خشبیهخَشَبیّه، گروهی که قائل به امامت محمد بن حَنَفیّه بودند. فهرست مندرجات۲ - اقوال مختلف در اطلاق نام خشبیه ۳ - دلیل نام گذاری این فرقه به خشبیه ۴ - نام گذاری خشبیه بخاطر نحوه جنگیدن ۵ - ورود خشبیه به کعبه برای نجات حنفیه ۶ - کشتارخشبیان بدست مصعب ۷ - خشبیه بعد از قتل مختار ۸ - ریاست خشبیه بعد ازمختار ۹ - فرقه کیسانیه ۱۰ - عقاید خشبیه ۱۱ - افراد معروفی که جزءخشبیه بودند ۱۲ - فهرست منابع ۱۳ - پانویس ۱۴ - منبع ۱ - مذهب فرقه خشبیهدر منابع مختلف، خشبیه از فرقه های شیعه به شمار آمده‌اند. [۱]
ابراهیم بن اسحاق حربی، غریب‌الحدیث، ج۲، ص۵۴۵، چاپ سلیمان بن ابراهیم‌بن محمدالعایب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲]
ابن‌ماکولا، الاکمال، ج۳، ص۲۶۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
[۳]
سمعانی، طبرسی، ج۲، ص۳۶۸، اسرارالامامة، مشهد، ۱۴۲۲.
[۴]
ابن‌اثیر، اللُباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۴۴۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲ - اقوال مختلف در اطلاق نام خشبیهدربارۀ گروهی که این نام بر آنان اطلاق شده، نظریات مختلفی ذکر گردیده است. منصور بن معتمر ، از علمای برجستۀ قرن دوم، خشبیه را عنوانی برای دوستداران امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام دانسته است. [۵]
سمعانی، طبرسی، ج۲، ص۳۶۸، اسرارالامامة، مشهد، ۱۴۲۲.
[۶]
ابن‌اثیر، اللُباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۴۴۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
برخی خشبیه را عنوانی دیگر برای فرقه‌ای از زیدیه ، به نام سُرخابیه (پيروان سُرخاب طبرى) شمرده‌اند. [۷]
ابراهیم بن اسحاق حربی، غریب‌الحدیث، ج۲، ص۵۴۵، چاپ سلیمان‌بن ابراهیم‌بن محمدالعایب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۸]
محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، ج۱، ص۲۹، چاپ فان فلوتن، لیدن، ۱۸۹۵.
در روایتی نیز، خشبیه گروهی از جَهمیه خوانده شده‌اند. [۹]
ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل «خشب».
گاه نیز خشبیه را عنوانی برای یاران ابراهیم بن مالک‌اشتر ، از سرداران مختاربن ابی‌عُبَیْد ثقفی ، ذکر کرده‌اند که در جنگ با عبیداللّه بن زیاد شرکت داشتند، [۱۰]
ابن‌قتیبه، المعارف، ج۱، ص۶۲۲، چاپ: ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
[۱۱]
ابن‌رسته، الاعلاق النفیسة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
اما براساس بیش‌تر منابع، خشبیه از اهالی کوفه و یاران مختار و قائل به امامت محمد بن حنفیه بودند. [۱۲]
ابراهیم بن اسحاق حربی، غریب‌الحدیث، ج۲، ص۵۴۵، چاپ سلیمان بن ابراهیم بن محمدالعایب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۱۳]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۷۵ـ۷۷.
۳ - دلیل نام گذاری این فرقه به خشبیهدر مورد دلیل نام گذاری این فرقه به خشبیه هم نظریات متفاوتی وجود دارد.برخی نام خشبیه را برگرفته از کرسی چوبی‌ای دانسته‌اند که منتسب به حضرت علی علیه‌السلام بوده است و یاران مختار به‌دلیل تقدس ، آن را با خود حمل می‌کردند. [۱۴]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۸۱.
پاره‌ای نیز گفته‌اند چون بیش‌تر اسلحه یاران مختار یا ابراهیم بن مالک از چوب (خَشَب) بود، خشبیه نامیده شده‌اند. [۱۵]
بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۶، ص۵۷، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰.
[۱۶]
ابن‌قتیبه، المعارف، ج۱، ص۶۲۲، چاپ: ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
[۱۷]
ابن‌رسته، الاعلاق النفیسة، ج۱، ص۲۱۸، چاپ دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
[۱۸]
مطهر بن طاهر مقدسی، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۳۳، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹.
همچنین، گفته شده است که بعضی از دوستداران زید بن علی چوب دار او را حفظ کردند، یا آن‌که چون زیدیان هنگام جنگ با چوب می‌جنگیدند، به خشبیه معروف شدند. [۱۹]
ابراهیم بن اسحاق حربی، غریب‌الحدیث، ج۲، ص۵۴۵، چاپ سلیمان بن ابراهیم بن محمدالعایب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲۰]
محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، ج۱، ص۲۹، چاپ فان فلوتن، لیدن، ۱۸۹۵.
۴ - نام گذاری خشبیه بخاطر نحوه جنگیدنطبق روایت دیگری، در سال ۶۶، عبداللّه بن زبیر، محمد بن حنفیه و خانواده‌اش و هفده تن از سران مردم کوفه را در زمزم (یا شِعْب علی ) در مکه زندانی و آنان را تهدید کرد که اگر با او بیعت نکنند، آنان را در آتش خواهد سوزاند و برای این منظور هیزم بسیاری جمع کرد. [۲۱]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۷۵ـ۷۶.
[۲۲]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۲۷۵ـ۲۷۶.
[۲۳]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج ۴،ص۱۲۰،چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
در این زمان، محمد بن حنفیه قاصد ی نزد مختار فرستاد و از او یاری خواست. مختار مردم را جمع کرد و گروههایی را برای یاری او به مکه فرستاد. از آن میان، ابوعبداللّه جَدَلی و یارانش قبل از دیگران وارد مسجدالحرام شدند. در دست یاران او چوب (کافرکوب) بود و آنان با فریاد یالثاراث الحسین به زمزم وارد شدند و نگهبانان را پراکنده و محمد بن حنفیه را از زندان رها کردند. پس از آن، گروههای دیگر وارد شدند که عبداللّه بن زبیر از ورود آنان هراسان شد و به دلیل آن‌که به‌جای شمشیر با چوب می‌جنگیدند، آنان را خشبیه نامید. [۲۴]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۷۶ـ۷۷.
نیز گفته‌اند چون آنان چوبهایی را که عبداللّه بن زبیر برای آتش زدن محمد بن حنفیه و یارانش جمع کرده بود، به عنوان سلاح برداشتند، یا آن‌که چون نمی‌خواستند با شمشیرهای آخته وارد حرم شوند، با چوب وارد حرم شدند، آنان را خشبیه نامیده‌اند. [۲۵]
بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۶، ص۵۷، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰.
۵ - ورود خشبیه به کعبه برای نجات حنفیهمحمد بن حنفیه آنان را از جنگ با ابن‌زبیر در حرم خدا بر حذر داشت و اموالی را که مختار برایش فرستاده بود، میان خشبیه که چهارهزار تن بودند، تقسیم کرد. [۲۶]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۷۷.
[۲۷]
ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، ج۵، ص۱۰۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲۸]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۲۷۵ـ۲۷۶.
[۲۹]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج ۴، ص ۱۲۰، چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
این چهارهزار تن تا زمان قتل مختار در سال ۶۷، با محمد بن حنفیه بودند. [۳۰]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء،ج ۴، ص ۱۲۰، چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۶ - کشتارخشبیان بدست مصعبدر سال ۶۷ در زمان حمله مصعب بن زبیر به کوفه، شش هزار یا هفت هزار تن از خشبیان با مختار محاصره شدند. مصعب در ابتدا آنان را امان داد تا تسلیم شوند، اما پس از تسلیم همه آنان را کشت. [۳۱]
طبری، ج۶، ص۹۳، تاریخ (بیروت).
[۳۲]
طبری، ج۶، ص۱۱۶، تاریخ (بیروت).
[۳۳]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۲۹۹ـ۳۰۰.
۷ - خشبیه بعد از قتل مختارپس از قتل مختار، دو هزارتن از یاران وی (بازماندگان خشبیان) در نَصیبَیْن به عبدالملک بن مروان پیوستند. [۳۴]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۳۰۷.
۸ - ریاست خشبیه بعد ازمختارحسن بن محمد بن حنفیه بعد از کشته شدن مختار، به میان گروهی از خشبیان نصیبین رفت و ریاست آنان را به‌عهده گرفت. مسلم بن اسیر (از یاران عبداللّه بن زبیر) از موصل به جنگ آنان رفت و پس از شکست دادن آنان، حسن را دستگیر کرد و نزد عبداللّه ابن‌زبیر فرستاد. [۳۵]
حوادث و وفیات ۸۱ـ۱۰۰ه، ص ۳۳۴، محمد بن احمد ذهبی، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، حوادث و وفیات ۸۱ـ۱۰۰ه، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۸.
پس از این واقعه، مُهَلَّب بن ابی‌صُفْرَه که چندی از یاران عبداللّه بن زبیر بود و سپس از سرداران اموی گردید، با خشبیان نصیبین ــکه تحت فرماندهی أبوقارب یزید بن أبی‌صَخْر بودندــ جنگید و آنان را شکست داد. [۳۶]
ابوالفرج اصفهانی، الأغانی. ج ۷، ص ۷۷ .
[۳۷]
ابوالفرج اصفهانی، الأغانی.ج۶، ص۵۰.
۹ - فرقه کیسانیهبعدها، یاران مختار و قائلان به امامت محمد بن حنفیه، کیسانیه نامیده شدند. [۳۸]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۲۷۶.
[۳۹]
بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۶، چاپ محمد زاهدبن حسن کوثری، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸.
۱۰ - عقاید خشبیهخشبیه معتقد به بَداء بودند. [۴۰]
بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۳۴، چاپ محمد زاهدبن حسن کوثری، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸.
[۴۱]
نشوان‌بن سعید حمیری، الحورالعین، ج۱، ص۲۷۴، چاپ کمال مصطفی، تهران، ۱۹۷۲.
آنان با شعار یالثارات‌الحسین در جنگها شرکت می‌کردند، [۴۲]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۶، ص۷۶.
به‌طوری‌که ابن‌عبدربّه به دلیل سردادن این شعار، یاران ابراهیم بن مالک‌اشتر را حسینیه (نام دیگر خشبیه) نامیده است. [۴۳]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۲، ص۲۴۹.
۱۱ - افراد معروفی که جزءخشبیه بودندیکی از کسانی که جزو خشبیان محسوب شده، منصور بن معتمر (متوفی ۱۳۸) است، اما در مورد خشبی بودن وی تردید وجود دارد. [۴۴]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج ۵، ص ۴۰۸،چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
همچنین گفته‌اند که کُثَیِّر عَزَّه ( کثیر بن عبدالرحمان ) از خشبیه و معتقد به تناسخ ارواح و رجعت بود. [۴۵]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء،ج۵، ص ۱۵۲، چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۲ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، اللُباب فی تهذیب الأنساب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۲) ابن‌رسته، الاعلاق النفیسة، چاپ دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م. (۳) ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۴) ابن‌عبدربه، العِقدالفرید، چاپ مفید محمد قمیحة، بیروت. (۵) ابن‌قتیبه، المعارف، چاپ: ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۶) ابن‌ماکولا، الاکمال، چاپ عبدالرحمن‌بن یحیی معلمی یمانی، بیروت. (۷) ابن‌منظور، لسان العرب. (۸) ابوالفرج اصفهانی، الأغانی. (۹) بغدادی، الفرق بین الفرق، چاپ محمد زاهدبن حسن کوثری، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸. (۱۰) بلاذری، انساب‌الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰. (۱۱) ابراهیم‌بن اسحاق حربی، غریب‌الحدیث، چاپ سلیمان‌بن ابراهیم‌بن محمدالعایب، ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۱۲) نشوان‌بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، تهران، ۱۹۷۲. (۱۳) محمد بن احمد خوارزمی، مفاتیح العلوم، چاپ فان فلوتن، لیدن، ۱۸۹۵. (۱۴) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، حوادث و وفیات ۸۱ـ۱۰۰ه، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۸. (۱۵) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب الأرنؤوط، بیروت، ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۶) سمعانی، طبرسی، اسرارالامامة، مشهد، ۱۴۲۲. (۱۷) طبری، تاریخ (بیروت). (۱۸) مسعودی، مروج (بیروت). (۱۹) مطهر بن طاهر مقدسی، البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خشبیه»، شماره۵۹۲۱. رده‌های این صفحه : فرق شیعه | فرق و مذاهب
|