جمع حکمیجمع حکمی رفع تنافى در ناحیه احکام موضوعات، در ادله متعارض است. ۱ - تعریف جمع حکمیجمع حکمى ، مقابل جمع موضوعی و به معناى ایجاد سازگارى میان ادله متعارض با موضوع واحد ، از طریق رفع تنافى میان احکام آنها می باشد ، مانند : جمع بین مطلق و مقید به کمک حمل حکم مقید بر استحباب ؛ برای مثال، دلیل مطلق بر وجوب عتق رقبه ، و دلیل مقید بر وجوب عتق رقبه مؤمنه دلالت می کند ؛ در این حالت ، در صورت جمع موضوعى ، باید مطلق را به دلیل اظهریت دلالت آن ، بر مقید حمل نمود ، اما در صورت جمع حکمى ، باید مقید را بر استحباب حمل کرد . جمع حکمى مى تواند از قبیل جمع بین ظاهر و اظهر و یا ظاهر و نص باشد، مانند آن که دلیلى بگوید: " لا تتوضّأ بالماء المشمس ؛ با آبى که به سبب تابش خورشید گرم شده است ، وضو نگیر " و دلیل دیگر بگوید: " لا بأس فى الوضوء بالماء المشمس ؛ وضو گرفتن با چنین آبى اشکال ندارد " ؛ در این جا ، دلیل اول، ظاهر در حرمت و دلیل دوم، نص در اباحه و جواز است ، و در تعارض نص و ظاهر، نص مقدم است ؛ به همین خاطر از ظهور حکم حرمت دست برداشته و حمل بر کراهت مى شود . ۲ - رتبه جمع حکمیرتبه جمع حکمى ، از جمع موضوعى مؤخر است ؛ یعنى تا وقتى رفع تنافى از طریق جمع موضوعی ممکن است ، نوبت به جمع حکمى نمى رسد ، زیرا موضوع به منزله علت براى حکم است . [۱]
منابع اجتهاد ازدیدگاه مذاهب اسلامى ، جناتی ، محمد ابراهیم ، ص۱۷۳-۱۷۴.
[۲]
منتهى الدرایة فى توضیح الکفایة ، جزایری ، محمدجعفر ، ج۸ ، ص۱۴۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۸۰، برگرفته از مقاله «جمع حکمی». رده‌های این صفحه : اصطلاحات اصولی | اصول فقه | تعادل و تراجیح | تعارض اخبار | تعارض ادله | جمع بین ادله | حدیث شناسی
|