نافله

---

نافله به کار مستحبی، کار نیکو، که بر انسان واجب نیست. اطلاق می شود. هم چنین به معنی نوه، غنیمت و عطاء نیز آمده است.و در اصطلاح فقهاء: به نمازهای مستحبی در شرع مقدس اسلام نافله می گویند. بیشترین استعمال نافله در نمازهای مستحبّی است.
معنای اصطلاحی نافله اخصّ است و فقط شامل نماز مستحبی می شود. ولی معنای لغوی اعّم است. هم شامل نماز مستحبی و هم شامل غنیمت و عطاء می شود. بین معنای لغوی و اصطلاحی عموم و خصوص من وجه است.

۱ - اهمبت نافله

---

در دین اسلام تأکید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثوابهای فراوان برای آن منظور گردیده است. و در میان نمازهای مستحبی نماز شب از فضیلت بیشتری برخوردار است. و در روایات رسیده از معصومین (ع) که نماز شب به خاطر عظمت شأن آن خداوند ثوابش را آشکار نکرده است.
روایات در مورد اهميّت نافله فراوان از معصومین (ع) است که برای تبرّک چند نمونه ذکر می‌شود.
محمّد بن علی بن محبوب عن ابی عبدالله (ع):« إِيّاکم والکسل. إِنَّ رَبّكُم رحیمٌ یشكُر القلیل. إِنَّ الرَجُل لیصّلی رکعتین تطوّعاً یرید بِهما وجهُ اللهِ فیدخِله اللهُ بِهما الجَنّة»
امام صادق (ع) می‌فرمایند: بر شما باد دوری از تنبلی و کسلی! همانا پروردگار شما مهربان است. که چیز کم را سپاس و شکر می‌گوید. همانا مردی برای رضا و خشنودی خدا دو رکعت نماز مستحبّی بجا آورد خداوند به خاطر خواندن این دو رکعت مستحبّی او را داخل بهشت می‌کند.

۲ - مشروعیت نافله

---

ادله متعدّدی بر مشروعیت آن دلالت دارد. روایات موجود در مورد نمازهای نافله که در کتب حدیثی فراوان است که به چند نمونه از آن اشاره می‌شود.
۱)بالاسناد عن فضیل بن یسار عن ابی عبدالله (ع) قال: «الفریضةُ والنافلةُ احدی و خمسون رکعةً. منها رکعتان بعد العتدیةِ جالساً تعدّان برکعةٍ وهو قائمٌ الفریضةُ منها سبع عشرة رکعةً والنافلةُ اربعُ و ثلاثون رکعةً»
«نماز های واجب و نافله پنجاه و یک رکعت هستند. از نافله دو رکعت بعد از عشاء نشسته خوانده می‌شود و ایستاده بخواند یک رکعت محسوب می‌شود نماز های واجب هفده رکعت می‌باشد. و نماز های نافله سی و چهار رکعت می‌باشند».
۲)خود پیامبر (ص) و معصومین (ع) که در تاریخ نقل شده است. نمازهای مستحبی فراوان می‌خواندند و قول و فعل آنان برای ما حجّت است و این نافله خواندن آنان دلیل بر مشروعیت نافله است.
محمد بن حسن از امام صادق (ع) نقل کرده‌اند. که امام فرمودند: «حضرت علی (ع) در آخر عمرش در هر روز و شب هزار رکعت نماز می‌خواندند»

۳ - انواع نافله

---

نافله در باب صلاة دارای دو قسم می‌باشد. ۱- نافله رواتب روزانه ۲- نافله غیر رواتب.

۳.۱ - نافله رواتب روزانه

نافله‌ های شبانه، در غیر روز جمعه سی‌وچهار رکعت می‌باشند؛ که هشت رکعت از آنها نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشاء و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می‌باشد و چون دو رکعت نافله عشاء نشسته خوانده می‌شود یک رکعت حساب می‌شود. و در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و نافله عصر چهار رکعت اضافه می‌شود.

۳.۱.۱ - وقت نافله‌های شبانه روزی

وقت نافله ظهر همان وقت نماز واجب ظهر است و پیش از نماز واجب ظهر خوانده می‌شود. وقت نافله عصر همان وقت نماز واجب عصر است. و پیش از نماز واجب عصر خوانده می‌شود. وقت نافله مغرب همان وقت نماز واجب مغرب است و بعد از نماز مغرب خوانده می‌شود. وقت نافله عشاء همان وقت نماز واجب عشاء است و بعد از نماز عشاء خوانده می‌شود. و نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می‌شود. وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح است..
امام خمینی در خصوص وقت نوافل می‌فرماید: وقت وتیره تا وقت صاحب آن (یعنی نماز عشا) می‌باشد. و دو رکعت برای نماز صبح قبل از آن و وقت این دو رکعت از فجر اول (سپیده کاذب) است و تا موقعی که به‌اندازه خواندن نماز صبح به طلوع سرخی مانده باشد ادامه دارد و جایز است با نماز شب قبل از طلوع فجر اول (سپیده کاذب) ولو در نصف شب خوانده شود و حتی بعید نیست که وقت نافله نماز صبح بعد از گذشتن مقدار وقت خواندن نماز شب از نیمه‌شب باشد، و لیکن احتیاط (مستحب) آن است که قبل از فجر اول خوانده نشود مگر آنکه با نماز شب خوانده شود. وقت نافله ظهر از اول ظهر تا موقعی است که سایه شاخص به‌اندازه یک ذراع - یعنی دو هفتم شاخص - شود و وقت نافله عصر تا موقعی است که سایه شاخص به‌اندازه دو ذراع یعنی چهار هفتم شاخص شود که اگر به این حد رسید باید نماز واجب مقدم شود.
در روز جمعه خواندن نافله‌های ظهر و عصر پیش از آنکه ظهر شود اشکال ندارد، ولی در غیر جمعه، جایز نبودن انجام آن قبل از ظهر، خالی از قوت نیست و اگر بداند که نمی‌تواند آن‌ها را در وقت خودشان به جا آورد، بنابر احتیاط (واجب) باید به‌قصد رجاء بیاورد. و وقت نافله شب از نصف شب تا سپیده صادق است و سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر شب است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام‌وقت نافله شب) پخش شود، چنان که روش پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود.
و مسافر و جوانی که خوف آن را دارد که نماز شب را در وقتش نتواند بخواند، می‌توانند نافله شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هرکسی که دارای عذر باشد - مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد - می‌تواند قبل از نصف شب آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا.

۳.۱.۲ - طریقه خواندن نافله

نمازهای نافله مثل نماز صبح به صورت دو رکعتی خوانده می‌شوند همراه با تشهد و سلام. نشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آن‌ها - حتی در حال اختیار - جایز است، لیکن بهتر آن است که در چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته، یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنابراین نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک رکعت می‌خواند.

۳.۲ - نافله غیر رواتب

که شمار آنها در کتاب های حدیثی و دعاء زیاد است. مثل نماز باران، نماز شکر، نماز زیارت، که مختص به وقت معینی نیستند.

۴ - نماز نافله در مسافرت

---

در مسافرتی که موجب قصر است، هشت رکعت نافله ظهر و هشت رکعت عصر ساقط می‌شود ولی بقیه نوافل باقی می‌ماند. و احتیاط (مستحب) آن است که وتیره به‌قصد رجاء خوانده شود.

۵ - احکام نمازهای مستحبی

---

نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند و بین نمازهای مستحبّی، به خواندن نافله‌های شبانه‌روزی سفارش بیشتری شده است و احکام مربوط به آنها خواهد آمد.

۵.۱ - دورکعتی بودن

تمام نمازهای مستحبی به صورت دو رکعتی خوانده می‌شوند، مگر نماز و‌تر در نافله شب، که یک رکعت است، و نماز اعرابی، که به صورت یک دو رکعتی و دو چهار رکعتی خوانده می‌شود.

۵.۲ - واجب نبودن سوره

در نمازهای مستحبی غیر از چند نماز، خواندن سوره واجب نیست.

۵.۳ - جواز شکستن

شکستن نمازهای مستحبی حتی از روی اختیار جایز است.

۵.۴ - زیادی رکن

زیاد کردن رکن (مانند رکوع) از روی سهو نمازهای مستحبی را باطل نمی‌کند.

۵.۵ - شک در رکعات

در نماز مستحب شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل نمی‌کند و نمازگزار می‌توان بنا بر هر کدام بگذارد.

۵.۶ - نشسته خواندن

نمازهای نافله را می‌شود نشسته خواند، ولی بهتر است که دو رکعت نماز نافله نشسته را یک رکعت حساب کند.

۵.۷ - نافله در مسافرت

نافله ظهر و عصر را در سفر نباید خواند، ولی نافله عشاء را به این نیّت که شاید مطلوب باشد می‌تواند به جا آورد.

۵.۸ - نافله در مسجد

برای نمازهای واجب، بهتر است انسان به مسجد برود، ولی در باره نوافل چنین دستوری نیست.

۵.۹ - عدم لزوم سجده سهو

انجام کم و زیاد کردن سهوی در نمازهای مستحبی سجده سهو ندارد.

۵.۱۰ - مطلوبیت قضا

اگر نماز مستحب را کسی در وقتش نتوانست بخواند قضای آن را می‌تواند انجام دهد.

۵.۱۱ - نافله در حال راه رفتن

نماز مستحبی را می‌شود درحال راه رفتن و سواری خواند و اگر انسان در این دو حال، نماز مستحبی بخواند لازم نیست رو به قبله باشد.

۵.۱۲ - عدم شرط قیام

نمازهای مستحبی را می‌توان در حال ایستاده، نشسته، خوابیده، موقع راه رفتن و... بجا آورد که در این صورت برای رکوع و سجده می‌توان با سر اشاره کرد، البته باید رو به قبله بودن در حد امکان رعایت شود.

۵.۱۳ - عدم شرط طمانینه

در نماز مستحبی، آرامش بدن شرط نیست و اگر سهواً رکنی اضافه یا کم شود باطل نمی‌شود.

۵.۱۴ - نذر بر نافله

نماز مستحبی را می‌شود نذر کرد، که بعد می‌توان آن را در حالت نشسته و یا ایستاده و در حال راه رفتن به جا آورد، اما از ابتدا نمی‌تواند نذر کند که نماز مستحبی را مثلاً نشسته به جا خواهم آورد. امام می‌فرماید: «این گونه نذر کردن محل اشکال است».
طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می‌فرماید: «به بنده‌ام بنگرید چیزی را که بر او واجب نکرده‌ام قضا می‌کند».

۶ - پانویس

---