زمان تقریبی مطالعه: 38 دقیقه
 

علی بن عثمان هجویری




هجویری، علی‌بن عثمان، عالم و صوفی قرن پنجم و مولف کتاب کشف المحجوب می‌باشد.


۱ - خانواده


ابوالحسن علی هجویری غزنوی در خانواده‌ای معروف به زهد و تقوی در غزنین به دنیا آمد،
[۱] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۳۲۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ ش.
[۲] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
گفته‌اند که در غزنین دو محله، یکی جُلّاب ودیگری هُجویر، وجود داشته است که خانوادۀ هجویری در هر دو مدتی سکونت داشته‌اند و شاید به همین سبب، گاه او را هجویری و گاه جُلّابی خوانده‌اند،
[۳] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۴] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۵] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۱۴، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
اما او خود را در کشف المحجوب بارها علی‌بن عثمان جلابی نامیده است.
[۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
دایی هجویری، مشهور به تاج الاولیا، از مردان نیکوکار و معروف غزنین بود و مزارش در آن‌جا نزدیک مزار مادر هجویری است و قبر پدر هجویری در غزنه هنوز وجود دارد.
[۹] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۱۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۴، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۱] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۲ - نسب


هجویری به سوابق خانوادگی و نسبش اشاره نکرده‌، اما لاهوری
[۱۲] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۳، نولکشور ۱۹۲۹.
، بدون ذکر منبع، شجره نسب وی را تا امام علی علیه‌السلام رسانده
[۱۳] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
و اسماعیل پاشا بغدادی در هدیة العارفین
[۱۴] اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون۶۹۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت۱۴۱۰/۱۹۹۰.
لقب حسینی را به نام وی افزوده است، شاید به همین سبب، در شبه قاره وی را سید علی و سید هجویری می‌نامند.
[۱۵] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
اقبال لاهوری
[۱۶] محمد اقبال لاهوری، کلیات اشعار فارسی‌ مولانا اقبال‌ لاهوری‌، ج۱، ص۳۷، چاپ احمد سروش، تهران (۱۳۴۳ش).
در یکی از اشعارش وی را سید هجویر و مخدوم امم نامیده ‌است و در غزنه نیز خانواده‌هایی که خود را از اولاد او می‌شمرند، خود را سید می‌دانند.
[۱۷] دائرة المعارف آریانا، کابل: انجمن دائرة المعارف افغانستان، ج۱، ص۹۴۷.
هجویری به پیر علی و مخدوم علی نیز ملقب است، اما عموماً در هند و پاکستان او را با عنوان «حضرت‌ داتا گنج‌ بخش‌ «(کسی که گنج می‌بخشد) می‌شناسند، گفته‌اند خواجه‌ معین‌الدین‌ چشتی (متوفی۶۳۳) ‌ در شعری که به مناسبت پایان چله‌نشینی‌اش در کنار مقبرۀ هجویری سرود، این لقب را به وی داده ‌است
[۱۸] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۱۹] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ص۲۳۲، نولکشور ۱۹۲۹.
[۲۰] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ص، ۲۳۳‌-۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
[۲۱] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۶۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
اما ‌در کتاب کشف الاسرار، منسوب به هجویری، از او نقل شده است که مردم‌ وی‌ را در عین‌ افلاس‌ "گنج‌ بخش‌" می‌خواندند، کسانی که این کتاب را از هجویری می‌دانند از این عبارت نتیجه می‌گیرند که او در زمان حیاتش به این لقب نامبردار بوده است
[۲۲] غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
[۲۳] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۸-‌۲۱۹، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۲۴] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۶۲-‌۶۳، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۳ - تاریخ ولادت


تاریخ ولادت هجویری دانسته نیست، اما با توجه به پیران و مشایخی که دیده، احتمالاً در آخرین دهۀ قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم، یعنی در دوران سلطان محمودغزنوی (متوفی۴۲۱)، زاده شده است
[۲۵] رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، ص۶، تهران۱۳۸۱ش.
[۲۶] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۳، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۲۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص سیزده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
اما گزارشی که یعقوب چرخی
[۲۸] یعقوب چرخی، رساله ابدالیه، ج۱، ص۸‌۱۱، چاپ محمد نذیر رانجها، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد ۱۳۵۷ ش.
آورده است مبنی بر مناظرۀ هجویری با فیلسوفی هندی در حضورسلطان محمود و این‌که هجویری با نشان دادن کرامتی او را شکست داده است، با توجه به سن کم هجویری در آن زمان و نداشتن شهرت و آوازه در علم و عرفان، بعید به نظر می‌رسد
[۲۹] رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، ص۶، تهران۱۳۸۱ش.


۴ - معاصران


هجویری را همچنین معاصر ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم قشیری دانسته‌اند
[۳۰] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۶، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۳۱] غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
. البته او در کشف المحجوب
[۳۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
قشیری‌ را " استاد امام‌" نامیده‌ و از وی نقل قول مستقیم کرده است. اما از مطالب کشف المحجوب برنمی‌آید که وی با ابوسعید‌ که او را "شاهنشاه‌ محبان‌ و ملک‌ الملوک‌ صوفیان‌ نامیده است‌ ملاقات کرده باشد.
[۳۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۰‌-۲۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۳۴] یعقوب چرخی، رساله ابدالیه، ج۱، ص۵، چاپ محمد نذیر رانجها، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد ۱۳۵۷ ش.
به نظر می‌رسد که هجویری تنها فرزندان و مشایخ پس از ابوسعید را دیده ‌بوده است.
[۳۵] تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۵ - زندگی


دربارۀ زندگی خصوصی و همسر و فرزند هجویری در منابع متقدم مطلبی وجود ندارد. تنها خود در کشف المحجوب
[۳۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۳۴-‌۵۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
اشاره کرده است که پس از آن‌که یازده سال خداوند وی را از ابتلا به زندگی زناشویی حفظ کرد، به مدت یک سال درگیر رابطه‌ای عاطفی بود که باز هم خداوند وی را از آن خلاصی داد، چون عبارات هجویری در این باره صریح نیست، پژوهشگران احتمالات متعددی داده‌اند: برخی گفته‌اند که وی یک بار ازدواج کرد و بار دوم فریفتۀ زنی شد که البته با وی ازدواج نکرد، برخی هم گفته‌اند که وی دوبار ازدواج کرد و فاصلۀ این دو ازدواج یازده سال بود و ازدواج دوم هم پس از یک سال منتهی به جدایی یا وفات همسر شد،
[۳۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۱‌۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۳۸] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۷-‌۲۰۸، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۳۹] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۷۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
اما با توجه به این‌که هجویری از جمله صوفیانی است که مخالف تأهل بود و فاضلترین و بهترین افراد را مجردان می‌دانست،
[۴۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۳۳-‌۵۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
به احتمال بسیار وی اصلاً ازدواج نکرد.
[۴۱] صباح الدین عبدالرحمن، بزم صوفیه، ج۱، ص۷، به اهتمام مسعود علی صاحب ندوی، (بمبئی) ۱۳۶۹.
[۴۲] غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.


۶ - اساتید


دربارۀ مشایخ و استادان هجویری جز آنچه در کشف المحجوب ذکر شده ‌است، اطلاعی وجود ندارد،
[۴۳] عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۷۱، تهران ۱۳۶۳ش.
[۴۴] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۳، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
احتمالاً وی علوم متداول عصر خود، از قبیل حدیث و تفسیر و فقه و کلام، را نزد علمای شهر خود آموخت
[۴۵] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۷۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
در سفری به عراق ‌ که به قول خود «اندر طلب دنیا و فنای آن ناباکی می‌کرد» و وام بسیار از مردم گرفته بود ‌ سیدی به او نامه نوشت و او را از هوس‌ها و دل مشغولی به دنیا برحذر داشت، همین نامه سبب توبه وی شد و شاید سبب تحول حال و طلب دیدار شیخ و مرشد و روی آوردن او به تصوف هم همین واقعه بود.
[۴۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۴۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۰۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۴۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص سیزده‌ چهارده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
سرانجام، وی از میان مشایخی که با آن‌ها دیدار و گفتگو داشت، ابوالفضل محمد بن‌حسن‌ ختلی را‌ که به دو واسطه شاگرد شبلی به شمار می‌آمد و هجویری‌ او را زین‌ اوتاد و شیخ عباد می‌نامید‌ به عنوان مرشد اختیار کرد.
[۴۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۵۰] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ ش.
[۵۱] محمد بن محمد پارسا، فصل الخطاب، ج۱، ص۷، چاپ جلیل مسگر نژاد، تهران۱۳۸۱ش.
[۵۲] محمد تقی بهار، سبک شناسی تاریخ تطور نثر فارسی، ج۲، ص۱۸۷، ج۲، تهران (۱۳۲۱ش).


۷ - مذهب


هجویری در فروع حنفی مذهب بود
[۵۳] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
و در کشف المحجوب
[۵۴] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۴۵-‌۱۴۶، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
در ضمن شرح احوال ابوحنیفه، که او را امام اعظم می‌خواند، از رؤیای خود در برتری و کمالات وی سخن گفته ‌است.

۸ - طریقت


او در طریقت نیز همچون استادش، ختلی، صوفی‌ای اهل صحو و به اصطلاح در طریقت جنیدی بود.
[۵۵] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.


۸.۱ - اعتقادات



۸.۱.۱ - درباره سماع


در باب سماع نیز، مانند پیروان جنید، موضع محتاطانه‌ای داشت و سماع را‌ به‌طور کلی حلال یا حرام نمی‌دانست و می‌گفت که اگر تأثیر سماع در دل به سوی چیزهای حلال باشد حلال است و اگر دل را به سوی حرام بکشاند حرام است، وی با آن‌که خود سماع می‌کرد، سماع نکردن را ترجیح می‌داد و اعتقاد داشت زمانی که سالک به مقام مشاهده می‌رسد دیگر ذوق به سماع ندارد.
[۵۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۸-‌۲۵۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۵۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۸۷-‌۵۸۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۵۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۰۰-‌۶۰۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.


۸.۱.۲ - درباره حلاج


برخلاف برخی پیروان جنید، مانند حُصری (استاد و مرشد ابوالفضل ختلی)، که از رد و قبول حلاج خودداری می‌کردند، هجویری با همدلی و قبول به حلاج می‌نگریست، هجویری حلاج را از کفر و سحر مبرا می‌دانست و وی را ولیّ محقق می‌شمرد، درعین حال اعتقاد داشت که چون حلاج مغلوب حال بود، نمی توان از ظاهر کلامش پیروی کرد، او همچنین پیروان واقعی حلاج، همچون ابوجعفر صیدلانی، را از نسبت حلول و الحاد مبرا می‌دانست.
[۵۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۲۹-‌۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۶۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.


۸.۱.۳ - درباره رسوم صوفیه
هجویری، مانند ختلی، چندان به رسوم صوفیه از قبیل خرقه پوشی و خانقاه نشینی اعتنا نداشت و مقید بودن بدان را تکلف می‌دانست و آنچنان که از کشف المحجوب آشکار می‌گردد، صوفی سیاح بود .
[۶۱] علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۷۱ هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۶۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، مقدمۀ عابدی، ص هجده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.


۹ - تحصیلات


و از بسیاری از شهرهای جهان اسلام، از شام تا ترکستان و از دریای قزوین ( دریای خزر ) تا جایی که اکنون پاکستان نامیده می‌شود، دیدن کرد و با عرفا و مشایخ بسیاری در عراق و شام و ماوراء النهر و خراسان ملاقات نمود و بسیاری از علوم و معارف دینی و عرفانی را از آنان فراگرفتف
[۶۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۶۴] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۶۵] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۰۷، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
از جمله در سفر به عراق با ابوجعفر محمد بن مصباح صیدلانی دیدار کرد و برخی از آثار حلاج را نزد وی خواند.
[۶۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۶۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۶۷] ص، تعلیقات عابدی، ص۷۸۳، علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

در سفر به نیشابور نیز خواجه مظفر بن حمدان را دید و دربارۀ فنا و بقا و سماع از وی مطالبی شنید و از ابوالعباس احمد بن محمد شَقانی نیز بعضی علوم را فراگرفت.
[۶۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۶۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۷‌-۲۵۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷۰] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۷۱] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص بیست، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
در طوس با ابوالقاسم کُرَّگانی دیدار کرد و از احوال و اسرار درون خود با او سخن گفت و از او راهنمایی گرفت و در مرو پیروان سیاریان و رسائل آنان را دید و از عقاید آنان در جمع و تفرقه پرسید.
در میهنه فرزند ابوسعید ابوالخیر، ابومظفر، و حسن بن مؤدب مرید ابوسعید را ملاقات کرد و داستان ملاقات ابوسعید با ابوالحسن خرقانی را از حسن بن مؤدب شنید
[۷۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۶-‌۲۵۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷۴] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۷۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷۵] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۶‌ ۱۱۸، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
و سرانجام، سفر طولانی هجویری به لاهور به اقامت درآنجا انجامید، اما تاریخ ورود وی به لاهور نامعلوم است، با توجه به این‌که هجویری تا هنگام درگذشت ختلی در شام و در خدمت او بود،
[۷۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
باید سفرش به لاهور پس از درگذشت ختلی باشد، یعنی در ۴۵۳ یا ۴۶۰.
[۷۷] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۷۸] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۷۹] سید اطهر عباس رضوی، «تصوف در شبه قاره هند/ سلسله‌ها و شعر معنوی به زبا ن‌های محلی»، ج۱، ص۳۹، ترجمۀ فاطمه شاه حسینی، ماهنامه پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۸۶ش.

از سوی دیگر، با توجه به این‌که هجویری در کشف المحجوب از «گرفتار شدن» خود «در دیار هند اندر میان ناجنسان» خبر داده‌ است، برخی ازپژوهشگران معاصر استنباط کرده‌اند که او یک بار در آن‌جا اسیر شده و این تاریخ قبل از وفات ختلی بوده است، از این رو، حتی گفته شده است که او دوبار به لاهور رفت؛ یک بار در ۴۳۱ و در اثنای آشوب‌های بعد از حکومت سلطان محمود غزنوی که سبب شد هجویری از غزنه به لاهور سفر کند و سرانجام در آن‌جا اسیر شود و سفر دوم نیز پس از وفات ختلی بود.
[۸۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۸۱] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲-‌۱۲۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۸۲] سید اطهر عباس رضوی، «تصوف در شبه قاره هند/ سلسله‌ها و شعر معنوی به زبا ن‌های محلی»، ج۱، ص۳۹، ترجمۀ فاطمه شاه حسینی، ماهنامه پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۸۶ش.

همچنین برخی نوشته‌اند که هجویری به سبب فرمان ختلی مأمور رفتن به لاهور شد، پیش از آن حسین زنجانی از طرف ختلی مأمور ارشاد طریقت در لاهور شده بود و هجویری زمانی به آن‌جا رسید که زنجانی از دنیا رفته بود
[۸۳] نظام الدین اولیا، ملفوظات خواجه نظام الدین اولیا: فوائد الفواد، ج۱، ص۴۳، تألیف خواجه حسن سجزی دهلوی، چاپ محسن کیانی، تصحیح محمد لطیف ملک، تهران۱۳۷۷ش.
[۸۴] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، نج۲، ص۲۳۲-‌۲۳۳، ولکشور ۱۹۲۹.
اما چون حسین زنجانی پس از هجویری در گذشت، ممکن است اساساً این گزارش نادرست باشد یا آن حسین زنجانی که در برخی منابع از او یاد شده است شخص دیگری باشد که شرح حال وی بر ما پوشیده است،
[۸۵] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۰-‌۲۱۱، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
بنابراین، به نظر می‌رسد که هم تاریخ ورود هجویری به لاهور و هم علل این سفر نامعلوم است.

۱۰ - ساخت مسجد و خانقاه


هجویری در لاهور در مسجدی که ساخت، خانقاه هم بنا کرد و مریدان بسیار یافت، گفته شده است که هجویری عدۀ کثیری را به دین اسلام در آورد که یکی از نخستین گروندگان، حاکم لاهور بود که پس از اسلام آوردن شیخ هندی نام گرفت و اخلاف وی از آن زمان به بعد متولی مزار هجویری بوده اند.
[۸۶] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۸۷] عبدالرشید، داتا گنج‌ بخش‌ زندگینامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۶، ترجمۀ احمدسمیعی‌، تهران۱۳۴۹ش.
[۸۸] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۱۱ - وفات


هجویری در لاهور درگذشت، دربارۀ تاریخ وفات او اختلاف وجود دارد: آن را در۴۵۶ و بنا بر قولی ۴۶۴
[۸۹] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ص١٦۵، نولکشور.
و ۴۶۵
[۹۰] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
دانسته‌اند، برخی پژوهشگران معاصر نیز، براساس ملاقات وی با مشایخ و عارفان زمانش، سال‌های میان ۴۶۵ تا ۴۶۹ را ذکر کرده‌اند
[۹۱] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، ص۶، تهران۱۳۸۱ش.، ۱۳۸۱ش، ص۶؛.
[۹۲] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۵، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۹۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص چهل‌چهل ویک، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
اما بر اساس سه مادّه تاریخی که بر دیوارهای مزار هجویری نوشته شده، وی در ۴۶۵ درگذشته است و ازاین‌رو برخی همین تاریخ را پذیرفته‌اند.
[۹۴] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون۱۴۹۴ .
[۹۵] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۵‌۸۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۹۶] نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۷۶، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
[۹۷] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۴-‌۲۱۵، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۹۸] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۸-‌۱۵۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۱۲ - محل دفن


هجویری را در نزدیکی مسجدی که خود در لاهور بنا کرده بود دفن کردند
[۹۹] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، نج۲، ص۲۳۳، ولکشور ۱۹۲۹.
[۱۰۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
در یک طرف‌ مقبرۀ او، قبر شیخ احمدحمادی سرخسی‌، دوست و همسفر هجویری که از متصوفان جوانمرد بود، قرار دارد و در طرف دیگرش، قبر ابوسعید هجویری‌ مرید هجویری.
[۱۰۱] نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۸۰، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
[۱۰۲] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۰۳] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
مزار هجویری چند بار تعمیر و یک قبرستان و یک حلقه چاه و یک حمام به آن افزوده شده است. ظهیرالدوله‌ سلطان‌ابراهیم‌، نوۀ سلطان‌ محمود غزنوی‌، نیز بقعه‌ای بر آن ساخت.
[۱۰۴] نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۸۰، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
[۱۰۵] عبدالرشید، داتا گنج‌ بخش‌ زندگینامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۳-‌۲۴، ترجمۀ احمدسمیعی‌، تهران۱۳۴۹ش.
[۱۰۶] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۰۷] نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۷۲-‌۱۰۸۲، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
[۱۰۸] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۴‌-۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.

مزار هجویری همواره محل زیارت و نیز جایگاهی برای اعتکاف و چله‌نشینی عارفان و صوفیانی همچون معین‌الدین حسن سجزی و فریدالدین گنج شکر بوده ‌است ،
[۱۰۹] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۳، نولکشور ۱۹۲۹.
[۱۱۰]
این مزار در لاهور امروزه نیز از اماکن مقدّس مسلمانان شبه قاره و پاکستان به شمار می‌آید و مردم اعتقاد دارند که اگر کسی چهل شب یا چهل روز آن را طواف کند حاجت می‌گیرد
[۱۱۱] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۱۱۲] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
[۱۱۳] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۱۴] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
مردم پاکستان هرسال در روز درگذشت، هجویری جشنی به نام عُرس برگزار می‌کنند، این جشن از بیستم صفر هرسال شروع می‌شود و سه روز ادامه دارد و در این مدت مجالس قوالی و سماع و ختم قرآن و خطابه و وعظ نیز برقرار است و مردم غذا و شیرینی می‌دهند و گرد مزار طواف می‌کنند.
[۱۱۵] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.


۱۳ - آثار


هجویری آثار بسیاری داشته است، اما این آثار یا مفقود شده یا کسی آن‌ها را به نام خود کرده است.

۱۳.۱ - آثار قطعی


از آن‌ میان‌ تنها کشف‌ المحجوب ‌ که‌ قطعاً از آن‌ اوست ‌ به‌ دست‌ ما رسیده‌ است
[۱۱۶] داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
[۱۱۷] غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۲، نولکشور ۱۹۲۹.
هجویری‌ در ‌ کشف‌المحجوب‌ از دیگر آثار خویش‌ نام‌ برده است، که عبارت‌اند از:
۱) دیوان شعری، که بنا بر گزارش هجویری، کسی آن را از وی امانت گرفت و با کمی تغییر آن را به نام خود کرد.
[۱۱۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۲) منهاج الدین، از کشف المحجوب چنین استنباط می‌شود که این کتاب دربارۀ بزرگان تصوف و اهل بیت علیهم‌السلام و فضایل اصحاب صفه بوده و از حسین بن منصور حلاج هم در آن یاد شده است، این کتاب را نیز یکی از مدعیان به نام خود کرد.
[۱۱۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲‌۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۲۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۲۱] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۳) الرعایه لحقوق الله تعالی، در باب توحید که در آن به رد آرای مخالفان توحید پرداخته است.
[۱۲۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۴) اسرار الخِرَق و الملوّنات (در آداب خرقه و مرقع پوشی)، که در زمان نوشتن کشف المحجوب دست‌نوشته ای از آن در مرو موجود بوده است.
[۱۲۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۶، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۵) البیان لاهل العیان، دربارۀ جمع و تفرقه که هجویری در جوانی آن را نوشت.
[۱۲۴] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۸۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۶) نحو القلوب / ب حرالقلوب، که در آن‌ به‌طور مفصّل دربارۀ اصطلاح عرفانی جمع سخن گفته است،
[۱۲۵] کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۲۶] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۲۷] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، س ۱۹۳۵.
[۱۲۸] رینولد الین نیکلسون، «کشف المحجوب و هجویری، مقدمۀ نیکلسون برترجمۀ انگلیسی کشف المحجوب»، تعلیقات عابدی، ص۲۸، ترجمۀ محمود عابدی، مطالعات عرفانی، ش دوم، زمستان ۱۳۸۴ش.

۷) کتابی در شرح کلام حسین بن منصور حلاج، که هجویری
[۱۲۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
در آن «به دلایل و حجج، علو کلام و صحت حالِ» حلاج را ثابت کرده است.
۸) کتاب یا رساله‌ای دربارۀ ایمان .
[۱۳۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.

۹) کتاب فنا و بقا، در بارۀ این دو اصطلاح عرفانی.
[۱۳۱] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.


۱۳.۲ - آثار منسوب


دو اثر دیگر نیز به‌ هجویری‌ منسوب‌ است‌:
کشف الاسرار و ثواقب الاخبار،
[۱۳۲] اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، س۶۹۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۳۳] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
اما در کشف‌ المحجوب‌ نامی‌ از آن‌ها به‌ میان‌ نیامده‌ و بعید است از وی باشد.
[۱۳۴] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۳۵] محسن ذاکر الحسینی، «تصحیح کشف المحجوب هجویری»، ج۱، ص۱۱۹، نامه فرهنگستان، ش۲۷، پاییز۱۳۸۴ش.
کشف الاسرار در لاهور به چاپ رسیده و چند بار هم به اردو ترجمه شده ‌است.
[۱۳۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۰۴‌-۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۳۷] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۸۰، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
[۱۳۸] محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۷-‌۲۱۹، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
[۱۳۹] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۶‌۱۸۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
کتاب الحج نیز که هجویری
[۱۴۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
از آن نام برده و تسبیحی
[۱۴۱] محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
آن را جزو آثار هجویری آورده، فقط بابی است از کشف المحجوب، باعنوان «کشف الحجاب الثامن فی الحج».
[۱۴۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۷۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
[۱۴۳] «تصحیح کشف المحجوب هجویری»، نامه فرهنگستان، ش۲۷، پاییز۱۳۸۴ش.


۱۴ - فهرست منابع


(۱) محمد اقبال لاهوری، کلیات اشعار فارسی‌ مولانا اقبال‌ لاهوری‌، چاپ احمد سروش، تهران (۱۳۴۳ش).
(۲) محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
(۳) اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۴) محمد تقی بهار، سبک شناسی تاریخ تطور نثر فارسی، ج۲، تهران (۱۳۲۱ش).
(۵) محمد بن محمد پارسا، فصل الخطاب، چاپ جلیل مسگر نژاد، تهران۱۳۸۱ش.
(۶) محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
(۷) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ ش.
(۸) یعقوب چرخی، رساله ابدالیه، چاپ محمد نذیر رانجها، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد ۱۳۵۷ ش.
(۹) نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
(۱۰) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۱۱) داراشکوه، سفینه الاولیاء، نولکشور.
(۱۲) دائرة المعارف آریانا، کابل: انجمن دائرة المعارف افغانستان.
(۱۳) محسن ذاکر الحسینی، «تصحیح کشف المحجوب هجویری»، نامه فرهنگستان، ش۲۷، پاییز۱۳۸۴ش.
(۱۴) سید اطهر عباس رضوی، «تصوف در شبه قاره هند/ سلسله‌ها و شعر معنوی به زبا ن‌های محلی»، ترجمۀ فاطمه شاه حسینی، ماهنامه پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۸۶ش.
(۱۵) عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
(۱۶) صباح الدین عبدالرحمن، بزم صوفیه، به اهتمام مسعود علی صاحب ندوی، (بمبئی) ۱۳۶۹.
(۱۷) عبدالرشید، داتا گنج‌ بخش‌ زندگینامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، ترجمۀ احمدسمیعی‌، تهران۱۳۴۹ش.
(۱۸) غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
(۱۹) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، نولکشور ۱۹۲۹.
(۲۰) نظام الدین اولیا، ملفوظات خواجه نظام الدین اولیا: فوائد الفواد، تألیف خواجه حسن سجزی دهلوی، چاپ محسن کیانی، تصحیح محمد لطیف ملک، تهران۱۳۷۷ش.
(۲۱) رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، تهران۱۳۸۱ش.
(۲۲) رینولد الین نیکلسون، «کشف المحجوب و هجویری، مقدمۀ نیکلسون برترجمۀ انگلیسی کشف المحجوب»، ترجمۀ محمود عابدی، مطالعات عرفانی، ش دوم، زمستان ۱۳۸۴ش.
(۲۳) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
(۲۴) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ اسعادعبدالهادی قندیل، بیروت۱۹۸۰.

۱۵ - پانویس

 
۱. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۳۲۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ ش.
۲. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۳. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۴. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۵. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۱۴، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۸. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۹. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۱۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۴، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۱. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۲. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۳، نولکشور ۱۹۲۹.
۱۳. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۵۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۴. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون۶۹۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۵. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۶. ↑ محمد اقبال لاهوری، کلیات اشعار فارسی‌ مولانا اقبال‌ لاهوری‌، ج۱، ص۳۷، چاپ احمد سروش، تهران (۱۳۴۳ش).
۱۷. ↑ دائرة المعارف آریانا، کابل: انجمن دائرة المعارف افغانستان، ج۱، ص۹۴۷.
۱۸. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۱۹. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ص۲۳۲، نولکشور ۱۹۲۹.
۲۰. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ص، ۲۳۳‌-۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
۲۱. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۶۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۲۲. ↑ غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
۲۳. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۸-‌۲۱۹، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۲۴. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۶۲-‌۶۳، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۲۵. ↑ رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، ص۶، تهران۱۳۸۱ش.
۲۶. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۳، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۲۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص سیزده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۲۸. ↑ یعقوب چرخی، رساله ابدالیه، ج۱، ص۸‌۱۱، چاپ محمد نذیر رانجها، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد ۱۳۵۷ ش.
۲۹. ↑ رینولد الین نیکلسون، گزیده کشف المحجوب، ص۶، تهران۱۳۸۱ش.
۳۰. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۶، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۳۱. ↑ غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
۳۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۳۳. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۰‌-۲۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۳۴. ↑ یعقوب چرخی، رساله ابدالیه، ج۱، ص۵، چاپ محمد نذیر رانجها، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد ۱۳۵۷ ش.
۳۵. ↑ تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۳۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۳۴-‌۵۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۳۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۱‌۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۳۸. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۷-‌۲۰۸، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۳۹. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۷۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۴۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۳۳-‌۵۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۴۱. ↑ صباح الدین عبدالرحمن، بزم صوفیه، ج۱، ص۷، به اهتمام مسعود علی صاحب ندوی، (بمبئی) ۱۳۶۹.
۴۲. ↑ غلام سرور، «کشف المحجوب هجویری»، نشریه الهلال، ش ۸۲، ص۱۲۰، مرداد و شهریور ۱۳۴۷.
۴۳. ↑ عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۷۱، تهران ۱۳۶۳ش.
۴۴. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۰۳، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۴۵. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۷۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۴۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۴۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۰۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۴۸. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص سیزده‌ چهارده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۴۹. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۵۰. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ ش.
۵۱. ↑ محمد بن محمد پارسا، فصل الخطاب، ج۱، ص۷، چاپ جلیل مسگر نژاد، تهران۱۳۸۱ش.
۵۲. ↑ محمد تقی بهار، سبک شناسی تاریخ تطور نثر فارسی، ج۲، ص۱۸۷، ج۲، تهران (۱۳۲۱ش).
۵۳. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۵۴. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۴۵-‌۱۴۶، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۵۵. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۵۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۸-‌۲۵۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۵۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۵۸۷-‌۵۸۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۵۸. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۶۰۰-‌۶۰۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۵۹. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۲۹-‌۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۱. ↑ علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۷۱ هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، مقدمۀ عابدی، ص هجده، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۳. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۴. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۶۵. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۰۷، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۶۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۶۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۷. ↑ ص، تعلیقات عابدی، ص۷۸۳، علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۸. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۶۹. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۷‌-۲۵۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۰. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۷۱. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص بیست، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۳. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۶-‌۲۵۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۴. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۷۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۵. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۶‌ ۱۱۸، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۷۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۷. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۷۸. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۷۹. ↑ سید اطهر عباس رضوی، «تصوف در شبه قاره هند/ سلسله‌ها و شعر معنوی به زبا ن‌های محلی»، ج۱، ص۳۹، ترجمۀ فاطمه شاه حسینی، ماهنامه پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۸۶ش.
۸۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۸۱. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۲-‌۱۲۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۸۲. ↑ سید اطهر عباس رضوی، «تصوف در شبه قاره هند/ سلسله‌ها و شعر معنوی به زبا ن‌های محلی»، ج۱، ص۳۹، ترجمۀ فاطمه شاه حسینی، ماهنامه پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۱۰، دی ماه ۱۳۸۶ش.
۸۳. ↑ نظام الدین اولیا، ملفوظات خواجه نظام الدین اولیا: فوائد الفواد، ج۱، ص۴۳، تألیف خواجه حسن سجزی دهلوی، چاپ محسن کیانی، تصحیح محمد لطیف ملک، تهران۱۳۷۷ش.
۸۴. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، نج۲، ص۲۳۲-‌۲۳۳، ولکشور ۱۹۲۹.
۸۵. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۰-‌۲۱۱، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۸۶. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۸۷. ↑ عبدالرشید، داتا گنج‌ بخش‌ زندگینامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۶، ترجمۀ احمدسمیعی‌، تهران۱۳۴۹ش.
۸۸. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۸۹. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ص١٦۵، نولکشور.
۹۰. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
۹۱. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۹۲. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۵، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۹۳. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص چهل‌چهل ویک، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۹۴. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون۱۴۹۴ .
۹۵. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۵‌۸۷، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۹۶. ↑ نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۷۶، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
۹۷. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۴-‌۲۱۵، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۹۸. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۲۸-‌۱۵۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۹۹. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، نج۲، ص۲۳۳، ولکشور ۱۹۲۹.
۱۰۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۰۱. ↑ نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۸۰، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
۱۰۲. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۱۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۰۳. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۰۴. ↑ نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۸۰، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
۱۰۵. ↑ عبدالرشید، داتا گنج‌ بخش‌ زندگینامه و تعالیم شیخ ابوالحسن علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۳-‌۲۴، ترجمۀ احمدسمیعی‌، تهران۱۳۴۹ش.
۱۰۶. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۴، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۰۷. ↑ نور احمد چشتی، تحقیقات چشتی، ج۱، ص۱۰۷۲-‌۱۰۸۲، چاپ سید احسان علی، لاهور۱۹۶۴.
۱۰۸. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۵۴‌-۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۰۹. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۳، نولکشور ۱۹۲۹.
۱۱۰. ↑
۱۱۱. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۱۱۲. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۴، نولکشور ۱۹۲۹.
۱۱۳. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ۱۵۹، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۱۴. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۱۵. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۱، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۱۶. ↑ داراشکوه، سفینه الاولیاء، ج۱، ص۱۶۴، نولکشور.
۱۱۷. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیاء، ج۲، ص۲۳۲، نولکشور ۱۹۲۹.
۱۱۸. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۱۹. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲‌۳، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۱۸، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۱. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۰، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۳. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۷۶، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۴. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۳۸۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۵. ↑ کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۲۶. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۲۷. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، س ۱۹۳۵.
۱۲۸. ↑ رینولد الین نیکلسون، «کشف المحجوب و هجویری، مقدمۀ نیکلسون برترجمۀ انگلیسی کشف المحجوب»، تعلیقات عابدی، ص۲۸، ترجمۀ محمود عابدی، مطالعات عرفانی، ش دوم، زمستان ۱۳۸۴ش.
۱۲۹. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۳۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۱۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۳۱. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۳۲. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، س۶۹۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۳۳. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۶، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۳۴. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۳۵. ↑ محسن ذاکر الحسینی، «تصحیح کشف المحجوب هجویری»، ج۱، ص۱۱۹، نامه فرهنگستان، ش۲۷، پاییز۱۳۸۴ش.
۱۳۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۰۴‌-۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۳۷. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۸۰، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۳۸. ↑ محمد موسی امرتسری، «تحقیق دراحوال و آثار علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۲۱۷-‌۲۱۹، مؤلف کشف المحجوب»، ترجمۀ عارف نوشاهی و چاند بی بی، معارف، دورۀ پانزدهم، ش ۱و۲، فروردین آبان، ۱۳۷۷ش.
۱۳۹. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۷۶‌۱۸۲، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۴۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۲۵۱، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۴۱. ↑ محمد حسین تسبیحی، تحلیل کشف المحجوب و تحقیق در احوال و آثار حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۱۶۵، اسلام آباد ۱۳۷۸ش.
۱۴۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۴۷۹، چاپ محمود عابدی، تهران۱۳۸۳.
۱۴۳. ↑ «تصحیح کشف المحجوب هجویری»، نامه فرهنگستان، ش۲۷، پاییز۱۳۸۴ش.


۱۶ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «هجویری»، شماره۷۳۱۶.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.