قرائت حمزة بن حبیب زیاتقرائت حمزة بن حبیب زیات، ویژگی‌ها، اصول و شیوه قرائت حمزه به عنوان یکی از قاریان هفتگانه است. ۱ - شرح حالیکی از قرائت‌های سبع، قرائت حمزه است. ابوالحسن یا ابوعماره حمزة بن حبیب بن عمارة بن اسماعیل زیات تمیمی کوفی (۸۰ - ۱۵۶ق) نحوی و فقیه ایرانی تبار است و زمان صحابه را درک کرده و احتمالا برخی از آن‌ها را دیده است. حمزه در طبقه چهارم قرای کوفه قرار دارد. در میان قرای سبعه، وی مانند عاصم، شیعی است و قرآن را بر امام صادق علیه‌السّلام و همچنین عده‌ای از قرای دیگر قرائت کرد. حمزه پس از عاصم و اعمش به مقام استادی قرائت در کوفه نائل شد. دانشمندان علم حدیث و قرائت درباره حمزه، دیدگاهی مساعد و نسبتا تحسین آمیز دارند؛ گرچه گروه اندکی از وی خرده گرفته‌اند. ۲ - راویان قرائت حمزهگروهی از قاریان، قرائت حمزه را با واسطه و بدون واسطه روایت کرده‌اند که عبارتند از: ابراهیم بن ادهم؛ ابراهیم بن اسحق؛ سلیم بن عیسی (که ضابط‌ترین اصحاب حمزه بود)؛ سفیان ثوری؛ شریک بن عبدالله؛ شعیب بن حرب؛ زکریا بن یحیی؛ علی بن صالح؛ جریربن عبدالحمید؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ خالدبن یزید؛ عایذ بن ابی عایذ؛ کسائی؛ حسن بن عطیه؛ عبدالله بن موسی عنبسی؛ خلف بزار؛ خلاد . از میان این جمع، راویان معروف قرائت حمزه، خلف و خلاد هستند که توسط سلیم بن عیسی قرائت او را روایت کرده‌اند. ابومحمد خلف بن هشام بن ثعلب اسدی بغدادی بزار (۱۵۰ - ۲۲۹ق) بنابر نقل ابن اشته به جز در ۱۲۰ مورد، از قرائت حمزه پیروی می‌کرد. نویسندگان، خلف را مردی آگاه به قرائت و عالمی بزرگ و پارسا معرفی کرده ولی از لحاظ حدیث، او را دارای آگاهی کافی ندانسته‌اند. ابوعیسی خلاد بن خالد صیرفی شیبانی کوفی (م ۲۲۰ق) به گواهی ابوعمرو دانی، مهم‌ترین و مطمئن‌ترین اصحاب سلیم در نقل و روایت قرائت حمزه بود. وی مردی آگاه و محقق و عالم به تجوید در قرائت قرآن بوده که قرائت را عرضا از سلیم بن عیسی اخذ کرده است. ۳ - ویژگی های قرائت حمزهبرخی از ویژگی‌های قرائت حمزه: ۱. عدم ذکر بسمله بین دو سوره؛ ۲. مضموم کردن «ه» در الفاظ «علیهم»، «الیهم» و «لدیهم» چه در حال وصل و چه در حال فصل و وقف؛ ۳. قرائت به اشباع به مقدار شش حرکت در مد متصل و مد منفصل؛ ۴. ادغام ذال «اذ» در «د» و «ت» بنا به روایت خلف، و ادغام آن در باقی حروف به جز «جیم» بنا به روایت خلاد، و ادغام «ت» در جمیع حروف و دال «قد» در جمیع حروف، بنا بر هر دو روایت. ۴ - اصول قرائت حمزه۱. ادغام حرف «د» در کلمه «قد» در حروف «ج، ذ، س، ش، ص، ض، ظ» و ادغام «ت» تانیث متصل به فعل در حروف «ج، ذ، ز، س، ص، ظ»؛ و ادغام «ذ» در «ت» در یک کلمه، مانند ابوعمرو بصری؛ ۲. مد متصل و منفصل را به اشباع قرائت کرده است؛ ۳. الف‌های منقلب از «ی» را در افعال، الف‌های مقصور «اعلی» و «ازکی» و مانند آن‌ها را اماله می‌کند؛ ۴. در کلماتی که همزه دارند، هنگام وقف روی آن‌ها همزه اول کلمه را به تحقیق و همزه وسط و آخر را به تسهیل قرائت کرده است؛ ۵. «ص» ساکن پیش از «د» را در هر کلمه‌ای که بیاید به اشمام صدای «ز» قرائت کرده است؛ مانند: تصدیق؛ یصدر؛ ۶. «یا»های اضافه را به اثبات در حال وصل، و به حذف در حال وقف قرائت کرده است. در این زمینه به کتاب‌های کتاب السبعة فی القراءات، التیسیر فی القراءات السبع، النشر فی القراءات العشر و الشاطبیه مراجعه کنید. ۵ - از منظر دیگرانشیوه حمزه کوفی را - تا آنجا که توانسته‌اند از نحوه قرائت شاگردان و راویان معتدل او برآورد کنند- چنین وصف کرده‌اند که وی مدها را به اعتدال، همزه‌ها را پرمایه و تشدیدها را نیکو و با نرمی ادا می‌کرد؛ اما در ادای تشدید مبالغه روا نمی‌داشت. شیوه قرائت وی را می‌توان «تحقیق» به معنای دقیق کلمه دانست. [۱]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۷.
[۴]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۱۰۶.
[۵]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص(۳۹-۴۰).
[۸]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، ۱۳۰۹ - ۱۳۶۰ق، تاریخ القرآن، ص۱۶۶.
[۱۱]
ابن مجاهد، احمد بن موسی، ۲۴۵ - ۳۲۴ق، کتاب السبعة فی القراءات، ص۱۱.
[۱۲]
طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، قرآن دراسلام، ص۲۰۹.
[۱۳]
ابو زرعه، عبد الرحمان بن محمد، - ۴۱۰ق، حجة القراءات، ص۵۹.
[۱۴]
محیسن، محمدسالم، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۳۲.
[۱۵]
قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۹۶.
[۱۶]
ابو شامه، عبد الرحمان بن اسماعیل، ۵۹۵ - ۶۶۵ق، المرشدالوجیزالی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص(۱۴۶-۱۶۷).
[۱۷]
دمیاطی، احمد بن محمد، - ۱۱۱۷ق، اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر، ص(۲۴-۲۵).
۶ - عناوین مرتبط•اصول قرائت حمزه•راویان قرائت حمزة بن حبیب زیات•راویان قرائت علی بن حمزه کسائی ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قرائت حمزة بن حبیب زیات». |