غیبة الامام المهدی عند الامام الصادق (کتاب)«غیبة الامام المهدی عند الامام الصادق علیه‌السّلام»، اثر ثامر هاشم عمیدی، تحلیلی است از نظریات امام صادق علیه‌السّلام درباره مهدویت و فلسفه غیبت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف که به زبان عربی و در سال ۱۴۱۷ ق، نوشته شده است. ۱ - انگیزه مؤلفانگیزه مؤلف از نگارش این متن، آن است تا ضمن بیان خاستگاه و ریشه این تهمت که «شیعیان برای اینکه مذهبشان بی سرپرست نماند، کوشیدند به پیروان این مذهب بباورانند که حجة بن الحسن که هنوز به دنیا نیامده بود، زاده شده است»، از غوغاسالاری و جنجال ماهواره‌ها دراین باره کاسته و تصویر روشنی از باور ژرفناک مهدویت در اندیشه شیعه ارائه نماید. ۲ - ساختار کتابکتاب، با مقدمه مؤلف در تبیین نقش امام صادق علیه‌السّلام در اشاعه بحث مهدویت، آغاز شده و مطالب، در سه فصل و هر فصل در چندین بخش، به کاوش در احادیث حضرت صادق علیه‌السّلام در مورد امام منتظر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف پرداخته و اهتمام آن حضرت را در بیان فلسفه غیبت و طرح آن نزد مسلمانان تحلیل کرده است. نویسنده، قسمت کوتاهی را به بحث‌های خطیر مربوط به امامت اختصاص داده که ارتباط بسیاری با اندیشه، کردار و عقاید مردم در دوران معاصر دارد؛ ازاین رو موضوع مهدویت را از نظر امام صادق علیه‌السّلام بررسی کرده و در پی آن است تا روشن کند ایشان موضوع غیبت را چگونه طرح کرده‌اند؟ آیا آموزه‌هایی در اندیشه امام صادق علیه‌السّلام وجود دارد که هویت امام غایب را بی هیچ اشتباه و ابهامی روشن کند؟ آیا ایشان بی آنکه هویت امام منتظر، نام و نسب شریف ایشان را گزارش کند، به طرح کلی موضوع پرداخته است؟ مؤلف در پی اثبات آن است که امام ششم علیه‌السّلام ، اصول و قوانین شناخت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را مطرح و وظایف مسلمانان را در عصر غیبت، گوش زد کرده است. وی معتقد است امام علیه‌السّلام با بحث در باره فضیلت انتظار و نهی از انکار و انحراف از مهدی علیه‌السّلام در عصر غیبت، به پاسخ گویی در باره شبهات این موضوع پرداخته است. بیان علل غیبت، پاسخ به شبهات فرقه‌ها و مخالفان، رد ادعای مهدویت از سوی محمد بن عبدالله حسنی، مهدی عباسی و دیگر مدعیان مهدویت، از جمله موارد اهتمام امام صادق علیه‌السّلام به موضوع حاضر بوده که مؤلف خواهان به تصویر کشیدن آن است. ۳ - گزارش محتوامؤلف به دنبال نشان دادن تلاش امام علیه‌السّلام در اشاعه و رواج باور غیبت امام منتظر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و بیان اراده ایشان در برانگیختن اندیشه اصیل مهدویت در وجدان امتی است که همه چیز در آن آشفته شده و حق با فکر و خیال‌های باطل آمیخته گشته است؛ در چنین جامعه‌ای، اندیشه مهدویت دچار تضادها و تشویش‌هایی شده و ادعاهای باطل مهدویت ظهور کرده بود؛ ازاین رو امام صادق علیه‌السّلام فضایی علمی برای فهم «فرایند غیبت» فراهم آورد تا مردم بدانند آن مهدی که غایب خواهد شد، کیست؟ نویسنده برای به تصویر کشیدن این تلاش، چنین بیان می‌دارد که امام علیه‌السّلام در گام نخست، از عقیده مهدویت حمایت نموده و رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به عنوان اولین کسی که بر این موضوع با تمام توان تاکید کردند، معرفی نمود. از دیگر اقدامات ایشان در تثبیت عقیده صحیح مهدویت، این است که ایشان باصراحت حکم کسی را که منکر مهدویت باشد، بیان می‌نمایند. در گام دوم، امام اصول و پایه‌های معرفی و شناخت امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را تثبیت می‌سازند. سوین گام، در ارتباط با چگونگی بهره بردن از امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در زمان غیبت است. این گونه، مؤلف اثبات می‌کند که امام جعفر صادق علیه‌السّلام راه‌های شناخت و معرفت امام غایب را ده‌ها سال پیش از ولادت ایشان، هموار کرد. ۳.۱ - فصل اولفصل نخست در سه بخش، به این موضوع پرداخته و گام‌های سه گانه‌ای را که برشمردیم، به ترتیب بررسی می‌کند: ۱. امام صادق علیه‌السّلام و ترویج عقیده مهدویت؛ ۲. معرفی شاخصه‌های امام غایب؛ ۳. تعیین هویت امام منتظر. ۳.۲ - فصل دومدر فصل دوم که مشتمل بر چهار بخش است، موضوع غیبت و آموزه‌های آن، تاکید امام صادق علیه‌السّلام بر وقوع و طولانی بودن غیبت، کارها و فعالیت‌هایی که اجرای آنها در زمان غیبت مطلوب است و علت غیبت مورد بررسی قرار گرفته است. مؤلف، معتقد است کتاب‌هایی که محدثان و بزرگان شیعی پیش از غیبت امام علیه‌السّلام نوشته‌اند، جهت و دلیل موجهی است برای فهم این نکته که اهل بیت علیه‌السّلام تا چه اندازه به موضوع غیبت امام پرداخته و بدان عنایت داشته‌اند، زیرا می‌دانستند نتیجه غیبت رهبر، پراکندگی و چندگونگی قانون است؛ مگر آنکه پیش از رخ دادن آن، زمینه به شکل گسترده‌ای برای غیبتش آماده گردد تا مردم غیبت را به شکل تدریجی مانند رخدادی طبیعی بپذیرند. برخی از این کتاب‌ها که از آنها نام برده شده، عبارتند از: الغیبة ابراهیم بن صالح انماطی؛ ترتیب الادلة فی ما یلزم خصوم الامامیة از احمد بن حسین آبی؛ الشفاء و الجلاء فی الغیبة احمد بن علی رازی و... نویسنده به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که آیا احادیث امام صادق علیه‌السّلام در موضوع غیبت، توانسته است در مقام معرفت کامل امام غایب، از وحدت موضوعی همگونی به اندازه کافی برخوردار باشد؛ آن گونه که برای پی بردن به هویت امام غایب، به دیگر احادیث اهل بیت علیه‌السّلام نیازی نباشد؟ یا اینکه احادیث ایشان در سیاق و ساختار تاریخی خود متوقف شده و نتوانسته است پاسخ گوی سؤالاتی باشد که در باره غیبت امام غایب وجود دارد؟ ۳.۳ - فصل سومپنج بخش از فصل سوم، به موضع گیری امام علیه‌السّلام در برابر ادعاهای باطل مهدویت می‌پردازد. امام علیه‌السّلام ادعاهای کیسانیه، حسنیه، امویه، عباسیه، ناووسیه و واقفیه را رد کرده و ملاک‌های مستند و متقنی برای شناخت هر ادعایی از این گونه را ارائه داده است. سؤال این جاست که چگونه چنین ادعاهایی توانست راه خود را در جامعه اسلامی گشوده و پیروانی را جذب کند؟ پاسخ این سؤال بسته به شناخت عللی است که به آن وضع انجامید که در آن، برخی به نام دین و از طریق ادعای مهدویت، سوء استفاده کنند. در راس این علل، مؤلف به موارد زیر اشاره می‌کند: ۱. امت چنان که باید، به ثقلین متمسک نشد؛ ۲. به مرور انگیزه‌های دینی کاهش می‌یافت تا بدان جا که کسانی که ادعای مهدویت داشتند، به راحتی توانستند چنین ادعایی را طرح کنند؛ ۳. امت دچار چنددستگی شده و هر گروهی می‌کوشید با استفاده از هر ابزاری یارانی فراهم آورد؛ ۴. فرهنگ مهدویت حقیقی میان توده‌ها رو به ضعف و کاهش رفت و سبب شد مهدویت دروغین رواج یابد؛ ۵. برخی از مردم، فریفته بعضی از شخصیت‌ها شدند و آنان را بیش از حد و اندازه بالا بردند. پاسخ‌های امام علیه‌السّلام به شبهات در موضوع مهدویت در آخرین بخش از فصل سوم آمده است. مؤلف با اشاره به اینکه امام صادق علیه‌السّلام ، گاه حتی شبهاتی را که مردمان در آینده خواهند گفت، بیان کرده و پاسخ می‌داد، غالب جواب‌های امام علیه‌السّلام را مانند بیانات قرآن که ناظر به رخدادهای آینده می‌باشد، دانسته و معتقد است گرچه در زمان امام علیه‌السّلام نیازی نبود چنین شبهاتی مطرح گشته و پاسخ داده می‌شد؛ چرا که در زمان ایشان هنوز چنین شبهاتی گفته نشده بود، اما آنچه امام علیه‌السّلام را وامی داشت پیش از طرح شبهه، پاسخ آن را نیز بگوید، اشتیاق و دغدغه امام در مورد آینده و باور مهدویت بود. وی بر این باور است که ایشان می‌خواسته ایمان بدین عقیده ثابت و پابرجا بماند و پیش از طرح شبهات، پاسخ آنها دانسته شود و از این طریق، مردمان با فرهنگی عالی و آگاهی بسیار بارآیند. ۴ - وضعیت کتابکتاب، تاکنون سه بار تجدید چاپ شده و به پنج زبان ترجمه شده است.فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص دارد. [۱]
«امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در آینه قلم کارنامه منابع پیرامون امام مهدی علیه‌السّلام و مهدویت»، ج۱، ص۶۶۹.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |