آرامش پوست (قرآن)خداوند در قرآن بیان کرده است که انسان‌های خداترس با شنیدن آیات خدا آثار آرامش و اطمینان در پوست آنها مشخص می‌شود. ۱ - آثار آرامش در پوستآثار آرامش و اطمینان بر پوست انسان‌های خداترس، با شنیدن آیات قرآن، پس از اضطراب آشکار می‌شود: الله نزل احسن الحدیث کتـبا متشـبها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم ثم تلین جلودهم و قلوبهم الی ذکر الله... خداوند بهترین سخن را نازل کرده، کتابی که آیاتش (در لطف و زیبایی و عمق و محتوا) همانند یکدیگر است آیاتی مکرر دارد (با تکراری شوق انگیز) که از شنیدن آیاتش لرزه بر اندام کسانی که از پروردگارشان می‌ترسند می‌افتد سپس برون و درونشان نرم و متوجه ذکر خدا می‌شود... . ۱.۱ - تفسیر آیهدر آیات گذشته سخن از بندگان در میان بود که مطالب را می‌شنوند بهترین آنها را بر می‌گزینند، و نیز سخن از شرح صدر و سینه‌های گشاده‌ای مطرح بود که آماده پذیرش کلام حق است. در آیات مورد بحث به همین مناسبت سخن از قرآن به میان می‌آید تا ضمن تکمیل بحث‌های گذشته حلقه‌های توحید و معاد را با ذکر دلائل نبوت تکامل بخشد. نخست می‌گوید: خداوند بهترین حدیث و نیکوترین سخن را نازل کرده است (الله نزل احسن الحدیث). سپس به شرح مزایای قرآن پرداخته و ضمن بیان سه توصیف امتیازات بزرگ این کتاب آسمانی را شرح می‌دهد نخست می‌گوید: کتابی است که آیاتش هماهنگ و هم‌صدا، و از نظر لطف و زیبایی و عمق بیان همانند یکدیگر است (کتابا متشابها). منظور از متشابه در اینجا کلامی است که قسمت‌های مختلف آن با یکدیگر همرنگ و هماهنگ می‌باشد، هیچگونه تضاد و اختلافی در میان آن نیست، خوب و بد ندارد، بلکه یکی از یکی بهتر است. این درست بر خلاف کلمات انسان‌ها است که هر قدر در آن دقت شود هنگامی که گسترده و وسیع گردد خواه ناخواه اختلافات و تناقض‌ها و تضادهایی در آن پیدا می‌شود، بعضی در اوج زیبایی است، و بعضی کاملا عادی و معمولی، بررسی آثار نویسندگان معروف و بزرگ اعم از نثر و نظم نیز گواه زنده این مطلب است. اما کلام خدا قرآن مجید اینچنین نیست، انسجام فوق‌العاده و همبستگی مفاهیم و فصاحت و بلاغت بی‌نظیری که در همه آیاتش حاکم است گواهی می‌دهد که از کلام انسان‌ها نیست. سپس می‌افزاید ویژگی دیگر این کتاب این است که مکرر است (مثانی). این تعبیر ممکن است اشاره به تکرار مباحث مختلف داستان‌ها، سرگذشت‌ها، مواعظ و اندرزها بوده باشد، اما تکراری که هرگز ملالت آور نیست، بلکه شوق انگیز است و نشاط آفرین، و این یکی از اصول مهم فصاحت است که انسان به هنگام لزوم چیزی را برای تاثیر عمیق بخشیدن تکرار کند، اما هر زمان به شکلی تازه و صورتی نو که ملالت خیز نباشد. بعلاوه مطالب مکرر قرآن مفسر یکدیگر است، و بسیاری از مشکلات از این طریق حل می‌شود. بعضی آن را نیز اشاره به تکرار تلاوت قرآن و کهنه نشدن بر اثر تکرار تلاوت دانسته‌اند. و بعضی اشاره به تکرار نزول قرآن که یک بار به صورت دفعی بر قلب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در شب قدر نازل شده، و یک بار هم به صورت تدریجی طی ۲۳ سال. این احتمال نیز وجود دارد که مراد تکرار حقیقت قرآن در هر زمان و تجلی تازه‌ای از غیبت از آن با گذشت سال و ماه است. بعد از این توصیف به آخرین ویژگی قرآن در این بحث یعنی مساله نفوذ عمیق و فوق‌العاده آن پرداخته، می‌گوید: از شنیدن آیات این قرآن لرزه بر اندام خاشعان از پروردگار می‌افتد (و مو بر تنشان راست می‌شود) سپس پوست و قلبشان، برون و درونشان نرم و آماده پذیرش ذکر خدا می‌گردد، و آرام و مطمئن می‌شود (تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم ثم تلین جلودهم و قلوبهم الی ذکر الله). چه ترسیم جالب و زیبایی از نفوذ عجیب آیات قرآن در دل‌های آماده، نخست در آن خوف و ترسی ایجاد می‌کند، خوفی که مایه بیداری و آغاز حرکت است، و ترسی که انسان را متوجه مسئولیت‌های مختلفش می‌سازد. در مرحله بعد حالت نرمش و پذیرش سخن حق به او می‌بخشد و به دنبال آن آرامش می‌یابد. این حالت دوگانه که مراحل مختلف و منازل سلوک الی الله را نشان می‌دهد کاملا قابل درک است، آیات غضب و مقام انذار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دلها را به لرزه در می‌آورد سپس آیات رحمت به آن آرامش می‌دهد. اندیشه در ذات حق و مساله ابدیت و ازلیت و نامتناهی بودن ذات پاک او انسان را در وحشت فرو می‌برد که چگونه می‌توان او را شناخت، اما مطالعه آثار و دلائل آن ذات مقدس در آفاق و انفس به او نرمش و آرامش می‌بخشد. تاریخ اسلام پر است از نشانه‌های نفوذ عجیب قرآن در دل‌های مؤمنان و حتی غیر مؤمنان که قلب‌هایی آماده داشتند، و این نفوذ و جذبه فوق‌العاده دلیل روشنی است بر اینکه این کتاب از طریق وحی نازل شده است. ۲ - پانویس
۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۲۴۱، برگرفته از مقاله «آرامش پوست». |