ارث پدر (قرآن)در قرآن سهم ارث پدر و مادر در شرایط مختلف مثل، منحصر بودن وارث میت به والدین یا وجود فرزند برای میت و یا داشتن برادر برای میت بیان شده است. ۱ - سهم ارث والدین در اولاد نداشتن میتسهم ارث مادر، یک سوم و ارث پدر دو سوم، در صورت منحصر بودن وارث میت به والدین می‌باشد: یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک وان کانت وحدة فلها النصف ولابویه لکل وحد منهما السدس مما ترک ان کان له ولد فان لم یکن له ولد وورثه ابواه فلامه الثلث... خداوند درباره فرزندانتان به شما سفارش می‌کند که سهم (میراث) پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد و اگر فرزندان شما، (دو دختر و) بیش از دو دختر باشند، دو سوم میراث از آن آنهاست و اگر یکی باشد، نیمی (از میراث،) از آن اوست. و برای هر یک از پدر و مادر او، یک ششم میراث است، اگر (میت) فرزندی داشته باشد و اگر فرزندی نداشته باشد، و (تنها) پدر و مادر از او ارث برند، برای مادر او یک سوم است (و بقیه از آن پدر است)... . یک ششم، سهم ارث هر یک از پدر و مادر، در صورت وجود فرزند برای میت می‌باشد: یوصیکم الله فی اولـدکم للذکر مثل حظ الانثیین فان کن نسآء فوق اثنتین فلهن ثلثا ما ترک وان کانت وحدة فلها النصف ولابویه لکل وحد منهما السدس مما ترک ان کان له ولد... اما میراث پدران و مادران که آنها نیز جزء طبقه اول و همردیف فرزندان می‌باشند همان است که در آیه فوق بیان شده است و در آن چند حالت است: حالت اول: شخص متوفی، فرزند یا فرزندانی داشته باشد که در این صورت به پدر و مادر او هر کدام یک ششم می‌رسد (و لابویه لکل واحد منهما السدس مما ترک ان کان له ولد). حالت دوم: فرزندی در میان نباشد و وارث تنها پدر و مادر باشند در این صورت سهم مادر یک سوم مجموع مال است (فان لم یکن له ولد و ورثه ابواه فلامه الثلث) و اگر می‌بینیم در اینجا سخنی از سهم پدر به میان نیامده بخاطر این است که سهم او روشن است یعنی دو سوم به علاوه گاهی شخص میت ممکن است همسری داشته باشد در این صورت سهم همسر از سهم پدر کم می‌شود، و بنابراین سهم پدر در حالت دوم متغیر است. ۲ - سهم ارث والدین با وجود برادران میتسهم ارث مادر در صورت انحصار ورثه به والدین و وجود برادرانی برای میت، یک ششم و بقیه از آن پدر می‌باشد: ... ولابویه لکل وحد منهما السدس مما ترک ان کان له ولد فان لم یکن له ولد وورثه ابواه فلامه الثلث فان کان له اخوة فلامه السدس... ... و برای هر یک از پدر و مادر او، یک ششم میراث است، اگر (میت) فرزندی داشته باشد و اگر فرزندی نداشته باشد، و (تنها) پدر و مادر از او ارث برند، برای مادر او یک سوم است (و بقیه از آن پدر است) و اگر او برادرانی داشته باشد، مادرش یک ششم می‌برد (و پنج ششم باقیمانده، برای پدر است). حالت سوم: این است که وارث تنها پدر و مادر باشند و فرزندی در کار نباشد، ولی شخص متوفی برادرانی از طرف پدر و مادر، یا تنها از طرف پدر، داشته باشد، در این صورت سهم مادر از یک سوم به یک ششم تنزل می‌یابد و در واقع، برادران، با اینکه ارث نمی‌برند، مانع مقدار اضافی ارث مادر می‌شوند و به همین جهت آنها را حاجب می‌نامند (فان کان له اخوة فلامه السدس). فلسفه این حکم روشن است، زیرا وجود برادران متعدد موجب سنگینی بار زندگی پدر است، چون پدر باید هزینه آنها را بپردازد تا بزرگ شوند، و حتی پس از بزرگ شدن نیز هزینه‌هایی برای پدر دارند، و به همین جهت برادرانی موجب تنزل سهم مادر می‌شوند که از ناحیه پدر و مادر و یا تنها از ناحیه پدر باشند و اما برادرانی که تنها از ناحیه مادر هستند و هیچگونه سنگینی بر دوش پدر ندارد، حاجب نمی‌گردند. در اینجا سؤالى مطرح است که قرآن در این آیه در مورد برادران لفظ جمع بکار برده و مى‌گوید فان کان له اخوة (اگر آن شخص متوفى برادرانى داشته باشد) و مى دانیم که حداقل جمع سه نفر است، در حالى که تمام فقهاى اسلام معتقدند که دو برادر هم مى‌توانند مانع و موجب تنزل ارث مادر شوند. جواب این سؤال با مراجعه به آیات دیگر قرآن روشن مى شود، و آن اینکه لازم نیست در همه جا لفظ جمع در سه نفر و بیشتر بکار رود بلکه در پاره‌اى از موارد بر دو نفر هم اطلاق مى شود مانند آیه ۷۸ سوره انبیاء: و کنا لحکمهم شاهدین (ما گواه حکم آنها بودیم ). آیه مربوط به قضاوت داود و سلیمان است، و قرآن درباره این دو نفر ضمیر جمع (هم ) بکار برده است، از اینجا روشن مى‌شود که ممکن است گاهى لفظ جمع در دو نفر بکار رود، ولى البته این موضوع نیاز به شاهد و قرینه دارد و در آیه مورد بحث شاهد همان اتفاق مسلمانان و ورود دلیل از پیشوایان اسلام است، زیرا در این مسأله همه دانشمندان اسلام اعم از شیعه و سنی (به جز ابن عباس) دو برادر را مشمول حکم آیه دانسته‌اند. ۳ - پانویس
۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۱۷۱، برگرفته از مقاله «ارث پدر». |