عیادت بیمارانیکی از فضائل اخلاقی و نشانه‌های اخلاق حسنه و حسن سلوک با مردم، عیادت بیمار است که در شرع مقدس اسلام در این‌باره اصرار فراوان شده است. عیادت بیمار از حقوقی است که مسلمانان بر یکدیگر دارند که لازم است نسبت به ادای آن خود را موظف بدانند. فهرست مندرجات۲ - ارتباطات عاطفی ۳ - عیادت از نظر روایات ۳.۱ - حق مسلمان بر مسلمان دیگر ۴ - اجر عیادت ۴.۱ - دعایی از صحیفه ۴.۲ - سبب استجابت حاجت ۵ - آثار دنیوی و اخروی ۵.۱ - اجر و رحمت الهی ۵.۲ - بهره بردن از دعای بیماران ۵.۳ - ملاقات خداوند ۵.۴ - قضای حوائج شخصی ۶ - وظایف و آداب عیادت‌کنندگان ۶.۱ - اخلاص نیت ۶.۲ - سپاس الهی ۶.۳ - دعا نمودن برای بیمار ۶.۴ - درخواست دعا از بیمار ۶.۵ - تلاش برای رفع نیازهای بیمار ۶.۶ - هدیه بردن برای بیمار ۶.۷ - عیادت متناوب ۶.۸ - کوتاهی درنگ در کنار بیمار ۶.۹ - نخوردن در خانه بیمار ۷ - آداب اخلاقی عیادت ۷.۱ - تفقد عاطفی از بیمار ۷.۲ - تقویت روحی ۷.۳ - گفتگوهای سازنده با بیماران ۷.۴ - عدم توقع پذیرایی ۸ - عیادت‌های غیر لازم یا ممنوع ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - معنای عیادتعیادت در لغت به معنی رفتن به ملاقات کسی است و به علت کثرت استعمال، مخصوص ملاقات نمودن بیمار شده است. ۲ - ارتباطات عاطفیتقویت ارتباط عاطفی میان افراد جامعه اسلامی در راستای یاری همدیگر در رسیدن به کمالات انسانی از اهداف کلان و راهبردی شریعت نبوی است و «عیادت بیماران» یکی از ابزارهای تحقق این هدف کلان است که از طرفی بیمار رنجور را مرهم و تسکینی است و از طرف دیگر عیادت‌کننده به فضایل اخلاقی و تربیتی فراوانی خواهد رسید و در ضلع سوم نیز این روابط به تقویت ارتباطات میان فردی (بین دوستان) و میان‌گروهی (در خانواده‌ها) و از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها خواهد انجامید که این ارتباطات، اساس تعاون و وحدت و همدلی در سطح کلان جامعه اسلامی را تشکیل می‌دهند. ۳ - عیادت از نظر روایاترسول گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) دستور می‌دادند که بیماران را عیادت کنید و عیادت بیمار را صدقه و برتر از ثواب تشییع جنازه می‌دانستند. امام علی (علیه‌السّلام) عیادت بیماران را از بهترین کارهای نیک می‌دانستند. لازم به ذکر است رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) در مورد عیادت از همسایگان بیمار و در مورد عیادت مسکینان توجه خاص داشتند و خود نیز همواره از بینوایانی که بیمار می‌شدند عیادت می‌کردند. بلکه حتی یک بیمار یهودی را نیز عیادت فرمودند. ۳.۱ - حق مسلمان بر مسلمان دیگرحضرت علی (علیه‌السّلام) از قول رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: «للمسلم علی اخیه ثلاثون حقّاً لا برائة له منها الّا بالاداء اَوِ العفو یغفر زلّتَهُ و یرحم عبرته... و یعود مرضته....؛ هر مسلمانی نسبت به مسلمان دیگر سی حق دارد که باید آنها را انجام دهد و از این حقوق رهایی نخواهد یافت جز اینکه آنها را ادا کند و یا آنکه برادر مسلمانش از او درگذرد... و از جمله آنها این است که هنگام بیماری از او دیدن کند....» در حدیث دیگری می‌خوانیم که معلّی بن خنیس می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: حق مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود: برای او هفت حق است که همه آنها بر عهده برادرش واجب است و اگر چیزی از آن حقوق را ضایع کند و وظیفه‌اش را انجام ندهد از ولایت و اطاعت خدا بیرون رفته و از بندگی خدا بهره‌ای نبرده است. عرض کردم: قربانت گردم، آن حقوق کدام است؟ فرمود: ای معلّی! من بر تو نگرانم، می‌ترسم این حقوق را ضایع کنی و مراعات ننمایی، بدانی و عمل نکنی. عرض کردم: نیرویی جز از خدا نیست (امید آن دارم که با کمک خداوند بتوانم به وظیفه‌ام عمل کنم. امام صادق (علیه‌السّلام) در این روایت هفت حق را برای او برشمرد و) فرمود: آسان‌ترین آن حقوق این است که آنچه برای خود دوست داری برای او هم دوست داشته باشی و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای او نیز نپسندی... و حق هفتم آن است که قَسمش را ادا کنی (یعنی حقّی (کفّاره) که به وسیله قسم بر عهده او قرار گرفته است ادا نمایی) و دعوتش را بپذیری و در هنگام بیماری از او عیادت کنی. همچنین در حدیث دیگری آمده است که امام صادق (علیه‌السّلام) از پدران بزرگوار خود نقل کرده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «للمؤمن علی المؤمن سبعة حقوق واجبة من الله عزَّوجلّ... و ان یعوده فی مرضه؛ مؤمن نسبت به مؤمن هفت حق دارد که باید ادا کند... و یکی از آنها دیدار او در حال بیماری است.» امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمودند: از حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر این است وقتی بیمار شد او را عیادت کند. از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است که فرمود: «من حقّ المسلم علی المسلم اذا لقیه ان یسلم علیه و اذا مرض ان یعوده و اذا مات ان یشیّع جنازته؛ حق مسلمان بر مسلمان آن است که وقتی او را ببیند سلام کند و چون بیمار شود از او عیادت نماید و هنگامی که بمیرد جنازه‌اش را تشییع کند.» ۴ - اجر عیادتدرباره ثواب عیادت بیمار نیز روایاتی رسیده است که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم. امام هشتم (علیه‌السّلام) فرمود: «ایّما مؤمن عاد اخاه فی مرضه فان کان حین یصبح شیَّعه سبعون الف ملک فاذا قعد عنده غَمَرَتْه الرّحمة و استغفروا له حتّی یمسی و ان کان مساء کان له مثل ذلک حتّی یصبح؛ هر مؤمنی که مؤمنی را در بیماری‌اش عیادت کند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملک او را تشییع (بدرقه و همراهی) کنند و چون نزد او بنشیند رحمت (خدا) او را فرا گیرد و تا شب برای او استغفار کنند، و اگر شب باشد همین اجر تا صبح برای او خواهد بود.» در حدیث دیگری می‌خوانیم که رسول گرامی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ایّما مؤمن عاد مریضاً خاض فی الرّحمة فاذا قعد عنده استنقع فیها فاذا عاده غدوة صلّی علیه سبعون الف ملک الی ان یمسی و ان عاده عشیّة صلّی علیه سبعون الف ملک حتّی یصبح؛ هر مؤمنی که به دیدار بیماری برود در رحمت خدا وارد می‌شود و زمانی که نزد آن بیمار بنشیند در رحمت خدا فرو می‌رود. اگر صبحگاهان به عیادت او برود هفتاد هزار فرشته تا شام او را دعا می‌کنند و اگر شامگاهان از وی عیادت کند تا صبح هفتاد هزار فرشته به او دعا می‌کنند.» در روایت دیگری از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است که فرمود: «اذا عاد الرّجل اخاه المسلم مشی فی خرافة الجنّة حتّی یجلس فاذا جلس غمرته الرّحمة فان کان غدوة صلّی علیه سبعون الف ملک حتّی یصبح؛ شخصی که به عیادت برادر مسلمان خود می‌رود در میان میوه‌های چیده شده بهشتی راه می‌رود و هنگامی که نزد بیمار بنشیند رحمت خدا او را فرا می‌گیرد. اگر صبح به دیدن او برود تا روز دیگر هفتاد هزار فرشته بر او دعا می‌کنند.» مرحوم سیّد رضی نیز در این‌باره روایتی از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرمود: «من عاد مریضاً لم یزل یخوض الرّحمة حتّی یجلس فاذا جلس اغتمس فیها؛ کسی که به عیادت بیمار می‌رود همیشه در میان رحمت الهی راه می‌رود تا بنشیند، آنگاه که نزد بیمار نشست غرق در رحمت خدا می‌گردد.» از صحابه، خواجه‌ای بیمار شد •••• و اندر آن بیماری او چون تار شد مصطفی آمد عیادت سوی او •••• چون همه لطف و کرم بُد خوی او در عیادت رفتن تو فایده است •••• فایده آن باز بر تو عایده است. [۱۹]
بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر دوم، ص۳۰۰.
۴.۱ - دعایی از صحیفهبه خاطر اهمیت این وظیفه سنگین و حق واجب است که حضرت سجّاد (علیه‌السّلام) آنگاه که همسایگان و دوستان خود را یاد می‌کند از خدای متعال به استغاثه می‌خواهد که به آنان توفیق دهد تا از بیماران خود عیادت کنند، آنجا که می‌گوید: «اللهمَّ صلّ علی محمّد و اله و تولّنی فی جیرانی و موالیَّ العارفین بحقّنا و المنابذین لاعدائنا بافضل ولایتک و وفّقهم لاقامة سنّتک و الاخذ بمحاسن ادبک فی ارفاق ضعیفهم و سدّ خلّتهم و عیادة مریضهم....؛ خداوندا! به روان مقدس محمد و آل محمد رحمت فرست و مرا در ادای حقوق همسایگان و دوستانم که شناسای حق مایند و با دشمنان ما در ستیز هستند به برترین وجه یاری ده و توفیقشان عطا کن تا سنّت‌های مقدس تو را بر پای دارند و به آداب پسندیده تربیت شوند و به آنان توفیق ده تا دست حمایت به سوی مستمندان پیش آورند و قوّت خویش را در راه کمک ضعفا به کار برند، به دوستی تیره‌بختان برخیزند و از بیمارانشان عیادت کنند.» ۴.۲ - سبب استجابت حاجتاز برخی روایات استفاده می‌شود که دعا بر بالین بیمار به اجابت نزدیک‌تر است زیرا لطف و عنایت خاص خداوند به همراه دل‌های شکسته است و مؤمن بیمار از این فضیلت برخوردار می‌باشد: پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: روز قیامت خدای عزّوجلّ بنده‌ای از بندگان خود را ملامت می‌کند و می‌فرماید: ای بنده من! چه چیز تو را بازداشت از عیادت من آن هنگام که بیمار شدم (چرا به عیادت من نیامدی)؟ عرض می‌کند: خدایا! تو خالق جهانی، درد و ناراحتی و مرض درباره تو معنا ندارد، تو منزّهی از اینکه مریض شوی. می‌فرماید: برادر مؤمن تو بیمار شد و به عیادتش نرفتی. به عزّت و جلالم سوگند، اگر به دیدنش می‌رفتی مرا نزد او می‌یافتی و هر حاجتی داشتی بر می‌آوردم و این به خاطر احترامی است که بنده مؤمن نزد من دارد و من خدای رحمان و رحیمم. مولوی این حدیث را به نظم در آورده است با این تفاوت که می‌گوید خدای متعال به حضرت موسی وحی کرد. آنگاه قسمت اول حدیث را تحت این عنوان «چرا به عیادت من نیامدی» به نظم درآورده و می‌گوید: آمد از حق سوی موسی این عتیب •••• کان طلوع ماه تو دیده زجیب مشرقت کردم ز نور ایزدی •••• من حقم رنجورگشتم نامدی گفت سبحانا تو پاکی از زیان •••• این چه رمز است این بکن یارب بیان باز فرمودش که در رنجوریم •••• چون نپرسیدی تو از روی کرم گفت یارب نیست نقصانی تو را •••• عقل گم شد این گره را برگشا گفت آری بنده خاص گزین •••• گشت رنجور او منم نیکو ببین هست معذوریش معذوری من •••• هست رنجوریش رنجوری من هرکه خواهد همنشینی با خدا •••• او نشیند در حضور اولیا [۲۳]
بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر دوم، ص۳۰۰-۳۰۱.
۵ - آثار دنیوی و اخرویبرای عیادت بیمار آثار دنیوی و اخروی بسیاری ذکر شده است. ۵.۱ - اجر و رحمت الهیاجر و رحمت الهی و تطهیر باطنی و روحی: زیرا امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: هر کس به دیدار مریضی رود در رحمت خدا وارد می‌شود و وقتی به بالین او برسد در رحمت الهی غوطه می‌خورد (و سراپای او را فرا می‌گیرد) و اگر این دیدار را در صبح، انجام دهد هفتاد هزار فرشته در تمام مدت بقیه روز بر او درود می‌فرستد و اگر در شب به عیادت آن بیمار رفته باشد هفتاد هزار فرشته بر او درود می‌فرستد تا صبح شود و اجر هزار سال عمل صالح که در آن سالیان، یک لحظه معصیت الهی ننموده باشد به او عطا خواهد شد. همچنین امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: هر کس عیادت بیماری را بکند هفتاد هزار فرشته از آسمان ندا می‌دهد که ای فلان! (او را با نام صدا می‌زند) پاک شدی و بهشت گوارایت باد. رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمود: برای هر قدمی که بر می‌دارد هفتاد ملیون نیکی نوشته می‌شود و هفتاد ملیون گناه او زدوده می‌شود و هفتاد ملیون درجه بر مقامات او افزوده می‌شود و هفتاد ملیون فرشته در قبر با او همنشینی می‌کنند و برای او استغفار می‌کنند. امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: اگر عیادت‌کننده در راه عیادت بیمار از دنیا برود من بهشت را برای او ضمانت می‌کنم. [۲۸]
صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۴۰، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
۵.۲ - بهره بردن از دعای بیمارانهمانطور که امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: از بیماران بخواهید دعایتان کنند، زیرا دعایشان چون فرشتگان است و فرمودند: هر کس مریضی را برای خدا عیادت کند آن مریض هرچه از خدا بخواهد برای این فرد مستجاب می‌شود. ۵.۳ - ملاقات خداوندرسیدن به شرف ملاقات تجلیات الهی در جوار بیمار: رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در روایتی بسیار عجیب فرمودند: خدای متعال در روز قیامت به بنده خود خطاب می‌کند که ای فرزند آدم! من بیمار شدم اما تو به عیادت من نیامدی! و او می‌گوید خدایا من چگونه به عیادت تو بیایم و حال آن که تو پروردگار تمام آفریده‌هایت هستی (و درد و بیماری در تو راهی ندارد)؟! و در پاسخ او، خدای متعال می‌فرماید: به یاد داری که بنده‌ام، بیمار شد و تو به عیادت او نرفتی؟ اگر به عیادت او می‌رفتی مرا در کنار او می‌یافتی. [۳۲]
فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ص۱۱۷۶.
۵.۴ - قضای حوائج شخصیخدای متعال می‌فرماید: من خود شخصاً به برآوردن حوائج عیادت‌کننده می‌پردازم. البته خداوند حوائج همه عالم را شخصاً برآورده می‌فرماید و منزه است از یار و شریک داشتن ولی در این‌جا نوعی شرافت خاص را برای فرد بیان می‌کند. ۶ - وظایف و آداب عیادتکنندگانبرای عیادت‌کننده وظایف و آدابی ذکر شده که به برخی از آنها اشاره خواهد شد. ۶.۱ - اخلاص نیتبه این معنی که تلاش صورت گیرد تا ملاقات با انگیزه صرفاً الهی باشد، زیرا به‌طور کلی هیچ عملی نزد خدای متعال بدن قصد قربت ارزش ندارد و در برخی روایات رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) و ائمه هدی (علیهم‌السّلام) در مورد عیادت نیز تصریح به شرطیت این قصد در ترتب آن ارزش‌ها فرموده‌اند و نیز به ابوذر دستور دادند که با انگیزه خالص و الهی به دیدن بیماران برود. چه بسا ترتب آثار مذکور در فضیلت عیادت نیز منوط به نوع و مرتبه انگیزه باشد. (مانند انجام عیادت برای وجه الله و صرف رضای الهی، همانطور که در روایت است یا برای ثواب آخرت یا خوف از قطع رحم و رفتن به جهنم در عیادت ارحام که هریک دارای درجه‌ای از اثر و فضیلت هستند.) وضو گرفتن قبل از رفتن. ۶.۲ - سپاس الهیسپاس الهی به جهت عدم ابتلا به آن بیماری: همانطور که رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمودند: هر کس هنگام دیدن بیماران، خدا را بر اینکه به آن بیماری مبتلا نشده شکر کند خدای متعال او را از آن بیماری تا همیشه حفظ می‌فرماید. که البته فرمودند این دعا باید طوری باشد که به گوش بیمار نرسد مبادا سبب اندوه او شود. ۶.۳ - دعا نمودن برای بیمارزیرا رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) از اهداف دستور خود جهت لزوم عیادت بیماران را دعا نمودن برای بیمار بیان فرمودند [۴۱]
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۲۲۸.
و خود نیز هرگاه بیماری را عیادت می‌کرد دست راست خود را بر گونه راست یا بر سر بیمار نهاده و برای شفای او دعا می‌کردند. [۴۲]
متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال، ج۹، ص۱۰۵.
رسول گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «عودوا المرضی و اتّبعوا الجنائز یذکّرکم الاخرة و تدعوا للمریض، فتقول اللّهمّ اشفه بشفائک و داوه بدوائک و عافه من بلائک؛ بیماران را عیادت کنید و در تشییع جنازه‌ها شرکت نمایید که این کار آخرت را به یاد شما می‌آورد و برای بیمار دعا کنید و بگویید: خدایا! او را به شفای خود شفا مرحمت کن و به دوای خویش مداوا فرما و از بلای خود او را در امان بدار.» و در حدیث دیگری فرمود: «اذا دخل احدکم علی اخیه عائداً له فلیدع له و لیطلب منه الدّعاء فانّ دعائَهُ مثل دعاء الملائکة؛ زمانی که یکی از شما به عیادت برادر دینی خود می‌رود باید برای او (بیمار) دعا کند و از او نیز بخواهد برای وی (عیادت‌کننده) دعا کند که دعای بیمار مثل فرشته است.» ۶.۴ - درخواست دعا از بیمارزیرا امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: دعای بیمار چون دعای فرشتگان است و مستجاب است پس هرگاه آنان را عیادت کردید بخواهید برای شما دعا کنند و فرمودند: هر کس بیماری را صرفاً برای رضای الهی دیدار کند، هر دعایی که بیمار برای او کند مستجاب خواهد شد. ۶.۵ - تلاش برای رفع نیازهای بیمارزیرا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمودند: هر کس حاجت آسیب‌دیده‌ای را بر عهده گیرد و آن را پی‌گیری کند تا برآورده نماید، خدای متعال برات دوری از جهنم و دوری از نفاق به او خواهد داد و هفتاد حاجت دنیوی او را برآورده فرموده و همواره در رحمت الهی غوطه خواهد خورد تا آن کار را تمام کند و هر کس در پی حاجت بیماری برود، چون روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک خواهد شد گرچه آن حاجت را نتواند برآورده کند و اگر آن بیمار از افراد خانواده‌اش باشد، اجر بیشتری دارد و فرمود: هر کس اندوه و مشکلی از مسلمانی دور کند خدای متعال هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های آخرت و هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های دنیا را از او دور می‌کند و خود نیز وقتی به دیدار یکی از اصحاب بیمار خود می‌روند و آن فرد تمایل به خوردن نان گندم داشت، دستور دادند کسی نان گندم برای او آورد و به ایشان اطعام نمودند. [۴۹]
مقریزی، تقی‌الدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ج۷، ص۳۸۶، دار الکتب العلمیة.
۶.۶ - هدیه بردن برای بیماربعضی از دوستان امام صادق (علیه‌السّلام) به دیدن بیماری می‌رفتند. در بین راه به امام صادق (علیه‌السّلام) برخوردند، فرمود: کجا می‌روید؟ ـ عیادت مریض. ـ آیا برای مریض هدیه‌ای از قبیل سیب، به، اترج یا مقدار کمی عطر یا قطعه‌ای از عود با خود می‌برید؟ ـ نه. ـ مگر نمی‌دانید هدیه بردن مایه آرامش خاطر بیمار می‌شود؟ همچنین رسول گرامی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره بردن هدیه برای بیمار فرمود: «من اطعم مریضاً شهوته اطعمه الله من ثمار الجنّة.؛ هر کس بیماری را به آنچه که دوست دارد اطعام کند خداوند متعال از میوه‌های بهشت به او خواهد.» ۶.۷ - عیادت متناوبرسول اکرم (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمودند: هر روز و مداوم به عیادت بیمار نروید بلکه با رفق و گاهی اوقات به دیدار بیمار بروید مگر اینکه بیمار حالش وخیم باشد. [۵۵]
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۳۹.
۶.۸ - کوتاهی درنگ در کنار بیماراز نکته‌های دیگری که باید هنگام عیادت بیمار رعایت شود کوتاه کردن زمان عیادت بیمار است مگر اینکه خود او بخواهد. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: «انّ من اعظم العوّاد اجراً عندالله لمن اذا عاد اخاه خفَّف الجلوس الّا ان یکون المریض یحبُّ ذلک و یریده؛ از دیدار‌کنندگان بیمار آن کس بیشتر اجر می‌برد که کمتر نزد او بنشیند جز در صورتی که خود بیمار به ماندن مایل باشد.» بخصوص گاهی از اوقات که انسان به عیادت بیمار می‌رود ممکن است روی جهل و نادانی و جهات دیگر چندان بیمار را خسته کند که عیادت او از خود مرض رنج آورتر باشد. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «... فانَّ عیادة النَّوکی اشدُّ علی المریض من وجعه؛ ... دیدار نادان و احمق برای بیمار از خود مرض سخت‌تر و دشوارتر است.» به همین جهت در حدیث دیگری فرمود: «اعظمکم اجراً فی العیادة اخفُّکم جلوساً؛ از عیادت‌کنندگان آنکه کمتر نزد بیمار بنشیند، اجر و پاداشش بیشتر است.» ۶.۹ - نخوردن در خانه بیماررسول اکرم (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمودند: این کار اجر او را از بین می‌برد. البته احتمال دارد این توصیه به خاطر عدم زحمت برای بیمار در پذیرایی از افراد مختلف و حذف تشریفات این ملاقات‌ها -که به تضعیف اصل آن و ترک ارتباطاتی از این دست که مورد تائید و تاکید فراوان روح حاکم بر تعالیم قرآنی – روایی است-صورت گرفته باشد، بنابراین در صورت فقدان این مشکل و خصوصاً درخواست بیمار ممکن است این نهی وجود نداشته باشد. ۷ - آداب اخلاقی عیادتبرای عیادت آدابی ذکر شده که به برخی از آنها اشاره خواهد شد. ۷.۱ - تفقد عاطفی از بیماراز مراتب تکمیل عیادت بیمار این است که فرد عیادت‌کننده دست خود را بر روی دست یا پیشانی بیمار بگذارد و از احوال او سوال کند. ارتباط‌شناسان این شیوه را ارتباط لمسی می‌نامند که از نظر آنان، موثرترین ابزار برای انتقال بسیاری از احساسات و عواطف و نشانه‌ی علاقه و پذیرش و بلکه موثر در سلامتی فرد لمس شده است. [۶۴]
ویرجینیایی ریچموند، جیمزسی. مک کروسکی، رفتار غیر کلامی، ص۲۸۹، (ترجمه فاطمه سادات موسوی و ژیلا عبدالله پور).
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «تمام عیادة المریض ان یضع یده علیه و یساله کیف هو؛ عیادت کامل آن است که عیادت‌کننده دست روی بدن بیمار گذاشته و حال او را بپرسد.» و نیز فرمود: «تمام عیادة المریض ان یضع احدکم یده علیه و یساله کیف انت؟ کیف اصبحت و کیف امسیت؟ و تمام تحیَّتکم المصافحة؛ عیادت کامل آن است که دستت را بر بدن بیمار نهی و از او احوالپرسی کنی، و کامل‌ترین درود و تحیّت مصافحه کردن) دست یکدیگر را فشردن است.» امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: «من تمام العیادة ان یضع العائدُ احدی یدیه علی یدی المریض او علی جبهته؛ عیادت کامل آن است که عیادت‌کننده یک دست خود را روی دست‌های بیمار یا بر پیشانی او بگذارد.» و نیز فرمود: «تمام العیادة للمریض ان تضع یدک علی ذراعیه و تعجّل القیام من عنده؛ بهترین عیادت این است که دست روی دست‌های بیمار بگذاری و زود برخیزی و بروی.» ۷.۲ - تقویت روحییکی دیگر از آداب عیادت بیمار این است که انسان او را دلداری دهد و روحیه‌اش را تقویت کند و با گفتن مطالبی ( از این قبیل که بزودی کسالت و بیماریت برطرف خواهد شد، خدا به تو صحت و عافیت می‌دهد تا به زندگی خود ادامه دهی و...) به او آرامش‌خاطر ببخشد، چون بعضی از افراد هنگام بیماری روحیه خود را از دست می‌دهند تا آن حد که از زندگی مایوس می‌شوند، به این جهت باید آنها را امیدوار کرد. پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «اذا دخلتم علی المریض فنفّسوا له فی الاجل فانَّ ذلک لا یردُّ شیئاً و هو یطیّب النّفس؛ هنگامی که از بیمار دیدن می‌کنید او را به زندگی امیدوار سازید، این کار گرچه مقدّرات را تغییر نمی‌دهد و مانع از مرگ نمی‌شود اما وسیله آرامش‌خاطر بیمار است.» آن بزرگوار خود نیز وقتی بر بیماری وارد می‌شدند همواره می‌فرمودند: چیزی نیست، انشاء‌الله سبب تطهیر شما است. به همین جهت، وقتی آن بزرگوار به عیادت سلمان فارسی آمد و خواست از بالین او برخیزد فرمود: «یا سلمان کشف الله ضرََّک و غفر ذنبک و حفظک فی دینک و بدنک الی منتهی اجلک؛ ای سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دین و بدن تو را تا آخر عمرت محفوظ نگه دارد.» ۷.۳ - گفتگوهای سازنده با بیمارانرسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) در عیادت‌های خود نه فقط تفقد عاطفی از بیماران می‌نمودند بلکه این فرصت را به زمینه‌ای برای اصلاح و تربیت آنان با القای معارفی در زمینه فلسفه بیماری، آثار بیماری در تعالی معنوی، نقش بیماری در تطهیر انسان از گناهان و... تبدیل می‌نمودند. ۷.۴ - عدم توقع پذیراییاز آنجا که هدف از عیادت بیمار اظهار محبّت و ادای حقوق اخوّت و کسب اجر و ثواب است کسی که به دیدن بیمار می‌رود نباید از او انتظار پذیرایی داشته باشد، زیرا بیمار خود گرفتار بیماری است و خانواده‌اش نیز گرفتار پرستاری از او هستند، بنابراین عیادت‌کنندگان خود باید به کمک آنها بشتابند نه آنکه زحمت افزا باشند و باری بر دوش آنها بگذارند. از این‌رو: «نهی رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ان یاکل العائد عند العلیل فیحبط الله اجر عیادته؛ پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خوردن چیزی نزد بیمار نهی کرده است زیرا این سبب می‌شود که پاداش خود را از بین ببرد.» ۸ - عیادت‌های غیر لازم یا ممنوعامام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: عیادت تا سه روز لازم نیست. رسول گرامی خدا (صلی‌الله‌علی‌وآله‌وسلم) فرمودند: بیماری‌های رمد (نوعی ورم چشم) [۷۸]
هروی، محمد بن یوسف، بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص۱۹۰، انتشارات جلال‌الدین، تهران، چ اول، ۱۳۸۷ش.
و دمل (نوعی ورم دردناک و برجسته.) [۷۹]
هروی، محمد بن یوسف، بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص۱۷۰.
و ضَّرَس (درد دندان.) عیادت ندارند.همچنین آن حضرت فرمودند: هرگاه شراب‌خوار بیمار شد به عیادت او نروید. البته مخفی نیست این دستور برای اصلاح و تربیت آن فرد و محیط جامعه است نه اینکه بدون تعلیم و تربیت افراد مجوز چنین برخوردی در اولین مرتبه صادر شود، چرا که این رفتارهای خشک از روح سیره آن حضرت که حتی به دیدار یهودی هم می‌رفتند به دور است. به همین جهت امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: بیماران غیر شیعه را عیادت کنید. مگر اینکه امیدی به اصلاح او نباشد. ۹ - پانویس۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عیادت بیماران»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۳. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عیادت بیمار»، تاریخ بازیابی ۹۶/۱۰/۱۲. رده‌های این صفحه : آداب معاشرت | احسان | ارزش های اخلاقی | حقوق اسلامی | فضائل اخلاقی | مباحث اخلاقی | مهربانی | نیکو کاری
|