ابننماابننما،، عنوان افراد خاندانی امامی از عالمان و فقیهان حله که در سده‌های ۶-۸ق/۱۲-۱۴م می‌زیسته‌اند. فهرست مندرجات۲ - از پیشینیان خاندان ۲.۱ - علی بن علی بن نما ۲.۲ - ابوالبقاء هبه الله ابن نما ۳ - از نام‌آورترین خاندان ۴ - نجیب‌الدین ۴.۱ - سال تولد ۴.۲ - اساتید ۴.۳ - شاگردان ۴.۴ - آثار ۴.۵ - محل وفات ۵ - نجم‌الدین ۵.۱ - اساتید ۵.۲ - شاگردان ۵.۳ - ذوق شعری ۵.۴ - آثار و تألیفات ۵.۴.۱ - مُثیرالاحزان و منیرسبل الاشجان ۵.۴.۲ - شرح الثار فی احوال المختار ۵.۴.۳ - منهج الشیعه فی فضائل وصیّ خاتم الشریعه ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - بیوگرافینیای بزرگ آنان نما پسر علی بن حمدون رَبَعی بود که با ابوعلی طوسی معاصر بوده است. [۱]
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۸۰، قم، ۱۳۵۱ش.
[۲]
امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲ - از پیشینیان خاندان۲.۱ - علی بن علی بن نمااز پیشینیان این خاندان علی بن علی بن نما را می‌توان نام برد که از حسن بن علی بن حمزه اقساسی (د ۵۹۳ق) روایت کرده و چنان‌که از تنبیه ورّام [۳]
ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۴، قم، ۱۳۷۵ق.
بر می‌آید، ابوالحسن علی بن ابراهیم عریضی از وی بهره برده است. [۴]
افندی، ریاض العلما، ج۴، ص۱۶۶.
۲.۲ - ابوالبقاء هبه اللـه ابن نمادیگر عضو قدیم این خاندان ابوالبقاء هبه الله ابن نما است که در نخستین سند کتاب سلیم بن قیس هلالی [۵]
سلیم بن قیس هلالی، کتاب، ج۱، ص۶۳، بیروت، دارالفنون.
از او یاد شده است؛ طبق این سند ابوالبقاء کتاب مذکور را نزد ابوعبدالله حسین بن احمد بن طحال مقدادی در ۵۲۰ق در نجف قرائت کرده است. همچنین از المزار مشهدی [۶]
مشهدی، محمد بن جعفر، المزارالکبیر، ج۱، ص۶۴۶، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۷]
مشهدی، محمد بن جعفر، المزارالکبیر، ج۱، ص۷۷۴، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
بر می‌آید که مؤلف آن در ۵۶۹ و ۵۷۳ق از ابوالبقاء استفاده برده است. نیز می‌دانیم که پسر وی جعفر بن هبه الله از راویان او به شمار می‌رود. [۸]
حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۳۴۴، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
۳ - از نام‌آورترین خانداننامآورترین افراد این‌خاندان اینانند: ۴ - نجیبالدینابو ابراهیم (یا ابوجعفر) محمد بن جعفر بن محمد (هبه اللـه) ابن نما، ملقب به نجیب‌الدین (د ذیحجۀ ۶۹۴۵/ آوریل ۱۲۴۸). از جزئیات زندگی و تحصیل او آگاهی دقیقی در دست نیست. تن‌ها از آن‌رو که سن وی را در هنگام مرگ ۸۰ سال ذکر کرده‌اند، [۹]
امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۰۳، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴.۱ - سال تولداحتمالاً حدود ۵۶۵ق متولد شده است. ۴.۲ - اساتیداز اسناد برخی روایات نیز بر می‌آید که وی از افرادی چون ابوالفرج علی بن سعیدراوندی ، [۱۰]
ابن طاووس، علی بن موسی، فتح الابواب، ص۱۳۱، به کوشش حامد خفّاف، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
[۱۱]
ابن طاووس، علی بن موسی، فتح الابواب، ص ۱۳۴، به کوشش حامد خفّاف، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
ابن ادریس حلی ، [۱۲]
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، ج۱، ص۴۸، نجف، ۱۳۶۸ق.
[۱۳]
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، ج۱، ص۷۲، نجف، ۱۳۶۸ق.
[۱۴]
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، ج۱، ص۸۷، فرحه الغری، نجف، ۱۳۶۸ق.
محمد بن جعفر مشهدی ، [۱۵]
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، ج۱، ص۱۱۲، نجف، ۱۳۶۸ق.
عبدالرؤساء هبه الله بن حامد ، برهان‌الدین محمد قزوینی و نیز از پدر خود جعفر بن نما [۱۸]
نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۷۷، تهران، ۱۳۲۱ق.
روایت کرده است.۴.۳ - شاگرداناز شاگردان و راویان نجیب‌الدین می‌توان علی ابن طاووس که به گفتۀ خود [۱۹]
ابن طاووس، علی بن موسی، الدروع الوافیه، ج۱، ص۷۵، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
از نجیب‌الدین اجازۀ روایت داشته و نزد او فقه آموخته است، همچنین احمد ابن طاووس ، ابن علقمی وزیر ، محقق حلی ، سدیدالدین یوسف بن علی حلی ، یحیی بن سعید حلی و نیز فرزندش جعفر را نام برد [۲۰]
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، ج۱، ص۴۸، نجف، ۱۳۶۸ق.
[۲۱]
ابن فوطی، عبدالرزاق ابن احمد، تلخیص مجمع الآداب، ج۴، ص۳۳۲-۳۳۳، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
۴.۴ - آثارگرچه در منابع گفته شده که وی دارای تألیفاتی بوده است ، اما حتی نام این تألیفات نیز در دست نیست. ۴.۵ - محل وفاتنجیبالدین بنا به قول امین [۲۶]
امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۰۳، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
در حله درگذشت و در کربلا به خاک سپرده شد. همو اضافه کرده که ابن علقمی وزیر به رثای او پرداخت.۵ - نجمالدینجعفر بن محمد بن جعفر بن محمد (هبه‌الله) ابن نما ، ملقب به نجم‌الدین (د ح۶۸۰ق/۱۲۸۱م)، از زندگی و استادان وی اطلاع چندانی در دست نیست،. ۴.۲ - اساتیدنوشتهاند، از یحیی بن سعید حلی و نیز از پدر خود نجیب‌الدین محمد بن جعفر روایت کرده است. [۲۸]
افندی، ریاض العلما، ج۱، ص۱۱۱.
۴.۳ - شاگرداندر میان شاگردان و روایت‌کنندگان از وی باید علامه حلی و نیز برادر خودش نظام‌الدین احمد را نام برد. [۲۹]
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۷۹-۱۸۰، قم، ۱۳۵۱ش.
[۳۰]
نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۴۳، تهران، ۱۳۲۱ق.
محمد بن حسن بن محمد بن مهتدی نیز در ۶۷۰ق از او اجازۀ روایت کرده است. [۳۱]
آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۳۱، قرن ۷، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۵.۳ - ذوق شعریوی شعر نیز می‌سرود و اشعارش دربارۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) در برخی منابع، از جمله تألیفات خود او نقل شده است. [۳۲]
امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۵.۴ - آثار و تألیفات۵.۴.۱ - مُثیرالاحزان و منیرسبل الاشجانمُثیرالاحزان و منیرسبل الاشجان، در شرح مقتل امام حسین (علیه السلام) و یاران آن حضرت. این کتاب در ۱۳۱۸ق به صورت سنگی همراه باقره العین فی اخذ ثارالحسین (ع) در تهران؛ در ۱۳۲۶ق همراه با مقتل ابومخنف و اللهوف علی ابن طاووس در بمبئی؛ در ۱۳۶۹ق با مقدمه‌ای از عبدالمولی طریحی در نجف و اخیراً در قم (۱۴۰۶ق) به کوشش مؤسسۀ امام مهدی (ع) به چاپ رسیده است. افندی [۳۳]
افندی، ریاض العلما، ج۱، ص۱۱۱.
احتمال داده که التهاب نیران الاحزان عنوان دیگر مثیرالاحزان باشد، ولی باتوجه به اطلاعاتی که فیض کاشانی در خصوص کتابی با این نام داده [۳۴]
فیض کاشانی، مولی محسن، علم الیقین، ج۲، ص۶۳۲، قم، ۱۴۰۰ق.
[۳۵]
فیض کاشانی، مولی محسن، المحجه البیضاء، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۸۳ق.
، در گفتۀ افندی باید تردید کرد.۵.۴.۲ - شرح الثار فی احوال المختاراثر دیگر وی رساله‌ای است با عنوان شرح الثار فی احوال المختار، که علامه مجلسی آن را در بحارالانوار آورده است. ۵.۴.۳ - منهج الشیعه فی فضائل وصیّ خاتم الشریعهخوانساری [۳۷]
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۷۹، قم، ۱۳۵۱ش.
کتاب دیگری با عنوان منهج الشیعه فی فضائل وصیّ خاتم الشریعه نیز به وی نسبت داده است. نجم‌الدین ابن نما، به گفتۀ ابن فوطی، در ذم برادرش علم‌الدین اسماعیل مقامه‌ای مشتمل بر نثر و نظم انشا کرده و نسخه‌ای از آن را به خط خویش برای ابن فوطی ارسال داشته است. [۳۸]
ابن فوطی، عبدالرزاق ابن احمد، تلخیص مجمع الآداب، ج۴، ص۵۷۰، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
۶ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۷، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۲) ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد، فرحه الغری، نجف، ۱۳۶۸ق. (۳) ابن طاووس، علی بن موسی، الدروع الوافیه، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز. (۴) ابن طاووس، علی بن موسی، فتح‌الابواب، به کوشش حامد خفّاف، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۵) ابن فوطی، عبدالرزاق ابن احمد، تلخیص مجمع الآداب، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق. (۶) امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۷) حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق. (۸) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، ۱۳۵۱ش. (۹) سلیم بن قیس هلالی، کتاب، بیروت، دارالفنون. (۱۰) فیض کاشانی، مولی محسن، علم الیقین، قم، ۱۴۰۰ق. (۱۱) فیض کاشانی، مولی محسن، المحجه البیضاء، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۸۳ق. (۱۲) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۳) مشهدی، محمد بن جعفر، المزارالکبیر، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز. (۱۴) نوری، حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق. (۱۵) ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، ۱۳۷۵ق. (۱۶) افندی، ریاض العلما. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌نما»،ج۵، ص۱۸۷۱. |