عثمان پاسبان اوغلوپاسْبانْ اوغْلو، عثمان (۱۱۷۱-۱۲۲۲ق/۱۷۵۸-۱۸۰۷م)، از اعیان و پاشاهای معروف دولت عثمانی در وِدین (شمال غربی بلغارستان)، معاصر سلطان سلیم سوم که بر ضد دربار عثمانی طغیان کرد. ۱ - نام و لقبنام و لقب او مشتمل بر واژۀ فارسی پاسبان، در منابع به صورت‌های مختلف مانند پاساوان اوغلو و پاسبان‌زاده نیز آمده است و سجع مهرش پازواندزاده عثمان بود [۱]
EI ۲، ج۸، ص۲۸۴.
[۲]
هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ج۵، ص۳۶۳۱، ترجمۀ زکی علی آبادی، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۳]
IA، ج۹، ص۵۳۲.
که بعدها نام خانوادگی یکی از مهم‌ترین خاندان‌های ناحیۀ ودین شد.۲ - به قدرت رسیدن پاسباننیاکان پاسبان اوغلو اصلاً تاتار بودند و در لشکرکشی سلطان بایزید اول به بلغارستان شرکت داشتند. نیای او موسوم به پاسبان‌آغا در جنگ عثمان ـ اتریش در سپاه باب عالی می‌جنگید و پس از جنگ، دو دهکده در ناحیۀ ودین به او واگذار شد، [۴]
EI ۲، ج۸، ص۲۸۴.
عمرآغا، پدر عثمان در همان‌جا ثروت و قدرتی به دست آورد و چون مزاحمت‌هایی برای دولت مرکزی ایجاد می‌کرد، در آغاز جنگ‌های روس ـ اتریش و عثمانی اعدام شد. پاسبان اوغلو در پی این واقعه گریخت و در آلبانی پنهان شد، اما چندی بعد به افلاق (والاشی در رومانی) رفت و در سپاه عثمانی بر ضد اتریش جنگید. وی چون جسارت و قابلیتی نشان داد، بخشوده، و پاره‌ای از املاک پدر به او بازگردانده شد. [۵]
جودت، احمد، تاریخ، ج۶، ص۲۹۴، استانبول، ۱۳۰۹ق.
[۶]
IA، ج۹، ص۵۳۳.
او نیز به سرعت نفوذ و قدرت یافت و عده‌ای از مرزداران و دولتمرادن روم ایلی (بخش اروپایی قلمرو عثمانی) به او پیوستند. در این ایام که بحران‌های متعدد سیاسی و اقتصادی دربار عثمانی را فراگرفته بود و در بسیاری از ولایات، شورش‌ها و قیام‌های استقلال‌طلبانه ظاهر می‌شد، [۷]
ووسینیچ، وین، تاریخ امپراتوری عثمانی، ج۱، ص۹۱، ترجمۀ سهیل آذری، تهران، ۱۳۴۷ش.
پاسبان اوغلو نیز در ودین به اندیشۀ طغیان افتاد. [۸]
Karl, E Z, Osmanli tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۵، ص۷۸.
[۹]
Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱،۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶، ج۱، ص۱۹.
اصلاحات سلطان سلیم سوم، یعنی «نظام جدید» نیز کارساز نشد و سلطان جان بر سر این کار نهاد. [۱۰]
Karl, E Z, Osmanli tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۵، ص۶۱.
[۱۱]
Karl, E Z, Osmanli tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۵، ص۷۷-۸۵.
پاسبان اوغلو در این میان ودین را تصرف کرد و استحکاماتی ساخت و دستگاهی پدید آورد که مأمن مخالفان اصلاحات سلطان سلیم شد. [۱۲]
Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱،۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶، ج۱، ص۱۹.
۲.۱ - توسعۀ قلمرووی سپاهی مستقل ایجاد کرد و به نام خود سکه زد و مالیات وضع نمود، [۱۳]
Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱،۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶، ج۱، ص۱۹.
[۱۴]
EI ۲، ج۸، ص۲۵۸.
و کوشید با فرانسویان ارتباط برقرار کند. [۱۵]
Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱،۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶، ج۱، ص۱۹-۲۰.
آن‌گاه به توسعۀ قلمرو خود دست زد، از دانوب تا بالکان و از بلگراد تا وارنا را تسخیر کرد، [۱۶]
سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج۲، ص۱۴۶۷، استانبول، ۱۳۰۶ق.
و عملاً دست به شورش زد. کوشش دولت مرکزی برای سرکوب او توسط پاشای بلگراد بی‌نتیجه ماند. با این همه، پاسبان اوغلو با دربار عثمانی تجدید دوستی کرد و بخشوده شد، [۱۷]
IA، ج۹، ص۵۳۳.
گرچه پس از آن نیز بارها به شورش و دعوی استقلال برخاست، چنان‌که به رومانی هم هجوم برد. [۱۸]
Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱،۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶، ج۱، ص۲۰.
تلاش مجدد دولت استانبول برای سرکوب او به جایی نرسید و حتیٰ به سبب مشکلات عدیدۀ دیگر، مانند حملۀ ناپلئون به مصر، ناچار به صلح با پاسبان اوغلو شد و با خودمختاری او در ودین موافقت کرد، [۱۹]
سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج۲، ص۱۴۶۷، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۲۰]
Karl, E Z, Osmanli tarihi, Ankara, ۱۹۸۳، ج۵، ص۲۹.
[۲۱]
هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ج۵، ص۳۶۳۱، ترجمۀ زکی علی آبادی، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، ۱۳۶۹ش.
و رتبۀ وزیری به او داد. [۲۲]
سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، ج۲، ص۱۴۶۷، استانبول، ۱۳۰۶ق.
این نیز چندان سود نداد و پاسبان اوغلو به حمایت خان‌های استقلال‌طلب کریمه برخاست. دولت عثمانی رتبۀ او را لغو کرد و عثمان پاشای گرجی را به حکومت ودین فرستاد. پاسبان اوغلو در برابر، به افلاق و بخارست لشکر کشید. با فشار کنسول‌های دول اروپایی در رومانی، دولت عثمانی با پاسبان اوغلو صلح کرد و علاوه بر ودین، حکومت نیکبولی نیز به او واگذار شد. [۲۳]
IA، ج۹، ص۵۳۳.
[۲۴]
جودت، احمد، تاریخ، ج۷، ص۴۴، استانبول، ۱۳۰۹ق.
۳ - ویژگیهاپاسبان اوغلو پس از این درکنار دولت به مقابله با شورشیان صرب و حملات روس‌ها برخاست، ولی در همین اثنا در ۴۹ سالگی درگذشت. وی با آن‌که مردی جنگی و از مشهورترین امرای عثمانی در سراسر سواحل دانوب و بالکان به شمار می‌رفت، بسیار مردم‌دوست و نرمخو و اهل آبادانی بود. از این‌رو، میان مردم محبوبیت بسیار داشت. مسجدی که امروزه به نام او مشهور است، از مهم‌ترین مساجد این ولایات به شمار می‌رود. مقبرۀ وی در کنار مسجد مصطفیٰ پاشا در ودین قرار دارد. [۲۵]
IA، ج۹، ص۵۳۳.
۴ - فهرست منابع(۱) جودت، احمد، تاریخ، استانبول، ۱۳۰۹ق. (۲) سامی، شمس‌الدین، قاموس‌الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق. (۳) ووسینیچ، وین، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ سهیل آذری، تهران، ۱۳۴۷ش. (۴) هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ زکی علی آبادی، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، ۱۳۶۹ش. (۵) EI ۲. (۶) IA. (۷) Karl, E Z, Osmanli tarihi, Ankara, ۱۹۸۳. (۸) Miller, W, The Ottoman Empire and its Successors, ۱۸۰۱-۱۹۲۷, London, ۱۹۶۶. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پاسبان اوغلو»، شماره۵۴۵۳. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|