ابوجمعهابوجمعه، حبیب بن سِباع انصاری از اصحاب رسول خدا بود. ۱ - شناخت اجمالینام و کنیه او در منابع به صورت‌های گوناگون آمده‌است. [۲]
الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۷.
[۳]
اسدالغابه، ج۶، ص۵۱.
[۴]
تهذیب‌التهذیب، ج۱۲، ص۵۲.
برخی او را از انصار شمرده‌اند؛ [۵]
الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۷.
[۶]
اسدالغابه، ج۶، ص۵۱.
ولی ابن حجر با توجّه به نقلی که اسلام او را در زمان صلح حدیبیه دانسته، انصاری بودن او را نمی‌پذیرد؛ به این دلیل که تمام انصار، پیش از صلح حدیبیه مسلمان شده بودند و بر آن است که شاید هم‌پیمان با انصار بوده باشد. از شواهد و قراین بر می‌آید که وی، پیش از صلح حدیبیه مسلمان و ساکن مکّه بود و پس از آن، و‌حذف مادّه سوم آن (بازگرداندن کسانی که از مکّه به مدینه می‌گریزند به وسیله پیامبر ) به مدینه آمد و به حضور حضرت رسید؛ در هر صورت، او از صحابه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شمار می‌آید و نظر ابن حبان که او را از تابعان شمرده، [۸]
تهذیب‌التهذیب، ج۱۲، ص۵۲
قابل اعتنا نیست.بعضی او را به قبیله کنانه یا قارَه منسوب می‌دانند؛ امّا گویا وی هم‌پیمان عقبة بن حارث بن عامر قریشی از بنی‌نوفل بوده و چون پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به شام رفت؛ از شامیان به شمار می‌آید. [۱۱]
الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۷.
[۱۲]
تهذیب التهذیب، ج۱۲، ص۵۲.
ابوجمعه، بعدها راهی مصر شد [۱۳]
الطبقات، ج۷، ص۳۵۲
و گویا در فتح آن شرکت داشت. ابن حجر به نقل از بخاری ، درگذشت او را بین سال‌های ۷۰ تا ۸۰ هجری دانسته است. ۲ - شان نزول آیه۲۵ فتحبعضی مفسّران معتقدند که آیه ۲۵ فتح در باره او و عده‌ای دیگر نازل شده‌است:«... لَولا رِجالٌ مُؤمِنون وَ نِساءٌ مُؤمِنتٌ لَم‌تَعلَموهُم أن تَطَُوهُم فَتُصیبَکُم مِنهُم مَعرّةً بِغَیرِ عِلم لِیُدخِلَ اللّهُ فِی رَحمَتِه مَن یَشاءُ لَو تَزَیَّلُوا لَعذَّبنَا الّذینَ کفرُوا مِنهُم عَذاباً ألیماً =... و اگر (در مکّه) مردان و زنان باایمانی نبودند که (ممکن بود) بی‌آن‌که آنان را بشناسید، ندانسته پایمالشان کنید و تاوانشان بر شما بماند، (فرمان حمله به مکّه می‌دادیم) تا خداوند هر که را بخواهد، در جوار رحمت خویش درآورد. اگر ( مؤمن و کافر ) از هم متمایز می‌شدند، به طور قطع کافران را به عذاب دردناکی معذّب می‌داشتیم». از وی روایتی موجود است که برخی مفسّران، آن را در ذیل آیه پیشین نقل کرده‌اند. این روایت نه تنها با معنای آیه هماهنگی ندارد، بلکه گویا که رابطه‌ای با شأن نزول آن نیز نداشته باشد. او می‌گوید:ما نیم‌روزی بر ضدّ پیامبر جنگیدیم ونیم دیگر با او همراه شدیم و آیه ۲۵ فتح درباره مانازل شده‌است. در منابع، به زمان این رویداد که در کدام جنگ بوده، اشاره‌ای نشده‌است. ۳ - فهرست منابعالاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تهذیب‌التهذیب؛ الجرح و التعدیل؛ الدرّالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ الطبقات الکبری؛ فتوح‌المصر و‌المغرب. ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ و معارف قرآن،مقاله «ابوجمعه» |