ممتازالعلماء

سید محمدتقى بن حسین معروف به «ممتاز العلماء» (م، ۱۲۸۹ ق) نوه سید دلدار علی، از علماى بزرگ امامیه در قرن سیزدهم هجرى در هند و از شاگردان صاحب جواهر است. ممتاز العلماء در علوم عقلی و نقلی مهارت داشت و فقیهی زاهد و حکیمی بارع بود. کتابخانه او از مهمترین کتابخانه هاى هند به شمار مى رفت. از ایشان آثار ارزشمندى مانند «ارشاد المؤمنین» و «حدیقة الواعظین» به جاى مانده است.

زندگی‌نامه

سید محمدتقی فرزند علامه سید حسین فرزند سید دلدار، از علما و مشاهیر بزرگ شیعه در کشور هندوستان بود. وی ابتدا در نزد والد معظم خویش و اعمام و بنی اعمام سطوح فقهی و مقدمات علوم را به پایان برد و سپس چند سالی در نجف اشرف از اساتید متعدد به خصوص صاحب جواهر برخوردار گشت و از آن جناب به اخذ اجازه اجتهاد نائل آمد و خود در عراق و هندوستان در عداد مدرسین بزرگ و مروجین به شمار آمد.

ممتاز العلما بیشتر سنوات عمرش در هندوستان (لکهنو) سپری شد. او علاقه مفرطی به جمع آوری کتابهای مختلف علمی و دینی داشت و با همکاری علما و خویشان دانش دوست خود کتابخانه معظمی در کشور پهناور هند تأسیس نمود و کتابهای بی شماری بدان گردآوری کرد.

مولانا سید آقا مهدی در کتاب خود «تاریخ کاخونچکان ورق» کتابخانه ممتاز العلماء را چنین معرفی کرده است: «کتابخانه ممتاز العلماء مجموعه ای از کتب اسلامی در زمینه های مختلف تفسیر، فقه، حدیث، کلام و مناظره است؛ که بیشتر نسخ موجود در این کتابخانه از نوادر نسخی است که در کشورهای دیگر به زحمت به دست می آید. از جمله نسخ نادر این کتابخانه تفسیر ثعلبی است که تاریخ کتابت آن حدود صد سال پس از وفات مؤلف است. همچنین صحیفه سجادیه به نظر شهید اول، تفسیر منبع عیون المعانی و فقه رضوی منقول از نسخه اصل و صدها کتاب و نسخه دیگر از جمله نفایس این گنجینه بزرگ اسلامی است. در سال ۱۸۵۷م. که میراث فرهنگی اسلام توسط انگلیس ها به غارت می رفت، به این کتابخانه نیز حمله شد، اما غارتگران نتوانستند از این گنجینه کتابی خارج کنند. مجموعه نسخ موجود در کتابخانه تا سال ۱۳۵۰ق، ۴۲۴۱ نسخه بوده است».

این سید عالی مقام پس از عمری خدمات گوناگون به شیعیان و مسلمانان هندوستان، سرانجام در ۷۸ سالگى در اواسط ماه رمضان ۱۲۸۹ وفات نمود و فرزندش سید محمدابراهیم معروف به شمس العلماء به جنازۀ پدر نماز خواند و با احترام در حسینیه معروف لکهنوى هند جنب علمای دیگر مدفون گشت.

مرحوم مدرس تبریزی در «ریحانة الادب» می نویسد: سید محمدابراهیم فرزند سید محمدتقی یکی از اعلام معروف و مشاهیر سادات هندوستان در اواخر قرن سیزدهم هجری بوده که وی نیز مانند پدرش در علوم نقلی و عقلی مهارت کافی به دست آورد و آثاری مانند: بضاعة مزجاة، نور الابصار، درّ و یاقوت، لمعه ناصریه و ... را در علم کلام و فقه و تفسیر از خویش به یادگار گذاشت.

آثار و تألیفات

ممتاز العلماء آثار مهمی به رشته تحریر برد که از آن جمله است:

1. ارشاد المبتدین،
2. ارشاد المؤمنین،
3. ظهیر الشیعه فى احکام الشریعة،
4. حدیقة الواعظین،
5. غوث اللائذین،
6. منتخب الآثار،
7. منهج الطاعات،
8. ینابیع الانوار،
9. هدایت الآثار.

منابع

• سایت شعائر.
• پایگاه خبری نسخ خطی (بساتین)؛ نگاهی به کتابخانه های مسلمانان در هند.