تظاهراگر انسان کاری را برای جلب توجه مردم انجام دهد تظاهر اطلاق می‌شود. و اصطلاحا کار خوبی که انسان برای نشان دادن به مردم نه برای رضای خدا انجام می‌دهد را ریا و تظاهر گویند. فهرست مندرجات۲ - ریا در اصطلاح ۳ - ریا در قرآن ۳.۱ - ریا در انفاق ۳.۲ - ریا در رفتن به جنگ با دشمنان ۳.۳ - ریا بطور مطلق ۴ - ریا کاران از نظر قرآن ۴.۱ - افراد غیر مؤمن به خدا و قیامت ۴.۲ - منافقان ۴.۳ - تکذیب کنندگان روز جزا ۴.۴ - هم‌نشینان شیطان ۵ - مَثل اعمال ریا کارانه در قرآن ۶ - ریا در عبادت ۷ - ریا در نماز ۸ - پیامدهای ریا کاری ۸.۱ - باطل شدن انفاق ۸.۲ - محرومیّت از محبّت خدا ۸.۳ - ریا، موجب همدمی با شیطان ۸.۴ - شرک خفی ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - ریا در لغت"ریا" از مادّۀ "رأی" به معنی این است که شخص کاری را به انگیزۀ جلب توجه مردم انجام دهد. [۱]
معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۷۳.
و نیز به معنای تظاهر و نشان دادن به غیر است. [۲]
قاموس قرآن، قم، ج ۳، ص۳۰.
۲ - ریا در اصطلاحو در اصطلاح به معنی این است که انسان کار خوبی انجام دهد و قصدش تظاهر و نشان دادن به مردم باشد نه برای خدا، خواه این کار عبادی باشد مانند نماز و خواه غیر عبادی باشد مانند انفاق. ۳ - ریا در قرآنواژۀ "ریا" در قرآن پنج مرتبه تکرار شده است که سه مرتبه بصورت مصدر و دو بار بصورت فعلی و معنای آن به همان معنای اصطلاحی می‌باشد. ۳.۱ - ریا در انفاق«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الأذَی کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز رستاخیز ایمان نمی‌آورد». ۳.۲ - ریا در رفتن به جنگ با دشمنان«وَ لاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ خَرَجُواْ مِن دِیَارِهِم بَطَرًا وَ رِئَاء النَّاسِ وَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ» «و مانند کسانی نباشید که از روی هوی پرستی و غرور و خود نمایی در برابر مردم، از سرزمین خود را به سوی میدان بدر بیرون آمدند و (مردم را) از راه خدا باز می‌داشتند». خداوند در این آیه، غرور و ریا را از آفات قدرت در جبهه‌های جنگ به شمار می‌آورد. ۳.۳ - ریا بطور مطلق«الذینَ هُم یَرَاءُون» «همان کسانی که ریا می‌کنند». ۴ - ریا کاران از نظر قرآنریا کاران چه کسانی هستند: ۴.۱ - افراد غیر مؤمن به خدا و قیامتکسانی که ایمان به خدا و روز قیامت ندارند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الأذَی کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ» با توجه به تفسیری که در مورد این آیه آمده است افرادی را که صدقه می‌دهند و به دنبالش منّت می‌گذارند و اذیّت می‌کنند تشبیه به افراد ریاکار بی‌ایمان کرده که صدقاتشان باطل و بی‌اجر است. یعنی عمل شخص ریاکار از ابتدای عملش باطل است چون چنین شخصی اصلاً ایمان به خدا و روز جزا ندارد که از او کاری پذیرفته شود. ۴.۲ - منافقان«إِنَّ الْمُنَافِقِینَ... یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَ لاَ یَذْکُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً» «منافقان... هنگامی که به نماز بر می‌خیزند با کسالت برمیخیزند و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند». ۴.۳ - تکذیب کنندگان روز جزا«أرَأیتَ الَذی یُکَذِّبُ بِالدِین... الَذینَ هُم یُراؤُون» «آیا کسی که روز جزا را پیوسته انکار می‌کند دیدی؟!... همان کسانی که ریا می‌کنند». ۴.۴ - هم‌نشینان شیطان«وَ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَـاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَ مَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاء قِرِینًا» «و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند (چرا که شیطان رفیق و هم نشین آنهاست) و کسی که شیطان قرین او باشد بد همنشین و قرینی است». ۵ - مَثل اعمال ریا کارانه در قرآن«... فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَی شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُواْ وَ اللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ» «(کار ریا کار یا منت گذار ) همچون قطعه سنگ صافی است که بر آن، (قشر نازکی از) خاک باشد (و بذرهایی در آن افشانده شود) و رگبار باران به آن برسد (و همه خاکها و بذرها را بشوید) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند، آنها از کاری که انجام داده‌اند، چیزی به دست نمی‌آورند و خداوند جمعیّت کافران را هدایت نمی‌کند». این آیه وجه شباهت ریا کار را به سنگی که قشر نازکی از خاک روی آن را پوشانده بیان می‌کند و آن، بی‌اثر و سست بودن عمل است.هم چنان که خاکی که روی سنگِ صاف قرار دارد با بارانی از بین رفته و نمی‌تواند اثر داشته باشد، ریا کاران نیز از اعمالشان هیچ گونه بهره‌ای نمی‌برند. ۶ - ریا در عبادتاز پیامبر اسلام (ص) روایت شده: «هر کس نماز بخواند و ریا کند شرک ورزیده و هر که روزه بگیرد و ریا کند شرک ورزیده و هر که صدقه دهد و ریا کند شرک ورزیده» [۱۳]
الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۴، ص۲۵۶.
آنگاه این آیه را خواند: «فَمَنْ کانَ یَرجُو لِقاءَ رَبِه فَلْیَعْمَل عَمَلاً صَالِحاً و لا یُشْرِک بِعبادَةِ رَبِه أحَداً» «پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند». ۷ - ریا در نمازریا کاری در نماز از ویژگیهای منافقان و نشانه‌های نفاق به شمار رفته است: «إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَ هُوَ خَادِعُهُمْ وَ إِذَا قَامُواْ إِلَی الصَّلاَةِ قَامُواْ کُسَالَی یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَ لاَ یَذْکُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً» «منافقان می‌خواهند خدا را فریب دهند و هنگامی که به نماز برمیخیزند، با کسالت بر می‌خیزند، و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند». از پیامبر اسلام (ص) پرسیدند: چگونه انسان با خداوند خدعه می‌کند فرمود:«به امر خداوند عمل می‌کند و از این عمل، غیر خدا را قصد می‌کند بنابراین از ریا و تظاهر بپرهیزید که ریا، شرک است». [۱۶]
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۹۸.
در درّالمنثور از علی بن ابیطالب(ع) روایت شده که در تفسیر: «الّذین هم یُرائون» «همان کسانید که ریا می کنند» فرمود:«یعنی با نماز خود ریا می‌کنند». [۱۸]
الدر المنثور، ج۶، ص ۴۰۰.
در این آیه ریا کارانِ در نماز، به عذاب تهدید شده‌اند؛ [۱۹]
فرهنگ قرآن، هاشمی رفسنجانی، ج۱۵، ص ۲۱۵.
زیرا "ویل"در اصل به معنای عذاب و هلاکت است و کلمه‌ای است که برای تهدید به عذاب به کار می‌رود. ۸ - پیامدهای ریا کاریریا کاری پیامدهای بدی برای انسان در این دنیا و جهان آخرت دارداز جمله: ۸.۱ - باطل شدن انفاق« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَی کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ...» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید بخششهای خود را با منّت و آزار باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند...». ۸.۲ - محرومیّت از محبّت خدا«...إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ مَن کَانَ مُخْتَالاً فَخُورًا... والَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَـاء النَّاسِ...» «خداوند کسی را که متکبر و فخر فروش است دوست نمی‌دارد...و آنها کسانی هستند که احوال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می کنند...». ۸.۳ - ریا، موجب همدمی با شیطان«وَ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَـاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَ مَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاء قِرِینًا» «و آنها کسانی هستند که احوال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و ایمان به خدا و روز باز پسین ندارند (چرا که شیطان، رفیق و همنشین آنهاست) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است». ۸.۴ - شرک خفیاز امام صادق (علیه السلام ) روایت شده: «کُلُّ رئاءٍ شِرْکٌ إنَّه مَنْ عَمِلَ لِلنّاسِ کان ثَوابُهُ عَلَی النّاسِ و من عَمِلَ للهِ کان ثوابُهُ عَلَی اللهِ» «هرگونه ریایی شرک است، هر کس برای مردم کار کند پاداشش به عهدۀ مردم است و هر کس برای خدا کار کند ثوابش بر خداست». منظور از شرک، شرک خفی است که با ایمان منافات ندارد بلکه با کمالِ ایمان منافی است. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه موضوعی قرآن. |