زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
 

ایلاف




ایلاف الفت قریش در سفرهای بازرگانی تابستانه و زمستانه را گویند.


۱ - معنای لغوی


ایلاف از ریشه «ا ـ ل ـ ف»
[۱] الصحاح، الجوهری، ج۴، ص۱۳۳۲.    
[۲] مفردات، الراغب، ص۸۱.    
[۳] تاج العروس، الزبیدی، ج۲۳، ص۳۱، «الف».    
به معنای ایجاد و اظهار الفت و دوستی،
[۴] لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۰.    
[۵] التحقیق، المصطفوی، ج۱، ص۱۰۸، «الف».
یکی کردن دو یا چند چیز،
[۶] معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۱۳۱.
[۷] مفردات، الراغب، ص۸۱، «الف».    
و تکمیل یک چیز با پیوستن اجزای آن
[۸] العین، خلیل، ج۸، ص۳۳۶.    
[۹] لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۹.    
[۱۰] تاج العروس، الزبیدی، ج۲۳، ص۳۱، «الف».    
است و به همین جهت بر عهد و پیمان نیز اطلاق می‌شود.
[۱۱] القاموس المحیط، الفیروزآبادی، ج۱، ص۷۹۲.    
[۱۲] لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۱، «الف».    


۲ - در اصطلاح قرآن


در مفهوم اصطلاحی قرآن، به معنای انس گرفتن قریش با مکه
[۱۳] مجمع البحرین، الطریحی، ج۱، ص۸۸، «الف».    
یا ایجاد وحدت و الفت میان قریش پس از پیدایش و گسترش سفرهای بازرگانی بین ایشان است:
[۱۴] الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۰.    
[۱۵] التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۶.    
[۱۶] لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۰.    
{لایلاف قریش ایلافهم رحلة الشتاء و الصیف}.
[۱۷] قریش/سوره۱۰۶، آیه۱.    


۳ - سفرهای بازرگانی قریش


زندگی قریش در مکه بر اثر خشکی و بی آبی آن سرزمین، به سختی می‌گذشت تا آن که سفرهای بازرگانی میانشان رواج یافت و سطح و شیوه زندگیشان را تغییر داد.
[۱۸] فضائل مکه، الحسن بن یسار البصری، ص۱۶.
[۱۹] المنمق، ابن حبیب، ص۲۷.
[۲۰] فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۶۰۹.    
از هاشم بن عبد مناف معروف به عمرو العلی به عنوان نخستین کسی یاد شده که سفرهای بازرگانی قریش را آغاز کرد
[۲۱] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵-۷۶.    
[۲۲] امالی، السید المرتضی، ج۴، ص۱۷۹.    
[۲۳] مقدمة فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ص۷۹.
و به این ترتیب، از پراکنده شدن قریش از پیرامون حرم پیش گیری کرد.
[۲۴] تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
هاشم در دوران ریاستش بر مکه، تجارت قریش را گسترش داد و دو نوبت سفر زمستانه و تابستانه بنا نهاد و با قبایل و امیران همسایه برای تضمین امنیت سفرهای بازرگانی پیمان بست.
[۲۵] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
[۲۶] تاریخ یعقوبی، احمد بن یعقوب، ج۱، ص۲۴۲.
[۲۷] المنمق، ابن حبیب، ص۴۲.


۳.۱ - پیدایش سفرها


پیدایش این سفرها بدین شکل بود که پسران عبد مناف، هاشم و عبد شمس و مطلب و نوفل، نزد پادشاهان همسایه حجاز رفتند و با ایشان برای تسهیل روابط بازرگانی و تضمین امنیت کاروان‌های تجاری پیمان بستند.
[۲۸] تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
هاشم نزد قیصر در شام،
[۲۹] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
[۳۰] تاریخ یعقوبی، احمد بن یعقوب، ج۱، ص۲۴۲.
[۳۱] سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی، ج۱، ص۲۶۸.    
نوفل نزد کسرا در عراق، عبد شمس نزد نجاشی در حبشه، و مطلب نزد پادشاه حمیر در یمن رفتند.
[۳۲] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
[۳۳] تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
[۳۴] روح المعانی، الآلوسی، ج۳۰، ص۲۴۰.
پادشاهان یاد شده به سبب احترام و عزتی که برای مردم مکه به عنوان اهل حرم و متولیان خانه خدا باور داشتند، از ایشان استقبال کردند و زمینه سفرهای بازرگانی قریش را فراهم آوردند.
[۳۵] تفسیر ثعلبی، الثعلبی، ج۱۰، ص۳۰۳.    
[۳۶] تفسیر ابوالسعود، ابو السعود، ج۹، ص۲۰۲.
[۳۷] فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۴۹۸.
از این رو، بنی عبد مناف نزد قریشیان به «اصحاب ایلاف» شهرت یافته‌اند.
[۳۸] المحبر، ابن حبیب، ص۱۶۲-۱۶۳.    
[۳۹] تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۲۰، ص۲۰۴.    
گویا بر اثر همین روابط تجاری، هاشم توانست با فراهم کردن مواد غذایی از شام و فلسطین، مردم مکه را در دوران قحطی از گرسنگی نجات دهد.
[۴۰] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۶۲.    
[۴۱] تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۲۵۲.
[۴۲] البدء و التاریخ، المطهر المقدسی، ج۴، ص۱۱۱.    


۳.۲ - نوبت تابستانه و زمستانه


سفرهای قریش در دو نوبت تابستانه به یمن و زمستانه به شام صورت می‌گرفت.
[۴۳] الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۰.    
[۴۴] نهایة الارب، احمد بن عبدالوهاب النویری، ج۲، ص۳۶۹.
در شام، جامه، آرد خالص و حبوبات می‌خریدند و خرما و لباس را از مکه به یمن می‌بردند و از سواحل آن، کالاهایی همچون فلفل به شام حمل می‌کردند.
[۴۵] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.
[۴۶] الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۱۳۰.


۴ - سوره قریش


سوره قریش یادآور نعمت‌هایی است که خداوند برای قریشیان محقق گرداند و عامل بقای آنان شد؛ از جمله نابودی اصحاب فیل،
[۴۷] جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴.
[۴۸] مجمع البیان، الطبرسی، ج۱۰، ص۴۵۱.    
[۴۹] التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۵.    
دوری از برخی بیماری‌ها مانند جذام،
[۵۰] جوامع الجامع، الطبرسی، ج۳، ص۸۴۸-۸۴۹.
[۵۱] روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۲۰، ص۴۲۱.
[۵۲] فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۶۱۰.    
الفت میان قریش در سفرهای تابستانی و زمستانی،
[۵۳] مجمع البیان، الطبرسی، ج۱۰، ص۴۵۰.    
جمع شدن آن‌ها کنار یکدیگر در مکه،
[۵۴] جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴.
[۵۵] تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۴، ص۵۹۲.    
[۵۶] مقدمه فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ص۷۹.
و رهایی از غارت‌های دشمنان بر اثر برخورداری از احترام عرب و وجود بنای کعبه و مسجدالحرام و بر گزاری مراسم حج فراهم شد.
[۵۷] جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴، ۳۹۸.
[۵۸] تفسیر ماوردی، الماوردی، ج۶، ص۳۴۸.
[۵۹] تفسیر سمرقندی، السمرقندی، ج۳، ص۶۲۴.


۵ - نحوه تحقق ایلاف


در شیوه تحقق ایلاف سه نظر یافت می‌شود: ایجاد الفت میان قریش در پی سفرهای تجاری؛ الفت آنان با سرزمین مکه؛ الفت با سفرهای بازرگانی و بایسته‌های آن.
[۶۰] الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۱.    
[۶۱] انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۲۶.
[۶۲] تفسیر ابوالسعود، ابو السعود، ج۹، ص۲۰۲.
برخی نیز از نام گذاری سال آغاز سفرها به ایلاف یاد کرده‌اند که در این سال، میان قریش برای انجام این سفرها توافق رخ داد و سپس الفت و دوستی بین ایشان برقرار گشت
[۶۳] المحبر، ابن حبیب، ص۱۶۲.    
[۶۴] الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۱۳۰.
[۶۵] الاعلام، الزرکلی، ج۸، ص۵۵.
و هاشم به عنوان بزرگ قریش، در ایام حج، قریشیان را از بزرگان عرب شمرد که خداوند افتخار سرپرستی خانه کعبه را به آن‌ها داده و باید به حرمت آن، مهربانی و ایلاف را میان خود برقرار کنند.
[۶۶] سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی، ج۱، ص۲۷۰.    


۵.۱ - فواید ایلاف


برقراری الفت میان قبایل، باعث فروکاستن اختلاف و در گیری در بر گزاری مراسم حج میان قریشیان شد.
[۶۷] التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۶.    
بر همین اساس، خداوند در سیاق آیات سوره قریش، از نعمت امنیت و زدوده شدن هراس و بیم از ایشان در پی ایلاف یاد می‌کند.
[۶۸] فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۵۶۱.
همچنین ایلاف باعث افزایش اعتبار و نفوذ اجتماعی و سیاسی قریش در میان قبایل گشت و مایه رشد زندگی اقتصادی آن‌ها شد و لهجه فصیح قریش نیز رواج و اعتباری بیشتر میان قبایل یافت.
[۶۹] غرائب القرآن، نظام الدین النیشابوری، ج۶، ص۵۷۰.    
از این رو، خداوند در برابر این همه نعمت، از قریش می‌خواهد که خدای خانه کعبه را بپرستند که ایشان را از گرسنگی نجات بخشید و از بیم و هراس آسوده خاطر کرد: {فلیعبدوا رب هذا البیت الذی اطعمهم من جوع وآمنهم من خوف}.

۶ - منابع


الاعلام: الزرکلی(م. ۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ امالی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (م. ۳۵۵ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م؛ تاج العروس: الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛ التحقیق: المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش؛ تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۹ق؛ تفسیر ابوالسعود (ارشاد العقل السلیم): ابو السعود (م. ۹۸۲ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ق؛ التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان): الثعلبی (م. ۴۲۷ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق؛ تفسیر سمرقندی (بحر العلوم): السمرقندی (م. ۳۷۵ق.)، به کوشش محمود مطرجی، بیروت، دار الفکر؛ تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ تفسیر ماوردی (النکت و العیون): الماوردی (م. ۴۵۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ جامع البیان: الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ جوامع الجامع: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق؛ روح المعانی: الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ الروض الانف: السهیلی (م. ۵۸۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۴۸ش؛ روض الجنان: ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش؛ سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ الصحاح: الجوهری (م. ۳۹۳ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر؛ العین: خلیل (م. ۱۷۵ق.)، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛ غرائب القرآن: نظام الدین النیشابوری (م. ۷۲۸ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه؛ فتح القدیر: الشوکانی (م. ۱۲۵۰ق.)، بیروت، دار المعرفه؛ فضائل مکه: الحسن بن یسار البصری (م. ۱۱۰ق.)، به کوشش سامی العانی، کویت، مکتبة الفلاح، ۱۴۰۰ق؛ القاموس المحیط: الفیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم؛ لسان العرب: ابن منظور (م. ۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛ مجمع البحرین: الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق؛ مجمع البیان: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق؛ المحبر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ معجم مقاییس اللغه: ابن فارس (م. ۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق؛ مفردات: الراغب (م. ۴۲۵ق.)، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق؛ مقدمة فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق؛ المنمق: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق؛ نهایة الارب فی فنون الادب: احمد بن عبدالوهاب النویری (م. ۷۳۳ق.)، به کوشش مفید قمیحه و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.


۷ - پانویس

 
۱. ↑ الصحاح، الجوهری، ج۴، ص۱۳۳۲.    
۲. ↑ مفردات، الراغب، ص۸۱.    
۳. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۲۳، ص۳۱، «الف».    
۴. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۰.    
۵. ↑ التحقیق، المصطفوی، ج۱، ص۱۰۸، «الف».
۶. ↑ معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۱۳۱.
۷. ↑ مفردات، الراغب، ص۸۱، «الف».    
۸. ↑ العین، خلیل، ج۸، ص۳۳۶.    
۹. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۹.    
۱۰. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۲۳، ص۳۱، «الف».    
۱۱. ↑ القاموس المحیط، الفیروزآبادی، ج۱، ص۷۹۲.    
۱۲. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۱، «الف».    
۱۳. ↑ مجمع البحرین، الطریحی، ج۱، ص۸۸، «الف».    
۱۴. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۰.    
۱۵. ↑ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۶.    
۱۶. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۹، ص۱۰.    
۱۷. ↑ قریش/سوره۱۰۶، آیه۱.    
۱۸. ↑ فضائل مکه، الحسن بن یسار البصری، ص۱۶.
۱۹. ↑ المنمق، ابن حبیب، ص۲۷.
۲۰. ↑ فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۶۰۹.    
۲۱. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵-۷۶.    
۲۲. ↑ امالی، السید المرتضی، ج۴، ص۱۷۹.    
۲۳. ↑ مقدمة فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ص۷۹.
۲۴. ↑ تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
۲۵. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
۲۶. ↑ تاریخ یعقوبی، احمد بن یعقوب، ج۱، ص۲۴۲.
۲۷. ↑ المنمق، ابن حبیب، ص۴۲.
۲۸. ↑ تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
۲۹. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
۳۰. ↑ تاریخ یعقوبی، احمد بن یعقوب، ج۱، ص۲۴۲.
۳۱. ↑ سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی، ج۱، ص۲۶۸.    
۳۲. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.    
۳۳. ↑ تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۱۲.    
۳۴. ↑ روح المعانی، الآلوسی، ج۳۰، ص۲۴۰.
۳۵. ↑ تفسیر ثعلبی، الثعلبی، ج۱۰، ص۳۰۳.    
۳۶. ↑ تفسیر ابوالسعود، ابو السعود، ج۹، ص۲۰۲.
۳۷. ↑ فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۴۹۸.
۳۸. ↑ المحبر، ابن حبیب، ص۱۶۲-۱۶۳.    
۳۹. ↑ تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۲۰، ص۲۰۴.    
۴۰. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۶۲.    
۴۱. ↑ تاریخ طبری، الطبری، ج۲، ص۲۵۲.
۴۲. ↑ البدء و التاریخ، المطهر المقدسی، ج۴، ص۱۱۱.    
۴۳. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۰.    
۴۴. ↑ نهایة الارب، احمد بن عبدالوهاب النویری، ج۲، ص۳۶۹.
۴۵. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۷۵.
۴۶. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۱۳۰.
۴۷. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴.
۴۸. ↑ مجمع البیان، الطبرسی، ج۱۰، ص۴۵۱.    
۴۹. ↑ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۵.    
۵۰. ↑ جوامع الجامع، الطبرسی، ج۳، ص۸۴۸-۸۴۹.
۵۱. ↑ روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۲۰، ص۴۲۱.
۵۲. ↑ فتح القدیر، الشوکانی، ج۵، ص۶۱۰.    
۵۳. ↑ مجمع البیان، الطبرسی، ج۱۰، ص۴۵۰.    
۵۴. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴.
۵۵. ↑ تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۴، ص۵۹۲.    
۵۶. ↑ مقدمه فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ص۷۹.
۵۷. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۳۰، ص۳۹۴، ۳۹۸.
۵۸. ↑ تفسیر ماوردی، الماوردی، ج۶، ص۳۴۸.
۵۹. ↑ تفسیر سمرقندی، السمرقندی، ج۳، ص۶۲۴.
۶۰. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۲۸۱.    
۶۱. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۱، ص۲۶.
۶۲. ↑ تفسیر ابوالسعود، ابو السعود، ج۹، ص۲۰۲.
۶۳. ↑ المحبر، ابن حبیب، ص۱۶۲.    
۶۴. ↑ الروض الانف، السهیلی، ج۱، ص۱۳۰.
۶۵. ↑ الاعلام، الزرکلی، ج۸، ص۵۵.
۶۶. ↑ سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی، ج۱، ص۲۷۰.    
۶۷. ↑ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۳۲، ص۲۹۶.    
۶۸. ↑ فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۸، ص۵۶۱.
۶۹. ↑ غرائب القرآن، نظام الدین النیشابوری، ج۶، ص۵۷۰.    


۸ - منبع

حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ایلاف».    


رده‌های این صفحه : آداب و رسوم جاهلیت | عصر جاهلیت | قرآن شناسی | واژگان قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.