ابن‌نجار ابوالحسن محمد بن جعفر تمیمی کوفیاِبْنِ نَجّار، ابوالحسن محمدبن جعفربن محمدبن هارون تمیمی کوفی (۱۶ محرم ۳۰۳ - جمادی‌الاول ۴۰۲/ اول اوت ۹۱۵ ـ دسامبر ۱۰۱۱)، محدث، مقری و نحوی بود. ۱ - معرفی ابن نجارابن نجار در کوفه زاده شد. در سال تولد او اختلاف هست. یاقوت [۱]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۱۷، ص۱۰۴ .
برخلاف دیگر منابع، [۲]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۱۵۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
به نقل از وزیر مغربی ، سال تولد وی را ۳۱۱ق آورده است. ۱.۱ - اساتیدوی از مشایخ کوفه، بصره و بغداد بهره برد.از میان شیوخ و استادان او باید از ابوبکر ابن درید ازدی ، ابراهیم‌بن محمد نفطویه ، محمدبن یحیی صولی ، احمدبن محمدبن سعید ابن عقده ، محمدبن قاسم‌بن زکریا محاربی ، عبدالعزیزبن یحیی جلودی ، محمدبن حسین خثعمی اشنانی و پدرش نام برد. [۳]
محمدبن محمد مفید، الارشاد، ج۱، ص۲۲، نجف، ۱۳۸۲ق.
[۴]
محمدبن احمد ابن شاذان، مائه منقبه، ج۱، ص۸۹، قم، ۱۴۰۷ق.
[۵]
محمدبن علی ابوعبدالله علوی ، التعازی،ص۲۴، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز
[۶]
محمدبن علی ابوعبدالله علوی، فضل زیاره‌الحسین-علیه‌السلام-، ص۴۰، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۳ق.
[۷]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۱۵۸-۱۵۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
ابن نجار علاوه بر حدیث و نحو در قرائت نیز دست داشت، به‌ویژه قرائت عاصم و حمزه را نزد مشایخ این علم را فرا گرفته بود. از استادان قرائت او باید به حسن‌بن داوود نقار ، محمدبن حسن‌بن یونس نحوی و نیز پدرش اشاره کرد. عمر طولانی ابن‌نجار او را از طبقه‌ای عالی در سند برخوردار ساخت. ۱.۲ - شاگرداندر میان شاگردان و راویان وی باید شیخ مفید ، ابن شاذان قمی ، ابوعبدالله علوی ، علی‌بن محمد خزاز ، احمدبن علی نجاشی ، حسین‌بن علی وزیر مغربی ، ابوالقاسم ازهری و احمدبن عبدالواحد وکی ل را نام برد. وی حتی در ۳۹۱ق در ۸۸ سالگی در بغداد حدیث می‌گفته است [۸]
محمدبن محمد مفید، الارشاد، ج۱، ص۲۲، نجف، ۱۳۸۲ق.
[۹]
محمدبن احمد ابن شاذان، مائه منقبه، ج۱، ص۸۹، قم، ۱۴۰۷ق.
[۱۰]
محمدبن علی ابوعبدالله علوی، التعازی، ج۱، ص۲۴، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۱۱]
علی‌بن محمد خزاز، کفایه‌الاثر، ج۱، ص۳۰۰، قم، ۱۴۰۱ق.
[۱۲]
احمدبن علی نجاشی، الرجال، ج۱، ص۶۷، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
[۱۳]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۵۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۴]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۱۷، ص۱۰۴ .
وی خود به کسانی چون ابوعلی غلام هرّاس ، حسن‌بن محمد بغدادی و ابوعلی عطار قرائت آموخت و روایاتش در آثار مقریانی مانند ابن سوار در المستنیر ، ابوالعلاء همدانی در غایه‌الاختصار و ابوالعز قلانسی در الکفایه آمده است [۱۵]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۱۷، ص۱۰۴ .
[۱۶]
محمدبن محمد ابن جزری، غایه‌النهایه، ج۲، ص۱۱۱، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
او به تاریخ نیز علاقه‌مند بود و بنا بر نقل نجاشی [۱۷]
احمدبن علی نجاشی، الرجال، ج۱، ص۴۲۸، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
کتاب الجمل نصربن مزاحم را نزد احمدبن محمدبن سعید ابن عقده خوانده بود. برخی از رجال‌شناسان همچون احمدبن محمد عتیقی و سمعانی وی را توثیق کرده‌اند و سمعانی یادآور شده که ابن نجار در زمان خویش شیخ و بزرگ محدثان کوفه به شمار می‌رفته است. [۱۸]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۵۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۹]
عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱۳، ص۳۴، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۱.۳ - مذهبدر منابع اطلاعی دربارۀ مذهب او داده نشده است، تنها قراینی چون وجود عالمان نامدار شیعه در میان شاگردانش و نیز برخی روایات وی در فضایل اهل بیت -علیه‌السلام- قابل توجه است. [۲۰]
محمدبن علی ابوعبدالله علوی، الاذان، ج۱، ص۳۰، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۲۱]
محمدبن علی ابوعبدالله علوی، فضل زیاره‌الحسین-علیه‌السلام-، ج۱، ص۳۸، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۳ق.
[۲۲]
محمدبن محمد عمادالدین طبری، بشاره‌المصطفی لشیعه‌المرتضی، ج۱، ص۱۰۸، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
همچنین در این زمینه باید افزود که نجاشی در رجال [۲۳]
احمدبن علی نجاشی، الرجال، ج۱، ص۱۱۱، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
[۲۴]
احمدبن علی نجاشی، الرجال، ج۱، ص۴۱۱، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
(با عناوینی چون محمدبن جعفر ادیب و محمدبن جعفر مؤدب از ابن نجار نام برده و به نقل از وی بسیاری از آثار امامیه را از ابن عقده روایت کرده است. ۲ - آثار۱. الاستدراک لما اغفله‌الخلیل [۲۵]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۷۰ ، قاهره، ۱۳۴۹ق .
؛۲. تاریخ الکوفه [۲۶]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۱۷، ص۱۰۴ .
که المصنف نیز خوانده می‌شده و مورد استفادۀ کسانی چون یاقوت در ادبا [۲۷]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۳، ص۸ .
[۲۸]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۸، ص۱۱۰ .
و بلدان [۲۹]
یاقوت حموی ، معجم البلدان ، ج۴، ص۶۳۳ .
و ابن طاووس در فرحه‌الغری [۳۰]
عبدالکریم‌بن احمد ابن طاووس، فرحه‌الغری، ج۱، ص۷۱، نجف، ۱۳۶۸ق.
قرار گرفته است [۳۱]
علی‌بن یوسف قفطی، انباءالرواه، ج۳، ص۸۴، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
۳. التحف والطرف ؛ ۴. روضه‌الاخبار و نزهه‌الابصار ؛ ۵. القراءات ؛ ۶. مختصر فی‌النحو ؛ ۷. الملح والمسّار ؛ ۸. الملح والنوادر [۳۲]
یاقوت حموی، معجم الادبا ، ج۱۷، ص۱۰۴ .
. ۳ - فهرست منابع(۱) محمدبن محمد ابن جزری، غایه‌النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م. (۲) محمدبن احمد ابن شاذان، مائه منقبه، قم، ۱۴۰۷ق. (۳) عبدالکریم‌بن احمد ابن طاووس، فرحه‌الغری، نجف، ۱۳۶۸ق. (۴) محمدبن علی ابوعبدالله علوی، الاذان، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۵) محمدبن علی ابوعبدالله علوی، التعازی، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز. (۶) محمدبن علی ابوعبدالله علوی، فضل زیاره‌الحسین-علیه‌السلام-، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۳ق. (۷) بغدادی، ایضاح. (۸) علی‌بن محمد خزاز، کفایه‌الاثر، قم، ۱۴۰۱ق. (۹) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۱۰) عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۱۱) محمدبن محمد عمادالدین طبری، بشاره‌المصطفی لشیعه‌المرتضی، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م. (۱۲) علی‌بن یوسف قفطی، انباءالرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م. (۱۳) محمدبن محمد مفید، الارشاد، نجف، ۱۳۸۲ق. (۱۴) احمدبن علی نجاشی، الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق. (۱۵) یاقوت حموی، معجم الادبا. (۱۶) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن نجار»، ج۵، ص۱۸۵۳. |