مقام بیانبه اراده داشتن متکلم بر بیان یک مطلب خاص اطلاق می‌شود. ۱ - توضیحمقام بیان، از مقدمات حکمت بوده و به این معنا است که متکلم، قصد هزل، اهمال و یا اجمال گویی نداشته و غافل نیز نیست. در مقام بیان بودن متکلم به دو صورت است: ۱. متکلم در مقام بیان اصل حکم و یا تشریع آن بوده و قصد بیان خصوصیات را ندارد؛ در این صورت نمی‌توان نسبت به خصوصیات به اطلاق کلام او تمسک کرد. مثل این که در آیه شریفه آمده است: ﴿لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ﴾ یا ﴿اَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ﴾ که شارع مقدس در صدد بیان اصل تشریع حج و حلیت بیع است و قصد بیان خصوصیات آنها را ندارد. و مانند آیه: ﴿فَکُلُوا مِمّا اَمْسَکْنَ﴾ که در مقام بیان این است که صید سگ آموزش دیده حلال است و بنابراین، از این جهت اطلاق دارد، اما از جهت خصوصیات این صید در مقام بیان نیست، از این رو به اطلاق آن در جهت رفع جزء یا قیدی که نسبت به دخالت آن در این حکم شک وجود دارد، نمی‌توان تمسک کرد؛ برای مثال، نمی‌توان به اطلاق امر به اکل، در عدم لزوم تطهیر محل دندان گرفتن سگ تربیت شده، تمسک نمود. ۲. متکلم در مقام بیان خصوصیات و جزئیات حکم به منظور عمل نمودن مکلف است، مانند این که شارع در مقام بیان کیفیت انجام نماز و بیان اجزای آن باشد؛ در این صورت می‌توان به اطلاق کلام او تمسک کرد. ۲ - نکتهمقصود از «مراد» در «مقام بیان تمام مراد»، مراد استعمالی است نه مراد جدی. [۶]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۳۳۵.
[۷]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۲۴۹.
[۹]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۳، ص۵۴۹.
[۱۰]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۹، ص (۹۰-۷۹).
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۷۱، برگرفته از مقاله «مقام بیان». |