بدرالدین محمد بن یحیی قرافیبدرالدین قَرافی، محمد بن یحیی بن عمر، عالم و مؤلف و قاضی مالکی مصر است. ۱ - مشخصات بدرالدین۹۳۹ در قرافه، ناحیه ای در قاهره، به دنیا آمد و به گفته خودش چون روز تولدش با ۲۷ رمضان، از شب‌های قدر، مصادف بود، به بدرالدین ملقّب شد [۱]
مقدمه شتیوی، ص ۸، ج۱، ص۲۱۱، محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲]
محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، ج۴، ص۲۶۲، بیروت (بی تا).
[۳]
بروکلمان، ج ۲، ص ۴۱۱.
در خانواده ای اهل علم پرورش یافت و پدرش، شمس الدین یحیی بن عمر قرافی (متوفی ۹۴۶)، اولین استاد او بود و بدرالدین کتاب مختصر خلیل بن اسحاق جُنْدی، در فقه مالکی، را نزد وی خواند. ۲ - استادان بدرالدینبرخی از استادان او عبارت‌اند از: عبدالرحمان بن علی أَجهوری (متوفی ۹۵۷) و شیخ زین الدین احمد الجَیزی (متوفی ۹۷۹)، در فقه، در حدیث عبدالرحمان مغربی تاجوری (متوفی ۹۶۰)، جمال الدین یوسف بن شیخ زکریّا و نجم الغیطی (متوفی ۹۸۱) و ابوعبداللّه بن ابی الصّفا بکری. [۴]
محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، ج۴، ص۲۵۸، بیروت (بی تا).
[۵]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۱۵ـ۲۱۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۶]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۱، ص۹ـ۱۰، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
چنانکه از تألیفاتش بر می آید، از علوم لغت و ادب عصر خود نیز بهره داشت؛ با این همه هیچگاه تدریس نکرد. ۳ - شهرت بدرالدینقرافی که محبی [۷]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۴، ص۲۵۸، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
او را رئیس علمای مصر در عصر خودش خوانده، به سبب مقام قضا ، حل معضلات فقهی و تألیفاتش شهرت داشته است.
در هفده سالگی به مقام قضا برگزیده شد و مدت پنجاه سال در این سمت باقی ماند. [۸]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۴، ص۲۵۹، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۱، ص۱۲، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
تُنْبَکْتی او را از مشایخی دانسته که علم و صلاح را باهم داشته اند. [۱۰]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۱، ص۱۱، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴ - درگذشت بدرالدیندر ۱۰۰۸، یا به گفته تنبکتی در ۱۰۰۹، در قاهره درگذشت [۱۱]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ج۱، ص۸ ـ۹، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۲]
محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، ج۴، ص۲۶۲، بیروت (بی تا).
۵ - آثاراو آثار بسیاری، به نظم و نثر، داشته و به گفته عبدالکریم منشی تعداد کمی از آن‌ها به ما رسیده است. [۱۳]
محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، ج۴، ص۲۵۹، بیروت (بی تا).
مهمترین اثر او، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، ذیلی است بر کتاب الدیباج المذهَّب ابن فَرحون ابراهیم بن علی بن محمّد، در طبقات مالکیّه. دیگر آثار او عبارت‌اند از: در لغت ، القول المأنوس بتحریر ما فی القاموس، حاشیه بر القاموس المحیط فیروزآبادی؛ بهجة النفوس بین الصحاح والقاموس؛ التحریر فی تحقیق التوکید والتأکید؛ در فقه ، شرح الموطأ مالک؛ شرح مختصر خلیل بن اسحاق که بغدادی [۱۴]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۰۲، چاپ محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلکه اللکیسی (استانبول ۱۹۷۱ـ۱۹۷۲).
آن را عطاة الجلیل فی شرح مختصرالشیخ خلیل نامیده است؛ شرح التهذیب؛ در تفسیر و حدیث ، رساله «فی مخرج حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»؛ [۱۵]
توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
کتاب شرف البدر بضیاء لیلة القدر، شامل اقوال و آرای مفسران در تفسیر سوره قدر ؛ الدّر الفرید فی الکلام علی مواضع من کلام اللّه المجید.
مجموعه رسالات قرافی عبارت از چند رساله فقهی است، مانند: «الدّرة المُنیفة فی الفراغ عن الوظیفة»؛ «الجواهر المنتشرة فی هبة السیّد لاِ ُمّالولد والمدبّرة»؛ «تحقیق الابانة فی صحّة اسقاط مالم یجب من الحضانة» [۱۶]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۲۸، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۷]
بروکلمان، ج ۲، ص ۴۱۱ـ۴۱۲.
[۱۸]
خیرالدین زرکلی، اعلام، ج۷، ص۱۴۱، بیروت ۱۹۸۶.
[۱۹]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۰۸، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
از قرافی دیوان یا مجموعه شعری باقی نمانده، ولی قطعه‌هایی از اشعار او را، که بیش‌تر در مدح علم یا عالمان است، برخی از نویسندگان ثبت کرده اند. [۲۰]
محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، ج۴، ص۲۶۱ـ۲۶۲، بیروت (بی تا).
۶ - فهرست منابع(۱) محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج و حلیة الابتهاج، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، چاپ محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلکه اللکیسی (استانبول ۱۹۷۱ـ۱۹۷۲). (۳) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) خیرالدین زرکلی، اعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۵) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۶) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶). (۷) محمدامین بن فضل الله محبّی، خلاصة الاثر، بیروت (بی تا). ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدرالدین قَرافی»، شماره۷۳۲. |