برکویبِرْکَوی، تقی‌الدین محمد بن پیرعلی (۹۲۹- ۹۸۱ق/۱۵۲۳- ۱۵۷۳م)، فقیه و از دانشمندان پر تألیف عثمانی در سده ۱۰ق/۱۶م می‌باشد. ۱ - معرفیشهرت او به صورت نسبت‌های ترکی بِرگیلی و بیرگیلی نیز ضبط شده است. او در شهر بالیکسیر (ه م) دیده به جهان گشود و پدرش پیرعلی از عالمان اهل زاویه در زمان خود بود. [۱]
علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، ج۱، ص۴۳۶، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
۲ - تحصیل و تدریسوی پس از تحصیلات مقدماتی به استانبول رفت و به حلقه درس مدرسان بزرگ زمان [۲]
سامی، شمس‌الدین، ج۲، ص۱۲۸۴، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
مانند محیی‌الدین اخی زاده و مولانا عبدالرحمان افندی معروف به قِزل مُلا - قاضی عسکرِ دوره سلیمان قانونی - پیوست. [۳]
علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، ج۱، ص۴۳۶، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
آنگاه به تدریس در مدارس استانبول پرداخت و در همین زمان به مسلک تصوف و به طریقت بیرامیه ( بایرامیه ) گروید و از مریدان شیخ عبدالرحمان قَرَمانی (پیر طریقت بیرامیه) گردید.به توصیه استادش عبدالرحمان افندی در شهر ادرنه به منصب قسّام عسکری (مأمور تقویم، تقسیم و حفظ ماتَرک ینی‌چریها) گماشته شد. دیری نگذشت که به فکر ترک مشاغل دولتی افتاد و به عبادت مشغول شد، اما به توصیه مرادش عبدالرحمان‌قرمانی از ترک‌دنیا منصرف شده، به درس و وعظ پرداخت و در مدرسه‌ای که مولانا عطاءالله افندی (معلم سلیم دوم) در قصبه بِرگی (بیرگی) بنا کرده بود، به تدریس مشغول شد و تا پایان عمر در همان‌جا اقامت گزید و به همان شغل ادامه داد و به همین سبب است که به برکوی معروف گردید. [۴]
علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، ج۱، ص۴۳۶-۴۳۷، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۵]
سامی، شمس‌الدین، ج۲، ص۱۲۸۴، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
[۶]
ثریا، محمد، ج۴، ص۱۲۱، سجل عثمانی (تذکرةمشاهیر عثمانیه)، استانبول، ۱۳۰۸ق.
۳ - مذهببرکوی حنفی مذهب بود و در امور مذهبی بسیار متعصب، و با هرگونه بدعتی مخالف بود و با هرگونه انحراف و سهل‌انگاری در امور و مسائل دینی به شدت مبارزه می‌کرد؛ چنانکه دریافت‌ِ پول را در برابر انجام امور مذهبی، مانند وعظ و قرائت قرآن و حل مسائل‌شرعی، حرام می‌دانست. همچنین در امور وقفی بر آن بود که وقف نقود غیر مجاز است و در این باب به مخالفت و مباحثه با ابوالسعود افندی (ه م) که قائل به جواز وقف نقود بود، پرداخت. [۷]
علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، ج۱، ص۴۳۶-۴۳۷، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۸]
سامی، شمس‌الدین، ج۲، ص۱۲۸۴، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
وی همچنین یکی از علل ضعف امپراتوری عثمانی را ضعف علما و روحانیون می‌دانست. ۴ - تبحر در علومبرکوی در بیش‌تر علوم متداول زمان خود مانند صرف و نحو عربی، فقه ، حدیث ، تفسیر ، اخلاق و غیره مهارت داشته، و آثار متعددی در این زمینه‌ها تألیف کرده است. ۵ - وفاتوی در استانبول به سبب بیماری وبا درگذشت؛ جنازه‌اش را به برگی آوردند و در همان‌جا به خاک سپرده شد. آرامگاهش زیارتگاه مردم است [۹]
علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، ج۱، ص۴۳۷، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۱۰]
سامی، شمس‌الدین، ج۲، ص۱۲۸۵، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
۶ - ویژگیهارشیدرضا او را از مجددین عصر خود شمرده است و حال آنکه کسانی چون صعیدی [۱۱]
صعیدی، عبدالمتعال، المجددون فی الاسلام، قاهره، مکتبة الا¸داب.
[۱۲]
صعیدی، عبدالمتعال، المجددون فی الاسلام، قاهره، مکتبة الا¸داب.
بر جمود فکری او تکیه کرده‌اند. به هر تقدیر وی یکی از داعیه‌داران اصلاحات سلفی در سده ۱۰ق/۱۶م و شاخص سلفی‌گری در آسیای صغیر بوده است.۷ - آثارمنابع کتاب‌شناسی دهها اثر به او نسبت داده‌اند که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود: ۷.۱ - آثار چاپی۱. اربعون، شامل ۴۰ حدیث. شرحی بر این کتاب نوشته شده است که به شرح احادیث اربعین معروف است. این اثر بارها چاپ شده است، از جمله: استانبول (۱۳۲۳ق). ۲. اظهار الاسرار، در نحو (چ استانبول). ۳. امتحان الاذکیاء، در نحو، که شرح لب‌الالباب فی علم الاعراب بیضاوی است؛ این اثر چندین‌بار در استانبول چاپ شده است. درباره این کتاب پژوهشی به کوشش طارق مختار ملیجی در دانشگاه قاهره (۱۹۸۹م) صورت گرفته، و شیخ مصطفی آدالی نیز شرحی بر آن نگاشته است. ۴. امعان الانظار، شرحی است بر کتاب المقصود در صرف زبان عربی که نخستین بار در بولاق (۱۲۰۷ق)، و سپس به دفعات تجدید چاپ شده است. ۵. الطریقة المحمدیة فی بیان السیرة النبویة الاحمدیه (چ استانبول). ۶. العوامل الجدیدة، رساله‌ای در نحو که بارها در بولاق، استانبول و دمشق چاپ شده است. ۷. کفایة المبتدی، در صرف و به زبان عربی. شروحی بر این کتاب، با عناوین کفایة المنتهی فی شرح کفایة المبتدی از سوی سلیمان سری، (استانبول، ۱۳۱۲ق) و عنایة المبتغی توسط احمد قوش آدالی به رشتة تحریر درآمده است (استانبول، ۱۲۸۴ق). ۸. وصیت‌نامه، که به رساله برکوی نیز معروف است، در باب فقه، به زبان ترکی. این اثر بارها در استانبول چاپ شده است. ۷.۲ - آثار خطی۱. انقاذ الهالکین، رساله‌ای در باب فقه در خصوص غیر مجاز بودن وقف پول که در ۹۶۷ق/۱۵۶۰م به اتمام رسیده است، این کتاب به زبان عربی است و مؤلف خود آن را به ترکی نیز ترجمه کرده است. نسخ خطی آن در مصر [۱۳]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۱۶۴.
[۱۴]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۱۶۹.
موجود است.۲. ایقاظ النائمین و افهام القاصرین، در فقه، دربارة غیر مجاز بودن دریافت اجرت در قرائت قرآن و نیز وقف پول نقد [۱۵]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۱۶۴.
[۱۶]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۳۹۹.
[۱۷]
سید، خطی، ج۱، ص۹۳.
۳. جلاءالقلوب، در اخلاق و تصوف، این کتاب در ۹۷۱ق/۱۵۶۴م، به‌اتمام رسیده است. اسحاق بن حسن زنجانی شرحی به نام ضیاءالقلوب و نیز عبدالسلام قیصری شرح دیگری به نام شفاءالقلوب بر آن نگاشته است. نسخه‌های خطی آن در قاهره، برلین و جز آن موجود است [۱۸]
خدیویه، فهرست، ج۲، ص۷۷.
[۱۹]
خدیویه، فهرست، ج۲، ص۱۵۳.
[۲۰]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۱۶۴.
[۲۱]
سید، خطی، ج۱، ص۲۱۹.
۷.۳ - سایر آثار۱. از دیگر آثار برکوی است: ۲. السیف الصارم فی عدم جواز وقف المنقول و الدراهم، در فقه؛ ۳. احوال اطفال المسلمین؛ ۴. زیارة القبور؛ ۵. تفسیر سورة البقره؛ ۶. الدرالیتیم، در علم تجوید؛ ۷. رسالة فی اصول الحدیث، که رساله‌ای کوچک و ارزشمند است و داوود قارصی آن را شرح کرده است. ۸ - فهرست منابع(۱) ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرةمشاهیر عثمانیه)، استانبول، ۱۳۰۸ق. (۲) خدیویه، فهرست. (۳) سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق. (۴) سید، خطی. (۵) علی بن بالی، «العقد المنظوم فی ذکر افاضل الروم»، همراه الشقائق النعمانیة طاش کوپری‌زاده، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۶) صعیدی، عبدالمتعال، المجددون فی الاسلام، قاهره، مکتبة الا¸داب. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برکوی»، ج۱۱، شماره۴۷۷۴. |