تقسیم آفریقا

در دوران پس از قرون وسطی، از آغاز عصر کاوش در سدهٔ ۱۵ میلادی، امپراتوری پرتغال نخستین دولت اروپایی بود که به صورت رسمی و با جدیت به ساخت شهرک، سنگرهای دائمی و بندر در کناره‌های اقیانوس در تمام ساحل‌های قارهٔ آفریقا پرداخت.

کاوش‌های اروپاییان در داخل قارهٔ آفریقا تنها در اواخر سدهٔ ۱۸ بود که با پشتکار و جدیت زیاد دنبال شد. پیش از آن تا سال ۱۸۳۵ کاوشگران تنها ناحیهٔ شمالی این قاره را نقشه‌برداری کرده بودند. شناخته شده‌ترین کاوشگران در میانهٔ سدهٔ ۱۹، دیوید لیوینگستون و هنری مورتون استنلی بود، هر دو از کسانی که بیشتر ناحیهٔ جنوب و مرکز آفریقا را نقشه‌برداری کردند. گروه‌های فرستاده شده از سوی ریچارد فرانسیس برتون، جان اسپک و جیمز گرنت کمک کرد تا دریاچه‌های مرکزی بزرگ و سرچشمهٔ نیل شناسایی شوند. آنان تا پایان سدهٔ ۱۹ توانستند تمام رود نیل، از سرچشمهٔ آن تا شاخه‌های آن در رودخانهٔ نیجر، کنگو و رود زامبزی را نقشه‌برداری کنند و از بیشتر منابع طبیعی این قاره آگاه شدند.

تا دههٔ ۱۸۷۰ نیز اروپاییان تنها بر ۱۰ درصد قارهٔ آفریقا کنترل داشتند و قلمرو آنان به نواحی ساحلی محدود می‌شد. آنگولا و موزامبیک به دست پرتغالی‌ها، مستعمرهٔ کیپ به دست بریتانیا و الجزایر که به دست فرانسوی‌ها افتاده بود، مهم‌ترین بخش‌هایی از آفریقا بودند که به مستعمره تبدیل شده بودند. تا سال ۱۹۱۴ تنها اتیوپی و لیبریا بود که جدا از اروپا مانده بود.

پیشرفت فناوری باعث شده بود تا گسترش مرزها در آن سوی دریاها آسان‌تر گردد. صنعتی‌سازی باعث افزایش سرعت ترابری و برقراری ارتباط شده بود به‌ویژه در دریانوردی با کشتی‌های بخار، راه‌آهن و تلگراف. پیشرفت در دانش پزشکی نیز بسیار در خور توجه بود چرا که به درمان بیماری‌های مناطق استوایی کمک می‌کرد. پیشرفت در درمان کینین و یافتن یک درمان مؤثر برای مالاریا باعث شد تا اروپایی‌ها بتوانند در منطقه‌های گرمسیری نیز پیشروی گسترده‌ای داشته باشند.

آفریقا و بازارهای جهانی

آفریقای سیاه یکی از آخرین مناطق جهان بود که از دسترس امپریالیسم نرم (informal imperialism) به دور مانده بود؛ ولی به دلیل‌های نژادی و اقتصادی مورد علاقهٔ فرمانروایان برجستهٔ اروپایی بود. در یک بازهٔ زمانی موازنهٔ تجاری در بریتانیا گرفتار کمبود رو به گسترش شده بود و همچنین به دلیل دورهٔ رکود طولانی (۱۸۹۶–۱۸۷۳) بازارهای اروپا کوچکتر و بسته‌تر شده بود و تنها به تجارت در میان خودشان محدود شده بود. در این میان آفریقا برای بریتانیا، امپراتوری آلمان، فرانسه و چند کشور دیگر، مانند یک بازار باز پرسود بود که حاضر بود هرآنچه که آن‌ها کشته‌اند را برایشان درو کند، به عبارت دیگر بازاری بود که پیش از آنکه چیزی بفروشد، از قدرت‌های استعمارگر خرید می‌کرد.

پس از آن که بریتانیا انقلاب صنعتی را پشت سر گذاشت، پیشرفت کرد و تبدیل به نخستین ملت پس از انقلاب صنعتی شد، خدمات اقتصادی تبدیل به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد بریتانیا شد. صادرات پنهان این دولت، سرمایه‌گذاری در بیرون از اروپا به‌ویژه در بازارهای باز و در حال توسعهٔ آفریقا و استعمار در خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی باعث شد تا این دولت از بحران‌ها به دور ماند.

در آن سوی دریاها ابزار کار ارزان بود، رقابتی نبود و مواد خام بی استفاده رها شده بود، همهٔ این‌ها ویژگی‌هایی بود که توجه دولت‌ها را به سوی سرمایه‌گذاری در آن سوی دریاها جلب می‌کرد. انگیزهٔ دیگر امپریالیسم برخاسته از نیاز به مواد خامی بود که در اروپا پیدا نمی‌شد. مانند مس، پنبه، کائوچو، روغن نارگیل، کاکائو، الماس، چای و قلع. مصرف‌کنندگان اروپایی روز به روز بیشتر می‌شدند و نیاز صنعت اروپا به این مواد هر روز بیشتر می‌شد. همچنین بریتانیا ساحل‌های شرقی و جنوبی آفریقا را به عنوان توقفگاهی در راه آسیا و هند لازم می‌دانست.