زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

احمد بن قاسم بونی




بونی، ابوالعباس‌احمد بن‌ قاسم‌ بن‌ محمدساسی تمیمی (۱۰۶۳-۱۱۳۹ق/۱۶۵۳-۱۷۲۷م)، فقیه مالکی ، محدث و ناظم آثار پیشینیان بود.


۱ - پیشینه


کتانی به نقل از معاصر وی، عبدالرحمان جامعی ، نام جد وی را محمد معروف آورده است.
[۱] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
بروکلمان زندگی او را میان سال‌ های ۱۰۰۳-۱۱۰۳ق/۱۵۹۴-۱۶۹۱م دانسته، و حفناوی درگذشتش را پس از ۱۱۱۶ق/۱۷۰۴م آورده است
[۲] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
که با توجه به اتفاق مآخذ دربارۀ تاریخ ولادت و درگذشت بونی نادرست به نظر می‌رسد. حفناوی وی را مرجع در فتوا و حلال مشکلات علمی وصف کرده است.
[۳] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.


۲ - تولد


بونی در شهر بونه (عنابه)، در شرق الجزایر متولد شد و در ۷۶ سالگی همان‌جا درگذشت.
[۴] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
پدرش اهل دانش بوده، و جیلالی آثار او را بالغ بر ۱۰۰ عنوان گفته است.
[۵] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
احتمالاً او دچار اشتباه شده، و میان پدر و پسر خلط کرده، آثار فرزند را به پدر نسبت داده است.
[۶] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
[۷] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.


۳ - سفر برای کسب علم


بونی به شهرهای مختلف شمال افریقا ، به ویژه مصر برای کسب علم سفر کرد. از جمله گزارش‌های موجود دربارۀ این سفرها، گزارش ملاقات احمد بن‌ موسی جزائری در ۱۰۹۲ق/۱۶۸۱م با وی هنگام حضور در مصر است.
[۸] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.
براساس اجازات او، مشایخ وی در حدیث ، پدرش و نیز جمعی از علمای تونس، الجزایر، مغرب و مصر هستند. او در کتاب خویش الدرة المصونة فی علماء و صلحاء بونه، شیوخ خود را به تفصیل یاد کرده است.

۴ - شیوخ وی


محمد بن‌ سلیمان رودانی، خلیل‌ بن‌ ابراهیم لَقانی، احمد بن عبداللطیف بَشبیشی، یحیی شاوی، عبدالباقی زُرقانی، محمد بن عبدالله خَرَشی، ابراهیم‌ بن مرعی شَبْرَخیتی، علی خُضَری رشیدی، محمد بن‌ عبدالعزیز مَنوفی و برکات‌ بن‌ بادیس قُسَنطینی از استادان او بوده‌اند.
[۹] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
[۱۰] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.
[۱۱] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲_۵۲۴، بیروت، مؤسسه الرساله.
او پس از بازگشت از سفر در بونه استقرار یافت و به اقراء، نقل حدیث و تألیف پرداخت.
[۱۲] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.


۵ - راویان وی


از معدود راویان شناخته شدۀ او، عبدالرحمان جامعی، عبدالقادرراشدی قسنطینی، عَزوزفاسی، حسن‌ بن سلامۀ طیبی و دو فرزند خود وی، احمد زَرّوق و محمد را می‌توان نام برد.
[۱۳] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
[۱۴] عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶_۲۳۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.


۶ - محتوای تألیفات وی


کثرت تألیف بونی را درمیان مردم الجزایر بی‌نظیر ساخته است.
[۱۵] ابوالقاسم سعدالله، ابحاث و آراء فی تاریخ الجزائر، ج۲، ص۳۳۷، بیروت، ۱۹۹۰م.
آثار وی بیش‌تر در فقه ، تفسیر ، لغت ، ادب ، تاریخ ، اصول دین ، جدل ، طب ، جغرافیا و اخلاق است. جیلالی با ارائۀ فهرستی موضوعی، آثار وی را در هر یک از حوزه‌ها برمی‌شمارد.
[۱۶] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۸_۱۸۳، بیروت، ۱۹۸۳م.
بیشتر آن‌ها منظومه یا خلاصه‌هایی منظوم از آثار پیشینیان‌اند.
[۱۷] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۸، بیروت، ۱۹۸۳م.
حفناوی با نقل مستقیم از کتاب التعریف بما للفقیر من التألیف بونی در شمارش آثار وی، فهرستی از ۱۷۷ کتاب کامل و ناقص را ارائه می‌دهد.
[۱۸] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲_۵۲۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
[۱۹] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۳۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
وی معتقد است که بونی بجز این‌ها، بر دیگر متون نیز تعلیقاتی داشته‌است.
[۲۰] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۳۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
[۲۱] عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۸۳، بیروت، ۱۹۸۳م.


۷ - آثار


نمونه‌هایی از آثار موجود اوست:
۱. اعلام اهل القریحة فی الادویة الصحیحه.
[۲۲] هلال ناجی، «مخطوطات الجزائر» المورد، ج۱، ص۲۱۰، بغداد، ۱۳۹۶/۱۹۷۶م.

۲. رسالة فی احکام البروج و الکواکب و معرفة اوائل السنین، که منتخبی است از شمس‌المعارف الوسطی اثر خود وی.
[۲۳] دیوید کنج، فهرس المخطوطات العلمیه، ج۲، ص۷۴۰، قاهره، ۱۴۰۶ق.

۳. فتح الباری فی شرح صحیح البخاری.
[۲۴] هلال ناجی، «مخطوطات الجزائر» المورد، ج۱، ص۲۲۱، بغداد، ۱۳۹۶/۱۹۷۶م.

۴. یاقوتة الخاقانی،
[۲۵] سید خطی، ج۳، ص۲۰۲.
که شرحی است بر جوهرة التوحید لَقانی در علم کلام .
[۲۶] محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۸، بیروت، مؤسسه الرساله.
[۲۷] زرکلی، اعلام، ج۱، ص۲۸.
[۲۸] ظاهریه، خطی، ج۲، ص۱۱۶.
[۲۹] یوسف زیدان، فهرس مخطوطات الجامعة الاسکندریه، ج۱، ص۲۹۳، قاهره، ۱۹۹۴م.


۸ - فهرست منابع


(۱) عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۲) محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، بیروت، مؤسسه الرساله.
(۳) زرکلی، اعلام.
(۴) یوسف زیدان، فهرس مخطوطات الجامعة الاسکندریه، قاهره، ۱۹۹۴م.
(۵) ابوالقاسم سعدالله، ابحاث و آراء فی تاریخ الجزائر، بیروت، ۱۹۹۰م.
(۶) سید خطی.
(۷) ظاهریه، خطی.
(۸) عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
(۹) دیوید کنج، فهرس المخطوطات العلمیه، قاهره، ۱۴۰۶ق.
(۱۰) محمد مخلوف، شجرةالنور الزکیه، بیروت، ۱۳۵۰ق.
(۱۱) هلال ناجی، «مخطوطات الجزائر» المورد، بغداد، ۱۳۹۶/۱۹۷۶م.

۹ - پانویس

 
۱. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۲. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
۳. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
۴. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۵. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۶. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۷. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
۸. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.
۹. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۱۰. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.
۱۱. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲_۵۲۴، بیروت، مؤسسه الرساله.
۱۲. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، ۱۹۸۳م.
۱۳. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲، بیروت، مؤسسه الرساله.
۱۴. ↑ عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۱، ص۲۳۶_۲۳۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
۱۵. ↑ ابوالقاسم سعدالله، ابحاث و آراء فی تاریخ الجزائر، ج۲، ص۳۳۷، بیروت، ۱۹۹۰م.
۱۶. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۸_۱۸۳، بیروت، ۱۹۸۳م.
۱۷. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۷۸، بیروت، ۱۹۸۳م.
۱۸. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۲_۵۲۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
۱۹. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۳۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
۲۰. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۳۳، بیروت، مؤسسه الرساله.
۲۱. ↑ عبدالرحمان جیلالی، تاریخ الجزائر العام، ج۳، ص۱۸۳، بیروت، ۱۹۸۳م.
۲۲. ↑ هلال ناجی، «مخطوطات الجزائر» المورد، ج۱، ص۲۱۰، بغداد، ۱۳۹۶/۱۹۷۶م.
۲۳. ↑ دیوید کنج، فهرس المخطوطات العلمیه، ج۲، ص۷۴۰، قاهره، ۱۴۰۶ق.
۲۴. ↑ هلال ناجی، «مخطوطات الجزائر» المورد، ج۱، ص۲۲۱، بغداد، ۱۳۹۶/۱۹۷۶م.
۲۵. ↑ سید خطی، ج۳، ص۲۰۲.
۲۶. ↑ محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۵۲۸، بیروت، مؤسسه الرساله.
۲۷. ↑ زرکلی، اعلام، ج۱، ص۲۸.
۲۸. ↑ ظاهریه، خطی، ج۲، ص۱۱۶.
۲۹. ↑ یوسف زیدان، فهرس مخطوطات الجامعة الاسکندریه، ج۱، ص۲۹۳، قاهره، ۱۹۹۴م.


۱۰ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن قاسم بونی»، ج۱۳، ص۳۱.    


رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | علمای اهل سنت | علمای قرن دوازدهم | علمای قرن یازدهم | فقهای مالکی | محدثین اهل سنت




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.