باشوکیلباش وکیل، در ترکی به معنای نخست وزیر، عنوان رسمی که در اواخر خلافت عثمانی به صدراعظم‌ها و در دوره جمهوری نیز مدتی به رؤسای دولت اطلاق می‌شد. ۱ - پیشینه کاربرد باش وکیلدر پی موج گسترده اقتباسِ مفاهیمِ غربی، سلطان محمود دوم، پس از اینکه «اجاق» (کانون) ینی‌چریها را منحل کرد و در تشکیلات دولت اصلاحاتی به عمل آورد و وزارتخانه‌های داخله و خارجه و مالیه را تشکیل داد، به این فکر افتاد که عناوین «صدراعظم» و «صدارت» را هم عوض کند. در محرم ۱۲۵۴ به موجب دستخط همایونی از رئوف پاشا، آخرین صدراعظمش، خواست که «باش وکالت» را به جای عنوان «صدارت» و «باش وکیل» را به جای عنوان «صدراعظم» به کار ببرد. امّا این تغییر عنوان تا ۱۹ جمادی‌الاولی ۱۲۵۵، یعنی فقط چهارده ماه و نیم، دوام آورد و عنوان قبلی دوباره رایج شد. ۲ - عنوان باش وکالت شرط مقام صدارتمدتی پس از اعلان مشروطیت اول در عثمانی، سلطان عبدالحمید دوم مقام صدارت را به احمدوَفیق پاشا پیشنهاد کرد و وی پذیرفتن مقام صدارت را مشروط بر این کرد که، بنا به مقتضیات مشروطیت، عنوان «باش وکالت» بار دیگر برقرار شود. احمدوَفیق پاشا از اوّل صفر ۱۲۹۵ صدارت خود را با این عنوان آغاز کرد. پس از او، صادق پاشا نیز همین عنوان را داشت؛ امّا ۱۱۴ روز بعد، آن عنوان از رواج افتاد و مترجم رشدی پاشا با عنوان «صدراعظم» به مقام صدارت رسید. یک سال و نیم پس از انحلال مجلس مبعوثان (۱۳ فوریه ۱۸۷۸) که به اضمحلال مشروطیت انجامید، در نهم شوال ۱۲۹۶، عارف پاشا با عنوان «باش وکیل» به صدارت رسید. ۳ - رواج دوباره عنوان صدر اعظمتا ۲۲ محرم ۱۳۰۰، که سعیدپاشا چهارمین بار به صدارت رسید، عنوان باش وکیل به مدت سه سال و نیم رایج شد. از آن پس، عنوان صدراعظم تا اواخر دوره سلطنت به منزله عنوان رسمی به کار می‌رفت. ۴ - باش وکیل، عنوان رئیس دولتاز ۲۸ اکتبر ۱۹۲۳ که حکومت جمهوری رسماً در ترکیه اعلام شد، به موجب ماده‌ای که در قانون اساسی جدید گنجانده شد، باش وکیل عنوان رئیس دولت شد. ۵ - تبدیل باش وکیل به باش باکانپس از تصویب ترکی جدید به عنوان زبان قانون اساسی در ۱۰ ژانویه ۱۹۴۵، «باش وکیل» به «باش باکان» (باش باقان) تبدیل شد. ۶ - فهرست منابع(۱) عبدالرحمن شرف، تاریخ مصاحبه لری، استانبول ۱۳۴۰، ص ۲۶۴ به بعد. ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باش وکیل»، شماره۲۳۴. |