زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

ناووسیه




معتقدان به مهدی بودن امام صادق (علیه‌السّلام) را ناووسیه نامند.
[۱] سلیمانیان، خدامراد، فرهنگ نامه مهدویت، ص۴۴۰.    
این فرقه یکی از فرق انحرافی در شیعه محسوب می‌شود.


۱ - ضرورت بحث


مهدویت علاوه بر اینکه از نظر مفهوم و تبیین معارف بلند آن در جامعه اسلامی به تدریج اعلام می‌شد در هر زمانی به مقدار نیاز زمان و مقتضیات آن مورد بررسی واقع می‌شد. از نظر مصداق نیز در جامعه اسلامی به صورتهای گوناگون ابراز شده که قطعا یک مصداق آن صحیح و بقیه باطل می‌باشد.
عده‌ای از شیعیان به دنبال مهدی موعود بی صبرانه به انتظار می‌نشینند ولی برخی با اعلام شخصی به عنوان مهدی موعود به دنبال او حرکت می‌کنند. ظهور و ادعای مهدویت درون جامعه شیعه بسیار به چشم می‌آید در حالی که بطلان تمام آنها واضح است. فرقه کیسانیه، واقفه، زیدیه، محمدیه و... هرکدام به نوبه خود مهدی موعود را به تصویر کشیدند در حالی که فساد این نظرات بعد از مدت کمی برای خودشان واضح شد. یکی از فرقی که مهدویت را در اواسط قرن دوم اعلام نمود فرقه ناووسیه است.

۲ - رهبر فرقه


رهبر این فرقه اهل بصره است و نامش ناووس و یا اینکه عجلان بن ناووس است
[۲] اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    
[۳] شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
[۴] عفیفی، عبدالرزاق، مذکرة التوحید، السعودیه، وزارة الشئون الاسلامیه والاوقاف والدعوة والارشاد، الاولی، ۱۴۲۰، ۱مجلد، ص۱۳۲ ۱۳۳.    
[۵] اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، بیروت، دارالاحیا الثراث العربی، ص۲۵.    
و برخی او را عبدالله بن ناووس نامیده‌اند.
[۶] شیخ مفید، الفصول المختارة، یک جلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید قم، ۱۴۱۳ هجری قمری، ص۳۰۵.    
احتمال دارد که ناوس نام روستائی باشد که این فرد از آن منطقه است.
[۷] عفیفی، عبدالرزاق، مذکرة التوحید، السعودیه، وزارة الشئون الاسلامیه والاوقاف والدعوة والارشاد، الاولی، ۱۴۲۰، ۱مجلد، ص۱۳۳.    
[۸] شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
فلذا عنوان ناووسیه برگرفته از اسم این شخصی یا محل زندگی اوست.
[۹] شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۵.    


۳ - عقاید ناووسیه


فرقه ناووسیه یکی از این فرقی است که خواسته یا ناخواسته با عدم درک صحیح از مهدویت به مهدویت امام صادق (علیه‌السّلام) گروید. این فرقه امامت را در اولاد علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) تا امام صادق (علیه‌السّلام) قبول دارد ولی منکر شهادت امام صادق (علیه‌السّلام) است و علاوه بر این انکار، معتقدند که امام صادق (علیه‌السّلام) مهدی موعود است و نمی‌میرد
[۱۰] اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    
[۱۱] شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
بلکه از نظرها غائب شده است.
[۱۲] فخررازی، محمد بن عمر، اعتقاد المسلمین والمشرکین، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۲، ص۵۳.    
چون این فرقه بر امام صادق (علیه‌السّلام) تطبیق مهدویت نموده به ایشان جعفریه نیز گفته شده است. عده‌ای از نویسندگان فرق و مذاهب از جمله مشخصات این گروه را تکفیر ابوبکر و عمر برشمرده‌اند.
[۱۳] اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    

ناووسیه عقیده داشتند جعفر بن محمد (علیهماالسلام) زنده است و نمی‌میرد. او مهدی آخر الزمان است. آشکار می‌شود و بر مردمان فرمانروایی می‌کند. آنان می‌پنداشتند از وی روایت شده است: «اگر کسی بر شما فراز آید و بگوید مرا بیمار یافته و مرده مرا شسته است، باور نکنید و بدانید من سرور شما و دارنده شمشیر هستم.» به سبب کلمه شمشیر، این طایفه را صارمیه نیز خوانده‌اند.
[۱۴] محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص۴۳۶.    

همچنین وی می‌گفت: «حضرت علی (علیه‌السّلام) برترین فرد امت اسلام بود و هرکس او را تفضیل ندهد، کافر است.»
[۱۵] سلیمانیان، خدامراد، فرهنگ نامه مهدویت، ص۴۴۰.    


۴ - واقفیه


این واژه اصطلاحی است که بر معتقدین به مهدویت برخی افراد و توقف آنها به طوریکه از دیگر اهل بیت (علیهم‌السّلام) منحرف شوند اطلاق می‌شود. مانند واقفیه محض که قائل به مهدویت امام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) است و همچنین باقریه که قائل به مهدویت امام باقر (علیه‌السّلام) بودند. ناووسیه نیز به خاطر اعتقادی که نسبت به امام صادق (علیه‌السّلام) ابراز داشته به واقفیه جعفریه نامیده می‌شود.


۵ - ادله ناووسیه


این عده مدعی هستند که امام صادق (علیه‌السّلام) فرموده است که مرگ من را باور نکنید. زیرا من صاحب شما هستم پس اگر سر من را دیدید که برای شما فرستادند قبول نکنید.
[۱۶] نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    

همچنین مدعی هستند که امام فرموده است: اگر کسی برای شما در مورد من خبر آورد که وفات نموده و غسل و کفن داده، تصدیق نکنید. زیرا من صاحب شما هستم، همان که صاحب شمشیر است.
[۱۷] نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    
[۱۸] شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    

همچنین عده‌ای از ایشان این مطلب را از فردی ناووسی به نام عنبسة بن مصعب از امام صادق (علیه‌السّلام) آورده‌اند.
[۱۹] حلی، ابن داود، رجال ابن داود، یک جلد، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ ه. ق، ص۲۶۵.    



۶ - انقراض تفکر ناووسی


بر معتقدین به این عقیده نمی‌توان نام فرقه نهاد بلکه ماهیت این گروه، انحراف عقیده تعدادی از افراد نسبت به امام صادق (علیه‌السّلام) بوده است که هیچ اثر علمی و شخصیت بارزی در بین آنها وجود نداشته است. زیرا شبهه مهدویت امام صادق (علیه‌السّلام) جز برای افراد خطاکار و ساده اندیش و یا سودجو و ریاست طلب اتفاق نمی‌افتد. علاوه بر اینکه انحراف افراد در هر مورد و به هر عنوان که باشد به معنی وجود یک فرقه نیست. به همین دلیل در تاریخ فقط اسمی از این منحرفین آمده است.
در کشف نام رئیس و رهبر چنین تفکری اختلاف است و این شواهد نشان دهنده عدم موجودیت فرقه ناووسیه است بلکه اگر چیزی ثابت شود گمراهی فردی مجهول الاسم به نام فلان بن فلان الناووس است.
[۲۰] نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    
به همین دلیل شیخ مفید بعد از رد ادله و ادعای این افراد می‌فرماید که اصلا فرقه‌ای به نام ناووسیه ادامه نداشته است و در ابتدا نیز افراد زیادی نبودند و فرد مشهوری از ایشان به علم وجود ندارد و نه کتابی از ایشان خوانده شده است بلکه فقط حکایت از افرادی محدود است که اعتقادشان پا نگرفت و از بین رفتند.
[۲۱] شیخ مفید، الفصول المختارة، یک جلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید قم، ۱۴۱۳ هجری قمری، ص۳۰۸.    


۷ - جمع‌بندی


روشن است این ادعا دربارۀ امام صادق (علیه‌السّلام) درست نیست و طبق شهادت مسلم تاریخ آن حضرت به شهادت رسیده است.
[۲۲] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۷.    

امام صادق (علیه‌السّلام) خود فرمود: هنگامی که سه اسم محمد، علی و حسن، به طور متوالی در امامان (علیهم‌السّلام) جمع شد، چهارمین آنان قائم است.
مفضل بن عمر گوید: بر امام صادق (علیه‌السّلام) وارد شدم و عرض کردم: «ای آقای من! کاش جانشین خودت را به ما معرفی می‌کردی.» فرمود:
‌ای مفضل! امام بعد از من فرزندم موسی است و امام خلف و موعود منتظر (محمد)، فرزند حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی است.
[۲۳] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۳۴، ح ۴.    

این گروه، پس از چندی از بین رفتند.
[۲۴] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، فصل ۱، الدلیل علی فساد قول الناووسیه.


۸ - پانویس

 
۱. ↑ سلیمانیان، خدامراد، فرهنگ نامه مهدویت، ص۴۴۰.    
۲. ↑ اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    
۳. ↑ شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
۴. ↑ عفیفی، عبدالرزاق، مذکرة التوحید، السعودیه، وزارة الشئون الاسلامیه والاوقاف والدعوة والارشاد، الاولی، ۱۴۲۰، ۱مجلد، ص۱۳۲ ۱۳۳.    
۵. ↑ اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، بیروت، دارالاحیا الثراث العربی، ص۲۵.    
۶. ↑ شیخ مفید، الفصول المختارة، یک جلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید قم، ۱۴۱۳ هجری قمری، ص۳۰۵.    
۷. ↑ عفیفی، عبدالرزاق، مذکرة التوحید، السعودیه، وزارة الشئون الاسلامیه والاوقاف والدعوة والارشاد، الاولی، ۱۴۲۰، ۱مجلد، ص۱۳۳.    
۸. ↑ شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
۹. ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۵.    
۱۰. ↑ اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    
۱۱. ↑ شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
۱۲. ↑ فخررازی، محمد بن عمر، اعتقاد المسلمین والمشرکین، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۲، ص۵۳.    
۱۳. ↑ اسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۳۷.    
۱۴. ↑ محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص۴۳۶.    
۱۵. ↑ سلیمانیان، خدامراد، فرهنگ نامه مهدویت، ص۴۴۰.    
۱۶. ↑ نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    
۱۷. ↑ نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    
۱۸. ↑ شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۴، ۲ مجلد، ج۱، ص۱۹۵.    
۱۹. ↑ حلی، ابن داود، رجال ابن داود، یک جلد، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ ه. ق، ص۲۶۵.    
۲۰. ↑ نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴-۱۹۸۴، ۱مجلد، ص۶۷.    
۲۱. ↑ شیخ مفید، الفصول المختارة، یک جلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید قم، ۱۴۱۳ هجری قمری، ص۳۰۸.    
۲۲. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۷.    
۲۳. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۳۴، ح ۴.    
۲۴. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، فصل ۱، الدلیل علی فساد قول الناووسیه.


۹ - منابع


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فرقه ناووسیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۰.    
سلیمانیان، خدامراد، فرهنگ نامه مهدویت، برگرفته از مقاله «ناووسیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۰.    


رده‌های این صفحه : مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.