اباظهاباظه، عزیز بن محمد بن عثمان (۱۳۱۶-۱۳۹۳ق/ ۱۸۹۸-۱۹۷۳م)، نمایشنامه‌نویس، شاعر، ادیب، و حقوقدان مصری بود. آثار مشهور منتشر شده از او عبارتند ار: انات حائرة، قَیْس و لُبنی، العباسة و من اشراقات السیرة الزکیة که این منظومه را به‌عنوان متن منظوم یک فیلم سینمایی نوشت و شامل سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) است، این اثر آخرین نوشته او بود. ۱ - زندگینامهاَباظه، عزیز بن محمد بن عثمان (۱۳۱۶-۱۳۹۳ق/ ۱۸۹۸-۱۹۷۳م)، نمایشنامه‌نویس، شاعر، ادیب، و حقوقدان مصری. وی در «الرّبع مایة» واقع در الشرقیة زاده شد و در ۱۹۲۳م (۱۳۴۱ق) تحصیلات خود را در رشتۀ حقوق به پایان رسانید و چندی به وکالت پرداخت. آنگاه دادستان و سپس قاضی شد. در ۱۹۲۹م (۱۳۴۸ق) به عضویت مجلس نمایندگان مصر درآمد، در دستگاه اجرایی نیز مناصبی به عهده گرفت، در ۱۹۴۱م (۱۳۶۰ق) فرماندار نظامی منطقۀ کانال سوئز، سپس فرماندار پُرت سعید و در ۱۹۴۷م (۱۳۶۶ق) فرماندار اَسْیوط شد. پس از چندی به عضویت مجلس سنا درآمد و در ۱۹۵۹ م (۱۳۷۹ ق) به عضویت فرهنگستان زبان عربی قاهره و فرهنگستان علمی عراق تعیین شد. سرانجام در قاهره درگذشت. ۲ - نمایشنامههااباظه با نمایشنامۀ منظوم قیس و لُبنی در میان شعرای طراز اول عرب جای گرفت. [۲]
عقاد، عباس محمود، «الاستاذ عزیز اباظة»، ص۲۹۵، مجلة اللغة العربیة، شم ۱۴، قاهره، ۱۹۶۲ م.
این نمایشنامه که ظاهراً به تشویق احمد شوقی نوشته شد، سرشار از احساسات لطیف و عاشقانه است. [۳]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۱۸-۲۰، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
تمام نمایشنامه‌های اباظه از قیس و لبنی گرفته تا قیصر که آخرین آنهاست، گویای مهارت او در نمایشنامه‌نویسی است. [۴]
عقاد، عباس محمود، «الاستاذ عزیز اباظة»، ص۲۹۵، مجلة اللغة العربیة، شم ۱۴، قاهره، ۱۹۶۲ م.
اباظه پس از قیس و لبنی منظومۀ «دِیک الجن» را سرود که بعدها مفقود گردید و تنها چند بیتی از آن را عفاف اباظه آورده است. [۵]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۴۰، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
وی با این آثار توانست پس از احمد شوقی که پیشگام نمایشنامه‌نویسی در جهان عرب بود، از صدرنشینان این فن شود، اما هرگز نتوانست از نفوذ و تأثیر سلف خود رهایی یابد. عفاف اباظه گوید: «پدرم اشعار شوقی را می‌خواند و از ما می‌خواست که آن‌ها را تکرار و حفظ کنیم». [۶]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۱۱، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
در ۱۹۴۲ م همسر اباظه درگذشت و در سوگ هموست که دیوان أنات حائرة را تدوین و منتشر ساخت. [۷]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
اباظه در نمایشنامه‌هایی چون شجرة الدّر از فرهنگ بومی مصر و در نمایشنامه‌هایی مانند قَیْس و لُبْنی، العباسة، از فرهنگ کهن عربی الهام گرفته است. [۸]
ضیف، شوقی، الادب العربی المعاصر فی مصر، ج۱، ص۸۲، قاهره، دارالمعارف.
ده نمایشنامه‌ای که او نوشته، همه بارها به چاپ رسیده است. تا ۱۹۷۴م تنها ۶ نمایشنامه از وی به روی صحنه آمد، [۹]
مقدمۀ تسابیح، اباظه، عزیز، تسابیح قلب، به کوشش انور احمد، بیروت، ۱۹۷۴ م.
که از این میان نمایشنامۀ الناصر به کارگردانی زکی طُلیمات در ۱۹۴۸م اجرا شد و نمایشنامه‌های شجرة الدّر نوشته شده در ۱۹۵۰م، غروب الاندلس نوشته شده در ۱۹۵۲م و شهریار نوشته شده در ۱۹۵۵م را فتوح نشاطی کارگردانی کرد. [۱۰]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۶۰، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
در ۱۹۶۳م اباظه به خاطر نمایشنامه‌هایش جایزۀ دولتی را به دست آورد و در یک سخنرانی که به همین مناسبت، در برابر برخی از نویسندگان ایراد کرد، به دفاع از زبان قرآن پرداخت. [۱۱]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۶۲، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
۳ - آثاراباظَه در شعر غنایی نیز چیره‌دست بود و در جشنواره‌های شعر که در خاور و باختر عربی برپا می‌شد، و نیز در محافل و گردهمایی‌های فرهنگستان زبان عربی قاهره ده‌ها قصیده انشاد کرد، [۱۲]
اباظه، عزیز، تسابیح قلب، به کوشش انور احمد، مقدمه تسابیح، بیروت، ۱۹۷۴ م.
اما گویی اباظه بیش‌تر به نمایشنامه‌های خویش دلبستگی داشت و به اشعاری که در مناسبات رسمی و غیررسمی سروده بود، کم‌اعتنا بود با این همه دوستش انور احمد با موافقت شاعر، به گردآوری اشعار او پرداخت، و به گفته وی در مقدمه جلد اول، مجموعه این آثار به ۵ مجلد بالغ می‌شود. [۱۳]
اباظه، عزیز، تسابیح قلب، به کوشش انور احمد، مقدمه تسابیح، بیروت، ۱۹۷۴ م.
جلد اول این آثار فقط شامل ۳۴ قصیده رمانتیک و تَغزّلی است.برخی از آثار منتشر شدۀ او از این قرار است: انات حائرة، قاهره، ۱۹۴۳ م، که طه حسین مقدمه‌ای بر آن نوشته است؛ قَیْس و لُبنی، قاهره، دارالمعارف؛ العباسة، قاهره، دارالمعارف، که اجرای این نمایشنامه در اپرای قاهره عنوان پاشایی را برای اباظه به ارمغان آورد. [۱۴]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۳۸، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
شجرة الدّر، قاهره، ۱۹۵۱ م؛ اوراق الخریف، قاهره، ۱۹۶۸ م؛ شهریار، قاهره، ۱۹۶۰ م؛ غروب الاندلس، قاهره، ۱۹۶۰ م؛ عبدالرحمن الناصر، قاهره، ۱۹۴۹ م؛ قافلة النور، قاهره، ۱۹۶۹ م؛ زهرة، قاهره، ۱۹۶۸ م؛ قیصر، قاهره، ۱۹۶۰ م؛ من اشراقات السیرة الزکیة، قاهره، ۱۹۷۲ م، اباظه این منظومه را که شامل سیرۀ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) است به پیشنهاد عبدالحمید جودة السحّار، رمان‌نویس مصری (د ۱۳۹۳ ق/ ۱۹۷۴ م) و به‌عنوان متن منظوم یک فیلم سینمایی نوشت. [۱۵]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۶۶، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
این اثر آخرین نوشتۀ اوست که اندکی پیش از مرگ از نوشتن آن فراغت یافت. [۱۷]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۱۳۲، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
[۱۸]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۴۱۰، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
[۱۹]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۴۱۸، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
[۲۰]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۴۳۰، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
[۲۱]
اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، ج۱، ص۴۴۴، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م.
۴ - منابع(۱) اباظه، عزیز، تسابیح قلب، به کوشش انور احمد، بیروت، ۱۹۷۴ م. (۲) اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة، قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری، قاهره، ۱۹۷۳ م. (۳) احمد، انور، مقدمۀ تسامیح قلب (نک : اباظه، عزیز، در مآخذ همین مقاله). (۴) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴. (۵) ضیف، شوقی، الادب العربی المعاصر فی مصر، قاهره، دارالمعارف. (۶) عقاد، عباس محمود، «الاستاذ عزیز اباظة»، مجلة اللغة العربیة، شم ۱۴، قاهره، ۱۹۶۲ م. ۵ - پانویس
۶ - منبع• مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اباظه»، شماره۱. رده‌های این صفحه : ادیبان مصری قرن 14 (قمری) | حقوقدانان مصری قرن 14 (قمری) | درگذشتگان سال 1393 (قمری) | زادگان سال 1316 (قمری) | شاعران عرب | شاعران مصری قرن 14 (قمری) | نمایشنامه‌نویسان مصری قرن 14 (قمری)
|