرد قبطی زد که منجر به مرگ او شد. این داستان در آیه ۱۵ سوره قصص آمده است. پس از آن، موسی(ع) گفت: «این از عمل شیطان است» و «خدایا من به خودم ستم کردم و آمرزشت را نصیب من فرما».

برخی معتقدند این داستان، نشانه معصوم نبودن موسی(ع) است؛ زیرا اگر قبطی مستحق قتل نبوده، موسی(ع) با کشتن او معصیت کرده و اگر قبطی، مستحق قتل بوده، چرا موسی(ع) پس از کشتن او از خدا طلب بخشش کرده است. در مقابل، مفسران معتقدند مرد قبطی مستحق قتل بود و کشتن او گناه محسوب نمی‌شود. هرچند بهتر بود که موسی(ع) کشتن او را به تأخیر می‌انداخت؛ زیرا این کار، موجب به زحمت افتادن وی و خروجش از مصر شد. به گفته مفسران استغفار موسی(ع) به خاطر ترک اولی بوده است.

برخی مفسران اهل سنت معتقدند کشتن قبطی، قتل خطایی بوده و قتل خطایی از گناهان صغیره است و موسی(ع) به خاطر ارتکاب این صغیره، استغفار کرده است.

ماجرای کشتن قبطی

موسی(ع) در قصری نزد فرعون زندگی می‌کرد. روزی وارد شهر گردید و با صحنه درگیری دو نفر مواجهه شد که یکی از پیروان او (بنی‌اسرائیلی) و دیگری از قبطیان (پیروان فرعون) بود. شخصی که از پیروان موسی بود از وی تقاضای کمک کرد و موسی وارد درگیری شده و مشتی بر قبطی زد و این ضربه او منجر به مرگ قبطی شد. خبر کشته شدن قبطی به دست موسی(ع) در شهر پخش شد و فرعونیان به تعقیب موسی پرداختند و موسی برای نجات جانش از مصر خارج شد. آیات ۱۵ و ۱۶ سوره قصص و آیه ۲۰ سوره شعرا در این خصوص نازل شده است.

مخالفان عصمت موسی(ع)

برخی داستان کشتن مرد قبطی به دست موسی(ع) و آیاتی که پس از این واقعه از زبان او بیان شده را نشانه عدم عصمت انبیاء(ع) و به‌ویژه موسی(ع)، دانسته‌اند.

• اگر مرد قبطی مستحق قتل بوده است، پس چرا موسی(ع) در آیه ۱۵ سوره قصص پس از انجام این فعل گفته است: «این از عمل شیطان است.» و در آیه بعدی گفته: «خدایا به خودم ستم کردم و آمرزشت را نصیب من فرما.» و همچنین در آیه ۲۰ سوره شعراء گفته: «من آن کار را انجام دادم در حالی که از بی خبران بودم.»
• اگر قبطی مستحق قتل نبوده، پس حضرت موسی(ع) شخص بی‌گناهی را کشته و معصیت کرده است و این با معصوم بودن او ناسازگار است.

البته امام رضا(ع) مقصود موسی(ع) از تعبیر «این عمل شیطان است» را نزاع بین مرد قبطی و بنی‌اسرائیلی دانسته و مقصود از تعبیر «من به خودم ستم کردم» را این دانسته که او با ورود به شهر، خود را در شرایط سختی قرار داد.

ترک اولی در کشتن قبطی

بنا به نظر گروهی از مفسران، موسی(ع) با اقدام زودهنگام به کشتن قبطی، ترک اولی کرده است:

• شیخ طوسی در التبیان می‌گوید: «کشتن مرد قبطی عملی قبیح و معصیت نبوده است و خدا موسی را به کشتن او امر کرده بود، ولی بهتر (اولی) بود که به جهت مصالحی این قتل را به تاخیر می‌انداخت و او با این تعجیل، ترک اولی کرده و لذا استغفار کرده است.»
• فاضل مقداد در لوامع الالهیه نیز بر این نظر است که شخص قبطی در حقیقت مستحق قتل بوده است؛ اما بهتر بود که موسی(ع) کشتن او را به تأخیر بیاندازد و این که موسی(ع) گفته «به خودم ظلم کردم» به سبب همین ترک اولی بوده است.
• به گفته ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه موسی(ع) با کشتن مرد قبطی که مستحق قتل بوده، معصیت نکرده؛ بلکه فقط ترک اولی کرده است، زیرا در آن شرایط، اقدام به چنین کاری مصلحت نبود و موجب به زحمت افتادن موسی(ع) و خروجش از مصر شد، بنابراین در برابر همین ترک اولی تقاضای عفو کرد و خدا نیز او را مشمول لطفش قرار داد.

هدر بودن خون قبطی

برخی مفسران خون قبطی را هدر و کشتن او را جایز دانسته‌اند:

• بنا به گفته علامه طباطبایی، موسی(ع) قبل از رسالتش و قبل از نهى از قتل نفس، مرد قبطی را کشته است، علاوه بر این که مرد کافرى را کشته که جان او محترم نیست و دلیلى هم در دست نیست که چنین قتلى آن هم قبل از شریعت موسى(ع) حرام بوده باشد. اعتراف موسی(ع) نیز اعتراف به گناه نیست؛ بلکه اعتراف به کاری است که مخالف با مصلحت زندگی خویش بوده است.
• آیت الله مکارم شیرازی نیز معتقد است جنايتكاران فرعونى، مفسدان بى‌رحمى بودند كه هزاران نوزاد بنى‌اسرائيل را کشتند و از هيچ‌گونه جنايتی بر بنى اسرائيل، ابا نداشتند و به اين ترتيب افرادى نبودند كه خونشان مخصوصاً براى بنى‌اسرائيل محترم باشد.

گناه صغیره

گروهی از مفسران اهل سنت بر این نظرند که موسی(ع) مرتکب صغیره شده است؛ این در حالی است که مفسران شیعه پیامبران را از همه گناهان؛ اعم از کبیره و صغیره معصوم می‌دانند.

• زمخشری از مفسران اهل سنت بر این نظر است که موسی(ع) پیش از آن که به کشتن قبطی اذن داده شود، اقدام به قتل کرده، پس گناه صغیره مرتکب شده و از آن استغفار کرده است.
• آلوسی، زدن مشت، بدون قصد کشتن را از گناهان صغیره می‌داند و در اینجا مشت زدن منجر به قتل خطایی شده است و قتل خطایی هم از گناهان صغیره محسوب می‌شود؛ به همین جهت در شریعت برای آن کفاره در نظر گرفته شده است، بنابراین موسی(ع) گناه صغیره مرتکب شده و از آن استغفار کرده است.

پانویس

منابع

• آلوسی، محمود بن عبد الله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
• راوندی، قطب الدین، قصص الانبیا، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
• زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷ق.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۷۰ش.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• علم الهدی، علی بن الحسین، تنزیه الانبیاء، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.
• فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الهیة فی المباحث الکلامیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۰ش.
• فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء تراث العربی، ۱۴۲۰ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۵۳ش.

آیا می‌دانستید که...	جدیدترین پرسش‌ها
درگاه:پرسش/آیا می‌دانستید	پرسش:چرا امام علی(ع) فرزندان خود را به ابوبكر، عمر و عثمان نامگذاری کرد؟ پرسش:آیا حضرت ابراهیم(ع) برای بخشیده شدن قوم لوط تلاشی داشت؟ پرسش:خدیجه(س) چگونه با ثروت خود سبب پیشرفت اسلام شد؟ پرسش:آیا چله گرفتن برای ترک گناه توصیه شده است؟ پرسش:شیوه حکومت‌داری سلمان بر مدائن چگونه بود؟