رذیلترذیلت در علم اخلاق بر هر صفت ناپسند همچون تکبر اطلاق می شود.از عنوان یاد شده در بابهایى نظیر صلات، حج و امر به معروف و نهی از منکر سخن گفته‌اند. ۱ - رذیلت در علم اخلاقدر علم اخلاق، رذیلت بر هر صفت زشت و ناپسند، همچون تکبر، عجب، حسد، بخل، حرص و غیر آنها از صفات حیوانی اطلاق مى‌شود. مقابل آن، فضیلت است که بر صفات پسندیده و انسانى نظیر صداقت، تواضع و قناعت اطلاق مى‌گردد. امام خمینی در آثار اخلاقی خود برای درمان رذیلت‌های اخلاقی راهکارهایی ارائه کرده است که به دو روش عملی و علمی می‌باشد. الف) روش عملی: از جمله این روش‌ها: ۱- ریاضت: امام خمینی درمان برخی صفات رذیله را به درمان اصل و ریشه آنها که دنیا دوستی و نفس دوستی است، می‌داند که نیاز به زحمت و ریاضت بسیار دارد. امام در تعالیم اخلاقی خود بر این نکته اصرار می‌کند که پیگیری و ریاضت‌های فراگیر لازم است تا انسان در مبارزه با رذیلت‌های اخلاقی و جهاد اکبر با هواهای نفسانی سربلند و پیروز گردد. ۲- معالجه ضد: امام خمینی ازجمله درمان عملی رذیلت‌ها و صفات ناپسند را معالجه با ضد می‌داند؛ چنان‌که اگر کسی علاقه به مال و ثروت دارد، با انجام صدقات مستحب و واجب و گشاده‌دستی، صفت حب دنیا و بخل را از خود دور کند یا کسی که دارای صفت خمودی و سستی است، با ضد آن درمان کند و به حد اعتدال که شجاعت است برسد. ۳- ایمان به توحید: امام خمینی یکی از راه‌های تصفیه اخلاق و تحصیل اخلاص و صفا را توجه به سبب، فاعل حقیقی و توحید افعالی می‌داند و معتقد است کسی که حق‌تعالی را متصرف در امور ببیند، از ریا و جلب قلوب دیگران بی‌نیاز و از شرک و خودبینی خالی می‌شود. ب) روش علمی: امام خمینی تفکر را یکی از راه‌های علمی درمان رذیلت‌های اخلاقی می‌داند البته این در صورتی است که قلب انسان از زرق‌وبرق دنیا و حب آنها پر نشده باشد و چشم اعتبار و انصاف او باز باشد. امام خمینی تفکر در مفاسد و لوازم رذیلت‌های اخلاقی، از جمله عذاب‌های اخروی و غضب خداوند را سبب اصلاح و تهذیب اخلاق می‌داند. [۸]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۵۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - رذیلت درآیات و روایاتدر بسیارى از آیات و روایات به تحصیل فضایل و تزکیه و تهذیب نفس از رذایل اخلاقی سفارش و تأکید شده است.چنان که در جوامع حدیثی، بویژه وسائل الشیعة، بابهایى چند بدین منظور اختصاص یافته است. ۳ - احکام رذیلت۳.۱ - پاکی امام جمعه از رذائلشایسته است خطیب جمعه (امام جمعه) از رذایل اخلاقى پاک و مبرا باشد. ۳.۲ - از مستحبات نماز استسقاءمستحب است نماز استسقا پس از توبه و تصفیه نفس از رذایل اخلاقى به جا آورده شود. ۳.۳ - ذکر رذائل در حال احراماز مصادیق فسوق- که بر مُحرم حرام مى‌باشد- بر شمردن فضایل و مناقب براى خود و نسبت دادن رذایل به دیگران و برى دانستن خود از آنها است. ۳.۴ - پرهیز مومنان از رذائل اخلاقیشایسته است مؤمنان، بویژه عالمان دینی و کسانى که رسالت ارشاد و هدایت مردم را بر عهده دارند، در تزکیه و تصفیه نفس خویش از رذایل و آراستن خود به فضایل بر دیگران پیشى گیرند. [۱۳]
کلمة التقوى، ج۲، ص۳۱۸.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۹۲-۹۳. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |