مکهمَکّه نام شهری است در کشور پادشاهی عربستان سعودی واقع در شبه جزیره عربستان که اعمال حج در آن انجام می‌شود. ۱ - مهم‌ترین شهر جزیرة العربمهمترین شهر و مقدّس ترین نقطه حجاز، بلکه جزیرة العرب، شهر مکه است. ۲ - موقعیت جغرافیایی مکهاین شهر در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ واقع است. شهر مکه در طول ۴۰ درجه و ۹ دقیقه و عرض ۳۱ درجه و ۲۸ دقیقه خط استوا قرار گرفته و ۳۳۰ متر از سطح دریا بلندی دارد. ۳ - فلسفه پیدایش شهر مکهفلسفه پیدایش این شهر که به نام امّ القری نیز شناخته می شده، به دو جهت است: نخست مرکزیت عبادی و دوم تجاری. ۴ - بکّه نام دیگر مکهاین شهر، در قرآن بکّه هم نامیده شده است. در برخی از روایات، مکّه نام حرم و بکّه نام مکان کعبه دانسته شده است. در برخی نقل‌ها بکه به معنای بکاء و گریه مردم در آن و در بعضی دیگر یَبُکُّ النّاسُ بَعْضُهُم بَعْض به معنای مزاحم شدن برخی بر برخی دیگر و در واقع ازدحام معنا شده است. ۵ - وجه تسمیه شهر مکهدرباره نام‌گذاری آن به مکه، اقوال مختلفی نقل شده است؛ از آن جمله گفته اند: مکه در اصل ترکیبی از مک و رب بوده. مک به معنای بیت است و مکه یعنی بیت الرب یا بیت الله. در نقلی دیگر آمده است: بک به عنوان یک پسوند، به معنای واحه و وادی آمده، مثل بعل بک که به معنای وادی بعل است. بدین ترتیب، براساس نامی که بطلمیوس برای مکه گفته است (یعنی ماکاراب ) باید این شهر را به نام وادی رب بشناسیم. برخی هم مکراب را از کلمه عربی مقرب گرفته اند، اصطلاحی که به احتمال، مربوط به کسانی می باشد که مدعی نزدیکی به خدا، یا خدایان بوده اند. جدای از آنچه گذشت، معانی فراوانی برای بکّه و مکّه گفته شده که بسیاری از آنها حدسی است. [۴]
فصل‌نامه میقات حج، ش۲، ص۲۱۹-۲۰۵، فهرستی از نام‌های مکه.
[۵]
محمدمهدی فقیهی، مقاله نام‌های مکه، فصل‌نامه میقات حج، ش۴، ص۱۳۲-۱۵۱.
۶ - تقدس دیرینه مکهدر نام‌گذاری های شهر مکه، یکی از عناصر اصلی، رب و خانه رب است. این مسأله، نشان دهنده شکل گیری این شهر بر گرد خانه خداوند است که خود تقدس کهن این شهر را آشکار می کند. ۷ - اسامی دیگر مکهنام های دیگر مکه البلد الأمین و البلدالحرام است که به تناسب مرکزیت عبادی آن، برای آن بکار رفته و در قرآن بر این بُعْد شهر تکیه شده است. ۸ - مکه در نوشته‌های قدیمیاز مکه، در نوشته های تاریخی نسبتاً قدیمی یاد شده و دلیلش آن است که مسیر تجارت از شامات به سمت یمن، از این ناحیه عبور می کرده است. افزون بر آن، باید تاریخ بنای این شهر را از زمان بنای کعبه و یا دست کم تجدید بنای آن دانست. ۹ - فضایل شهر مکهمکه در بُعد دینی، دارای فضایل بی شماری است. مهم ترین فضیلت آن، وجود خانه خدا و مسجد الحرام و به تعبیر ابراهیم بیتُک المحرّم است. خداوند شهر مکّه را در قرآن، در کنار کوه مقدس طور قرار داده و فرموده است: " وَالتِّینِ وَالزَّیْتُونِ • وَ طُورِ سِینِینَ • وَهَذَا الْبَلَدِ الاَْمِینِ". خداوند همچنین دعای ابراهیم(علیه السلام) را در باره این شهر اجابت کرد؛ زمانی که به پروردگار خود عرض کرد: " رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَداً آمِناً وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنْ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الاْخِرِ " وآن را حرم امن خود قرارداد. رسول خدا(صلی الله علیه وآله)به هنگام خروج از حرم می فرمود: مَا أَطْیَبَکِ مِنْ بَلَد وَ أَحَبَّکِ إِلَیَّ وَ لَوْ لا أَنَّ قَوْمِی أَخْرَجُونِی مِنْکِ مَا سَکَنْتُ غَیْرَکِ. [۹]
سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۷، ش۳۹۲۶.
چه شهر پاکی هستی تو و چقدر دوست داشتنی برای من. اگر نبود که قوم من، مرا از این شهر بیرون کردند، جز در تو سکونت نمی کردم. امام باقر(علیه السلام) در باره این شهر فرمود: النَّائِمُ بِمَکَّةَ کَالْمُتَهَجِّدِ فِی الْبُلْدَانِ؛ خوابیدن در مکّه، مساوی با شب زنده داری در شهرهای دیگر است. امام صادق(علیه السلام) نیز فرمود: أَحَبُّ الاَْرْضِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مَکَّةُ وَ مَا تُرْبَةٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ تُرْبَتِهَا وَ لا حَجَرٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ حَجَرِهَا وَ لا شَجَرٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ شَجَرِهَا وَ لا جِبَالٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ جِبَالِهَا وَ لا مَاءٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ مَائِهَ. دوست داشتنی ترین زمین نزد خداوند، سرزمین مکه است. نزد خدا نه خاکی از خاک آن محبوب تر است، نه سنگی از سنگ آن، نه درختی از درخت آن، نه کوهی از کوههای آن و نه آبی از آب آن. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعآثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۳۲-۳۶، رسول جعفریان. |