احصاناحصان به دو معنای فراهم بودن زمینۀ زناشویی با همسر یا کنیز و پاکدامنی آمده است. احصان به معنای اول در باب شهادات و حدود مورد بحث قرار گرفته است. از احصان به معنای دوم در باب‌های لعان و حدود بحث شده است. فهرست مندرجات۲ - محصن و محصنه ۳ - احصان در لغت ۴ - احصان در اصطلاح فقه ۴.۱ - در زنای محصنه ۴.۱.۱ - تحقق احصان در زن و مرد ۴.۲ - در جرم قذف ۵ - تعریف شهید اول از احصان ۶ - احصان در حقوق کیفری ۷ - شرایط تحقق احصان ۷.۱ - زوجیت دائمی ۷.۱.۱ - دلیل ۷.۲ - جماع باهمسر از قبل ۷.۲.۱ - اشکال صاحب جواهر ۷.۲.۲ - این شرط در قانون مجازات اسلامی ۷.۳ - بلوغ ۷.۴ - عقل ۷.۵ - امکان تمتع ۸ - اثر ارتداد در احصان ۹ - اثر طلاق در احصان ۱۰ - شرط اسلام ۱۱ - احکام احصان ۱۱.۱ - شرط ثبوت حد رجم زناکار ۱۱.۲ - حد سحق در زن غیر محصنه ۱۱.۳ - شرط ثبوت حد قذف ۱۱.۴ - احصان از اسبب لعان ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - احصان در قرآن و روایاتواژۀ احصان ریشۀ قرآنی و رواییدارد و دربارۀ هر یک از زن و مرد به کار رفته است. ۲ - محصن و محصنهبه مرد دارای احصان «محصن» و به زن، «محصنه» گفته می‌شود. ۳ - احصان در لغتاحصان در لغت بمعنای محکم مستحکم نگهداشتن [۳]
فرهنگ دهخدا.
و مصدر باب افعال می‌باشد. [۴]
مؤمنی، عابدین؛ حقوق جزای اسلام، ص۱۲۸.
۴ - احصان در اصطلاح فقهاحصان در فقه به دو معنی بکار رفته است: ۴.۱ - در زنای محصنهدر مورد زنای محصنه بین زن و مردی که به عقد دائم بوده و امکان تمتع روز و شب از همدیگر را دارند و جماع از قُبُل صورت گرفته باشد و بالغ و عاقل و حرّ باشند محصن و محصنه گویند؛ که مصدر آنها احصان می‌باشد. ۴.۱.۱ - تحقق احصان در زن و مرداحصان در مرد عبارت است از نزدیکی بالغ عاقل با همسر دائمی یا کنیز خود از قبل و فراهم بودن زمینۀ این عمل در هر صبح و شام و در زن عبارت است از وطی زن آزاد بالغ عاقل توسّط همسر دائمی و بالغ در قبل به مقداری که موجب غسل شود. فراهم بودن زمینۀ این عمل در صبح و شام تنها در حق مرد معتبر است. ۴.۲ - در جرم قذفدر مورد جرم قذف که احصان از اجتماع عقل، بلوغ، حریت، اسلام و عفّت در یک فرد حاصل می‌شود، احصان به این معنی از اصطلاحات فقهاء است و در نصوص شرعی دیده نشده است. [۱۰]
جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ ترمینولوژی حقوق، ص۱۶۱.
۵ - تعریف شهید اول از احصان«اذا زنا ببالغةٍ عاقلةٍ و الاحصان اصابة البالغ العاقل الحرّ فرجاً مملوکاً له بالعقد الدائم او الرق بحیث یغدو علیه و یروج اصابةً معلومةً» ترجمه: احصان یعنی جماع فرد بالغ عاقل حرّ در فرجی که ملک اوست به عقد دائم یا کنیز او به‌طوریکه صبح و شب می‌تواند با او جماع کند. ۶ - احصان در حقوق کیفریاحصان در حقوق کیفری؛ وضعیت شخص عاقل و بالغی است که ازدواج کرده "اعم از زن و مرد" به عقد دائم و همسرش پیوسته برای تمتع جنسی در اختیار وی است و مانعی برای وطی در میان نیست. [۱۲]
ایمانی، عباس؛ فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، ص۲۹.
که از ماده ۸۳ الی ۸۶ قانون مجازات اسلامی در مورد زنای محصنه و شرایط تحقق احصان می‌باشد.۷ - شرایط تحقق احصانبرای تحقق احصان شرائطی ذکر شده است که در ذیل به آن پرداخته می‌شود: ۷.۱ - زوجیت دائمیاینکه جماع در عقد دائم باشد، و با ازدواج موقت احصان حاصل نمی‌شود. همینطور عقد دائمی که کشف شود باطل بوده، یا جماع از روی شبهه باشد؛ احصان تحقق پیدا نمی‌کند. ۷.۱.۱ - دلیلمعتبرۀ اسحاق بن عمّار که از امام (علیه‌السلام) سؤال شده است که به امام عرض کردم اگر مردی دارای همسر غیر دائم باشد محصن محسوب می‌شود امام فرمودند: خیر احصان فقط با زوجه دائمی تحقق پیدا می‌کند. [۱۴]
مؤمنی، عابدین؛ حقوق جزای اسلام، ص۱۲۸.
۷.۲ - جماع باهمسر از قبلجماع با همسر از راه قُبُل صورت گرفته باشد. ۷.۲.۱ - اشکال صاحب جواهرمرحوم صاحب جواهر بر این شرط اشکال می‌کند و می‌گوید روایات زنا اطلاق دارند و شامل وطی در دُبر هم می‌شوند. لکن این شرط علاوه بر آنکه موافق احتیاط است در جواهر ادعای اجماعی بودن آن نیز شده است. این حکم در صریح نهایه و مبسوط و سرائر و جامع و اصباح و غنیه آمده و بر آن ادعای اجماع شده. ۷.۲.۲ - این شرط در قانون مجازات اسلامیاما در ماده ۸۳ قانون مجازات اسلامی جماع را شرط احصان ذکر کرده که مطلق است و شامل قُبُل و دُبر می‌شود ولی این احتیاط خلاف احتیاط است. ۷.۳ - بلوغصاحب جواهر: اگر غیر بالغ با همسر خود جماع کند و دخول کند تا حدّی که حشفه پنهان شود و سپس در حال بلوغ زنا کند آن جماع قبل از بلوغ که با همسر خود داشته موجب تحقق احصان نمی‌شود چون در احصان شرط است که جماع بعد از بلوغ باشد اگر چه زوجیت قبل و بعد از بلوغ مستمر باشد و اگر چنین فردی زنا کند زنای او بدلیل برائت و استصحاب، زنای محصنه نخواهد بود. [۱۸]
مؤمنی، عابدین؛ حقوق جزای اسلام, ص۱۳۹.
از بیان صاحب جواهر وجه احتیاط امام خمینی در تحریر نیز واضح می‌گردد چون بر این شرط روایت و دلیل قطعی وجود ندارد و اشتراط بلوغ علی القاعده و الاصل می‌باشد لذا مرحوم امام در این مورد فتوی نداده‌اند و احتیاط کرده‌اند. ۷.۴ - عقلاما اشتراط عقل در تحقق احصان اختلافی است. در اکثر کتب فقهی از این شرط بحثی نشده و آنچه که بیشتر مورد بحث واقع شده این است که اگر مجنونی با زن عاقلی زنا کند آیا حد بر او جاری می‌شود یا نه شیخ طوسی و شیخ مفید و شیخ صدوق و قاضی و ابن سعید گفته‌اند: اگر مجنونی در حال جنون با عاقله‌ای جماع کرده باشد در غیر محصن محکوم به جلد است و اگر محصن زنا کرده باشد عمل او زنای محصنه محسوب می‌شود. در مقابل این قول مرحوم محقق در نکت نهایه و ابن نصره در غنیه و ابن ادریس در سرائر با استدلال به حدیث رفع گفته‌اند: که احصان در این حال ثابت نمی‌شود. ولی امام خمینی در تحریر الوسیله عقل را شرط دانسته‌اند علی الاحوط دلیل این شرط عموماتی است که تکلیف را در مورد مجنون مرفوع می‌دانند. ۷.۵ - امکان تمتعامکان تمتّع زوجین از یکدیگر برای تحقق احصان زن و مرد امکان تمتع جنسی بین آنها فراهم باشد و هر وقت بخواهند بتوانند از همدیگر متمتع شوند لذا اگر مرد همسر دائمی داشته باشد ولی به سبب مسافرت، در حبس بودن، زوجه مریض باشد یا کسی او را مانع از نزدیکی شود یا فقط در شب یا فقط روز امکان نزدیکی باشد یا به هر عذر موجه دیگری از جماع با همسر خود محروم باشد احصان محقق نمی‌شود. روایت سلیمان بن جابر عن ابی جعفر (علیه‌السلام): از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال کردم که محصن کیست فرمودند: هر کسی که متمکن از جماع باشد و بتواند صبح و شب جماع کند محصن است. [۲۲]
مؤمنی، عابدین؛ حقوق جزای اسلام ، ص۱۲۸، شرط هفتم.
۸ - اثر ارتداد در احصاناگر شخصی که محصن است مرتد فطری شود از احصان خارج می‌شود چون به محض ارتداد فطری زوجه‌اش از او جدا می‌شود اما اگر مرتد ملی شود در این صورت زن‌اش عده نگه می‌دارد اگر در طول عده زنا کند محصن است و الاّ محصن نخواهد بود. ۹ - اثر طلاق در احصانیکی از مواردی که زن و مرد علیرغم گسسته شدن علقه زوجیت باز هم محصن محسوب می‌شوند طلاق رجعی است. بدلیل اینکه: اولاً روایت خاص در این مورد وجود دارد. ثانیاً ادله طلاق رجعی ثابت می‌کند که مطلقه رجعیه مانند زوجه انسان است و لذا احکام زوجه را دارد. اگر طلاق بصورت بائن باشد از احصان خارج می‌شود. روایت: از امام صادق (علیه‌السلام) راجع به زنی که در زمان عدّه خود ازدواج کرد، سؤال کردم فرمودند: اگر در عدّه طلاق رجعی ازدواج کرده باشد باید رجم شود. ۱۰ - شرط اسلامآیا در تحقق احصان اسلام شرط است؟ در تحقق احصان اسلام شرط نیست؛ بلکه با تحقق شرایط لازم در احصان فرد نصرانی، یهودی هم محصن می‌باشند. صحیح بودن عقد نکاح در نزد خودشان شرط است. پس در صورت تحقق زنای محصنه فرد غیر مسلمان هم رجم خواهد شد. ۱۱ - احکام احصاناحکامی که به احصان به هر دو معنا بار می‌شود: ۱۱.۱ - شرط ثبوت حد رجم زناکاردر ثبوت حدّ رجم زناکار اعم از مرد و زن، احصان شرط است. ۱۱.۲ - حد سحق در زن غیر محصنهحدّ سحق در زن غیر محصنه و به قول مشهور در زن محصنه، صد تازیانه است، نه سنگسار کردن. ۱۱.۳ - شرط ثبوت حد قذفاز شرایط ثبوت حدّ قذف محصن بودن کسی است که مورد قذف واقع شده است. ۱۱.۴ - احصان از اسبب لعاناز اسباب لعان، قذف همسر محصنه است. ۱۲ - پانویس۱۳ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۳۰۶-۳۰۷. سایت پژوهه |